თავი II საჯარო სამსახურის კანონის პრინციპები (11-14 მუხლები)

 

  

სარჩევი:

ა) „დამსახურებაზე დაფუძნებული საჯარო სამსახურის’’ პრინციპი[მუხ. მე-11] 1

ბ) „მიუკერძოებლობის’’ პრინციპი[მუხ.მე-12] 4

გ) „საჯარო სამსახურის თანაბარი ხელმისაწვდომობის’’ პრინციპი[მუხ. მე-13] 7

დ) „ანგარიშვალდებულების’’ [ანუ „პერსონალური  პასუხისმგებლობის’’] პრინციპი[მუხ.მე-14] 11

 

 

 

ა) „დამსახურებაზე დაფუძნებული საჯარო სამსახურის’’ პრინციპი[მუხ. მე-11]

 

მუხლი 11. დამსახურებაზე დაფუძნებული საჯარო სამსახური

 

 „მოხელის სამსახურში მიღების შესახებ’’ გადაწყვეტილება და „მის კარიერულ განვითარებასთან დაკავშირებული’’ სხვა გადაწყვეტილება მიუკერძოებლად უნდა იქნეს მიღებული და უნდა ეფუძნებოდეს მოხელის კომპეტენციისა და სამუშაოს შესრულების უნარის „სამართლიან’’ და „გამჭვირვალე შეფასებას’’, რომლის მიზანია საუკეთესო კანდიდატის შერჩევა.

 

მუხლი 11. დამსახურებაზე დაფუძნებული საჯარო სამსახური

მოხელის სამსახურში მიღების შესახებ გადაწყვეტილება და მის კარიერულ განვითარებასთან დაკავშირებული სხვა გადაწყვეტილება მიუკერძოებლად უნდა იქნეს მიღებული და უნდა ეფუძნებოდეს მოხელის კომპეტენციისა და სამუშაოს შესრულების უნარის სამართლიან და გამჭვირვალე შეფასებას, რომლის მიზანია საუკეთესო კანდიდატის შერჩევა.

 

 კომენტარი:

 

·        „დამსახურებაზე’’  დაფუძნებული საკადრო პოლიტიკის რეგულირების მიმართულებით „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონმა  „საჯარო სამსახურის’’ სისტემაში ნოვაცია დაამკვიდრა.

·        საქართველოს კანონმდებლობით „მოხელის ყოველწლიური შეფასების’’ და „სერტიფიცირების’’  სისტემების დანერგვა, ცალსახად, დადებით შეფასებას იმსახურებს.

·        კანონის „მოცემული პრინციპი’’ სისტემურად უნდა განიმარტოს, რადგან აღნიშნული პრინციპიდან გამომდინარე, საქართველოს კანონი „საჯარო სამსახურის შესახებ“ ამკვიდრებს მოხელის მიერ თანამდებობის დაკავების ახლებურ, გამართულ სისტემას.

·        1997 წლის კანონისაგან განსხვავებით, ახალმა კანონმა  უარყო  „ატესტაციის’’ სისტემა და შემოიღო“ ახალი, შეფასების სისტემა’’.

·         შესაბამისად, „დამსახურებაზე’’ დაფუძნებული საჯარო სამსახური, ბუნებრივია, მჭიდრო კავშირშია ამავე კანონის მე-16 მუხლით გარანტირებულ „მოხელის კარიერული განვითარების სისტემასთან’’.

ხ

·        ახალი  კანონით დანერგილი საჯარო სამსახურის სისტემა მოხელეობის მსურველთათვის აწესებს „სერტიფიცირებას’’.

·         ადგენს მოქალაქის „საჯარო სამსახურში „შესვლის’’ ცენტრალიზებულ წესებს’’.

·        მისი დადებითი მხარე ისაა, რომ კონკურსში მონაწილეობის უფლება  „მხოლოდ შესაბამისი სერტიფიკატის მქონე პირებს აქვთ’’. [ეს დაიმახსოვრე]

·        აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის 29-ე მუხლის მეორე პუნქტი ითვალისწინებს პირთა წრეს, რომელსაც „მოხელის სერტიფიკატი’’ არ მოეთხოვებათ.

·        აღნიშნული ჩანაწერი „მოხელეობის მსურველთათვის’’ ნაწილობრივ მოქნილს ხდის[ამარტივებს] საჯარო სამსახურში შესვლას.

·        აღნიშნული დებულება ითვალისწინებს რომ, მოხელის ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებლად გამოცხადებულ კონკურსში მონაწილეობისას „მოხელის სერტიფიკატი’’ არ მოეთხოვება: ა) მოქმედ მოხელეს; ბ) ყოფილ მოხელეს; გ) უმაღლესი განათლების მქონე პირს; დ) პირს, რომელმაც წარმატებით ჩააბარა ერთიანი ეროვნული გამოცდები.

 

მუხლი 29. მოხელის სერტიფიკატი

1. მოხელის სერტიფიკატი არის საჯარო სამსახურში მოხელის თანამდებობაზე დასაქმების მსურველისათვის აუცილებელი ზოგადი უნარებისა და ცოდნის დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომელიც გაიცემა სერტიფიცირების წარმატებით გავლის შედეგად.

2. მოხელის ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებლად გამოცხადებულ კონკურსში მონაწილეობისას მოხელის სერტიფიკატი არ მოეთხოვება:

ა) მოქმედ მოხელეს;

ბ) ყოფილ მოხელეს;

გ) უმაღლესი განათლების მქონე პირს;

დ) პირს, რომელმაც წარმატებით ჩააბარა ერთიანი ეროვნული გამოცდები. პირის მიერ ერთიანი ეროვნული გამოცდების წარმატებით ჩაბარება გულისხმობს პირის (აბიტურიენტის) მიერ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის მიერ დადგენილი მინიმალური კომპეტენციის ზღვრის გადალახვას ერთიანი ეროვნული გამოცდების სავალდებულო საგნებში, ხოლო არჩევითი საგნების არჩევის შემთხვევაში – აგრეთვე არჩევით საგნებში.

 

 

·        ზოგადად, მსოფლიოში დამკვიდრებული, დამსახურებაზე დაფუძნებული სისტემა პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აყენებს [უკვე]  „მოქმედ საჯარო მოხელეებს’’, ვიდრე „ამ სისტემის გარეთ მყოფ, საჯარო სამსახურში დასაქმების მსურველებს’’.

·         ამიტომაც, 29-ე მუხლის მეორე პუნქტი ქმნის შესაძლებლობას, რომ საჯარო სამსახურში მოხდეს კვალიფიციური და გამოცდილი კადრების მიღება, ან მათი შენარჩუნება.

ხ

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის მე-11 მუხლის მიხედვით, „მოხელის კარიერულ განვითარებასთან, მის დაწინაურებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება მიუკერძოებლად უნდა იქნეს მიღებული და უნდა ეფუძნებოდეს მოხელის კომპეტენციისა და სამუშაოს შესრულების უნარს, სამართლიან და გამჭვირვალე შეფასებას’’.

·        „სამართლიანი და გამჭვირვალე’’  შეფასების აუცილებლობას კი ადგენს ამავე კანონის 41-ე მუხლი.

 

ხ

·        „საჯარო სამსახურის რეფორმის კონცეფციის  დამტკიცებისა და მასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების შესახებ საქართველოს მთავრობის დადგენილებით’’  საჯარო მოხელის შერჩევის სისტემის ძირითადი მიზანია, „თანამდებობის დასაკავებლად განსაზღვრულ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებთან მაქსიმალურად შესაბამისი და, ამავე დროს, მოტივირებული პირის მოძიება; საჯარო სამსახურში შერჩევის ისეთი წესის დანერგვა, რომელიც უზრუნველყოფს ამ ამოცანის გადაწყვეტას’’.

ხ

·        „საჯარო ადმინისტრაციის’’, როგორც დამოუკიდებელი ინსტიტუტის, არსებითი ელემენტების განსაზღვრებისთვის, მნიშვნელოვანია მასში დასაქმებულ პირთა დამოუკიდებელი სტატუსის წარმოჩენა.

·        კანონის მე-11 მუხლით გარანტირებული პრინციპის მიხედვით, საჯარო ადმინისტრაციაში დასაქმება პიროვნების კვალიფიკაციას და მის განსაკუთრებულ უნარებს ემყარება, ხოლო მისი შემდგომი დაწინაურება, „კარიერის პრინციპის’’ მიხედვით, შესაბამისი „შეფასების საფუძველზე’’ ხორციელდება.

·        ამაში ვლინდება საჯარო ადმინისტრაციის მოხელეთა ერთგვარი პროფესიული თვითმყოფადობა.

·        საჯარო სამსახურის ფარგლებში „საჯარო მოხელეთა თვითმყოფადობა’’, აყალიბებს დამოუკიდებელ პროფესიულ ქცევის წესებს, რაც მყარ საფუძველს ქმნის „განსხვავებული სოციალური ჯგუფის’’ არსებობისთვის, რომელსაც „საკუთარი პროფესიული ეთოსი’’ გააჩნია.

·        სწორედ, „ამ დამოუკიდებელი სოციალური ჯგუფის’’ არსებობასა და საქმიანობაში ვლინდება „საჯარო სამსახურის’’ ინსტიტუციური ბუნება.

·         ისტორიულად საინტერესოა ილია ჭავჭავაძის მიერ ამ სისტემის შეფასება. ჯერ კიდევ 1878 წელს ილია თავის წერილებში წერდა, რომ მოხელის კომპეტენცია და სამუშაოს შესრულების უნარი არის ქმედითი და სტაბილური საჯარო სამსახურის წინაპირობაო.

 

„ყველგან უმაღლეს მთავრობის და ხალხის შორის სდგას ხოლმე მთელი რაზმი მოხელეებისა, რომელნიც მახლობელნი გამომთქმელნი არიან უმაღლესის მთავრობის წადილისა, მიმართულებისა და ავ-კარგიანობისა, ხალხი თუ იცნობს მთავრობას, ამ მოხელეებით იცნობს, რადგანაც იგინი არიან მისდა მახლობლად, მათ უდგათ მის ცხოვრების დირეზედ ფეხი, იგინი განაგებენ ყოველდღეს მის ავსა და კარგსა და ყოველდღე თვალწინ ტრიალებენ. ამიტომაც კეთილად, გონიერად და ცნობიერად აგება ხალხის მახლობელ მმართველობისა, კაი კაცების შერჩევა, – შეადგენს ერთს იმისთანა უპირველეს და აუცილებელს საჭიროებას, ურომლისოდაც მთავრობა მთავრობა კი არ არის, წეწვა-გლეჯაა, ზედმისევაა, თავზარია ხალხისათვის“. [1]

 

„აქედამ ცხადია, რამოდენად გულით და ჭკუით განვითარებულნი უნდა იყვნენ ის მოხელენი, რომ მათაც, – როგორც ერთგვარ ძალთა სახელმწიფო წყობისათა, – გააგნებინონ ხალხს გზა საზოგადო ცხოვრებისა, თვალი აუხილონ იმ საგანზედ, რომელიც ყოველს წყობას ადამიანისას მისაღწევად დანიშნული უნდა ჰქონდეს საყოველთაო საკეთილოდ; მათ უნდა ამცნონ ის საყოველთაო საკეთილო საგანი, რომლისაკენაც უნდა მიიზიდებოდეს ყოვლის ძალითა და ღონით ყოველივე სახელმწიფო, თუ მართლა სახელმწიფოა საქმით და არამარტო სახელითა.“[2]

 

·        ილია ჭავჭავაძემ შესანიშნავად ასახა სახელმწიფოს მმართველობისა და საჯარო სამსახურისათვის, ავტორიტეტისათვის კომპეტენტური საჯარო მოხელეების განუზომელი მნიშვნელობა.

·         იგი ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში აყალიბებდა თანამედროვე საჯარო სამსახურის მერიტოკრატიულ პრინციპებს და შესაბამისად აფასებდა მაღალკვალიფიციური კადრების გადამწვეტ მნიშვნელობას სახელმწიფოს სტაბილურობისათვის.

·        ამგვარად, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლით გარანტირებული პრინციპი[„დამსახურებაზე დაფუძნებული საჯარო სამსახური’’]

 გადამწყვეტია სტაბილური და დეპოლიტიზებული საჯარო ადმინისტრაციის არსებობისათვის.

·        ეს პრინციპი  უზრუნველყოფს საჯარო მოხელეებისათვის, პროფესიული დამსახურების მიხედვით, დაქირავების ან/და დაწინაურების ეტაპზე, უზრუნველყოფილი იყოს თანაბარი შანსები.

ხ

ბ) „მიუკერძოებლობის’’ პრინციპი[მუხ.მე-12]

 

მუხლი 12. მიუკერძოებლობა

საჯარო მოსამსახურე თავისი სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას მიუკერძოებელი უნდა იყოს და უნდა ხელმძღვანელობდეს მხოლოდ საჯარო ინტერესებით. მას ეკრძალება პირადი ინტერესებით ხელმძღვანელობა.

 

მუხლი 12. მიუკერძოებლობა

საჯარო მოსამსახურე თავისი სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას მიუკერძოებელი უნდა იყოს და უნდა ხელმძღვანელობდეს მხოლოდ საჯარო ინტერესებით. მას ეკრძალება პირადი ინტერესებით ხელმძღვანელობა.

 

კომენტარი:

·        საქართველოს კონსტიტუციის ახალი რედაქციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს „ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით’’ „ხელისუფლების’’  ბოჭვას.[ანუ შეზღუდვას] :

„ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან „ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით’’, როგორც „უშუალოდ მოქმედი’’ სამართლით“.

 

·        „საჯარო სამსახური’’ არის „ხელისუფლების ნების’’ განმახორციელებელი აპარატი.

·        საჯარო მოსამსახურეები კი, გამოხატავენ „სახელმწიფოს და  საჯარო ინტერესებს’’

·        შესაბამისად მათ ეკრძალებათ „პირადი ინტერესებით’’ ხელმძღვანელობა.

·        სწორედ, ამ იდეის ერთგვარი გაგრძელება აისახა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტში. [ეს ჩანაწერი განამტკიცებს ახალ ძირითად უფლებას – „სამართლიან ადმინისტრაციულ წარმოებაზე’’].

·        აღნიშნული უფლება „status aktivus“ ბუნებისაა. რადგან იგი სახელმწიფომ თავისი  „აქტიური ქმედებით’’ უნდა უზრუნველყოს.

·        აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის ჩანაწერი „საჯარო მოხელის მიუკერძოებლობის ვალდებულებასთან დაკავშირებთ’’  „ლოგიკურ ბმაშია’’ ახალ კონსტიტუციურ ჩანაწერთან და უზრუნველყოფს „სამართლიანი ადმინისტრაციული წარმოების’’ განხორციელებას.

 

ხ

·        „მიუკერძოებლობის’’ პრინციპი ჯერ კიდევ რომის სამართალში დამკვიდრდა. იგი ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანე I-ის (526-565) უშუალო ხელმძღვანელობით შედგენილ Corpus Iuris Civilis — სამოქალაქო კანონმდებლობის კრებულში მნიშვნელოვან ადგილს იჭერდა და ცნობილი იყო სახელით „Nemo judex in sua causa“.

[ „არავინ შეიძლება იყოს მოსამართლე თავის საქმეში“.]

·        ცოტა მოგვიანებით კი, ეს პრინციპი საფუძვლად დაედო ადმინისტრაციული სამართლის ერთ-ერთ ძირითად პრინციპს, რომელსაც “natural justice” იგივე „ბუნებითი სამართლიანობის“ პრინციპს უწოდებენ

ხ

·         „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლით გამყარებული „საჯარო მოსამსახურის მიუკერძოებლობის ვალდებულება’’  „

„გრამატიკული განმარტების’’ მეთოდით შემდეგნაირად შეიძლება გადმოიცეს:

 

„მიუკერძოებლობა ნიშნავს:  ა) ნეიტრალურობას, ბ)დამოუკიდებლობასა და გ)ობიექტურობას, დ)კეთილსინდისიერებასა და ბალანსს, ე)საღად აზროვნებასა და თანასწორობას.

ეს განმარტება არ ნიშნავს „აპათიას’’, „გულგრილობას’’ ან „რეაქციის არქონას’’  საჯარო პოლიტიკის პრიორიტეტებისადმი, რომლებიც დადგენილია აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების ორგანოების მიერ“.

ხ

·        „მიუკერძოებლობის პრინციპის’’  „სისტემური განმარტების’’ შედეგად კი ნათელია, რომ „მიუკერძოებლობის  პრინციპის’’ შინაარსი მჭიდრო კავშირშია ამავე კანონით გარანტირებულ „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის’’ პრინციპთან.

·        იმისათვის, რომ „საჯარო სერვისების მიწოდება’’ იყოს აპოლიტიკური და მიუკერძოებელი, საჯარო მოსამსახურეებს „ეზღუდებათ’’ მთელი რიგი უფლებები.

·        სწორედ „მიუკერძოებელი, საჯარო ინტერესებზე ორიენტირებული საჯარო სამსახურის იდეიდან’’ გამომდინარე, გამართლებული და ლეგიტიმურია საჯარო მოსამსახურის უფლებათა „პროპორციული შეზღუდვა’’, რაც გამოიხატება, თუნდაც, „საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სულისკვეთებიდანაც.

ხ

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლი ავალდებულებს საჯარო მოხელეს,“ მიუკერძოებლად’’ განახორციელოს თავისი პროფესიული საქმიანობა.

·        ეს ვალდებულება გამოიხატება „საჯარო ინტერესებისადმი ერთგულებაში’’, „ინსტიტუტის მიმართ დამოკიდებულებაში’’, რამაც, საბოლოოდ, „პირადი ინტერესებისაგან’’ ბიუროკრატიული ორგანიზაციის დამოუკიდებლობა უნდა უზრუნველყოს.

ხ

·         „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით გარანტირებული „მიუკერძოებლობის პრინციპი’’ იმავდროულად უზრუნველყოფილია „საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით’’.[სზაკ-ი]  

·        ფაქტიურად „მიუკერძოებლობის პრინციპში’’ არის ასახული „ადმინისტრაციული წარმოების’’ არსი.

·        „ადმინისტრაციული წარმოება’’ მთლიანად კარგავს აზრს, თუ მოქალაქეს არ ექნება იმის რწმენა და რეალური გარანტია, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანომ თავისი უფლებამოსილება „მიუკერძოებლად’’ განახორციელა.

ხ

·        საქმის მიუკერძოებლად გადაწყვეტის პრინციპის შინაარსის დასადგენად, ასევე უნდა გაირკვეს, რას გულისხმობს „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის ბოლო წინადადებით აკრძალული „პირადი ინტერესებით ხელმძღვანელობა“.

·        „პირად ინტერესზე’’ ჩანაწერი გულისხმობს, რომ საქმეზე გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილების მქონე პირს, ან პირს, რომელსაც შეუძლია ზეგავლენა მოახდინოს გადაწყვეტილების მიღებაზე, არ უნდა გააჩნდეს რაიმე პირადი ინტერესი, რაც იმას ნიშნავს, რომ გადაწყვეტილება არ უნდა იყოს მისთვის ან მისი ოჯახის წევრისათვის, და ახლო ნათესავებისათვის სარგებლის მომტანი [ეს დაიმახსოვრე]

ხ

·        ნორმის „სისტემური განმარტების’’ მეთოდიდან გამომდინარე, მე-12 მუხლის ბოლო წინადადება [ნორმა]  უნდა იქნეს „საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის’’[საზაკ-ის]  მე-8 და 92-ე მუხლებთან ერთობლიობაში წაკითხული. ეს

·        უკანასკნელი განსაზღვრავს იმ თანამდებობის პირთა წრეს, რომელსაც ეკრძალება საქმესთან დაკავშირებით ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილეობის მიღება.

ხ

·        მსოფლიოს „დემოკრატიული ქვეყნების’’ შედარებით სამართლებრივი განხილვის შედეგად ნათელია, რომ დემოკრატიული სამართლებრივი სისტემებისათვის დამახასიათებელი და სამართლებრივი სახელმწიფოსთვის არსებითი ელემენტია „მმართველობის ბოჭვა’’- კანონით.

·        აქედან გამომდინარე, „ადმინისტრაციული სამართლისთვის’’ წინა პლანზე დგას „ადმინისტრაციული ორგანოების’’  მიუკერძოებლობა და გადაწყვეტილებების დასაბუთების ვალდებულება. ინგლისურ სამართალში ამ პრინციპს ამიტომ უწოდებენ “natural justice”.

ხ

·         დასკვნის სახით უნდა აღინიშნოს, რომ სწორედ „ინსტიტუციურ თვითმყოფადობაში’’, „ობიექტურობასა’’ და „მიუკერძოებლობაში’’ ვლინდება „თანამედროვე ბიუროკრატიის’’ ხასიათი, რომელიც თავის საუკეთესო გამოხატულებას „სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში’’ ჰპოვებს.

·        სახელმწიფო საქმიანობაში „თვითნებობის აკრძალვის პრინციპთან’’ უშუალო კავშირი აქვს „სამსახურებრივი ფუნქციების მიუკერძოებლად განხორციელების მოვალეობას’’.

·        „ საჯარო ადმინისტრაციის’’ საქმიანობის „ობიექტურობის უზრუნველსაყოფად’’ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სამი კრიტერიუმის დაცვა:  ა)“ინტერესთა შეუთავსებლობა’’, ბ)“საჯარო მოსამსახურეთა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი’’ და გ)“კვალიფიციურობა’’.

 

გ) „საჯარო სამსახურის თანაბარი ხელმისაწვდომობის’’ პრინციპი[მუხ. მე-13]  

 

მუხლი 13. საქართველოს მოქალაქეთათვის საჯარო სამსახურის თანაბარი ხელმისაწვდომობა

საქართველოს ყველა მოქალაქისათვის უზრუნველყოფილი უნდა იყოს საჯარო სამსახურში შესვლის თანაბარი შესაძლებლობა, მათი უნარის, კვალიფიკაციისა და პროფესიული მომზადების შესაბამისად.

 

მუხლი 13. საქართველოს მოქალაქეთათვის საჯარო სამსახურის თანაბარი ხელმისაწვდომობა

 საქართველოს ყველა მოქალაქისათვის უზრუნველყოფილი უნდა იყოს საჯარო სამსახურში შესვლის თანაბარი შესაძლებლობა, მათი უნარის, კვალიფიკაციისა და პროფესიული მომზადების შესაბამისად.

 

კომენტარი:

 

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის სუბიექტი არის საქართველოს მოქალაქე.

·        საქართველოს მოქალაქეებისათვის „საჯარო სამსახურში შესასვლელად’’ კანონი უზრუნველყოფს „თანაბარ შესაძლებლობებს’’.

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის ახალი რედაქციის 25-ე მუხლთან, რომელიც, „საჯარო სამსახურში თანამდებობის დაკავებას’’ „მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეთა უფლებად’’ აღიარებს.

·        საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი საქართველოს მოქალაქეს ანიჭებს უფლებას, „დაიკავოს ნებისმიერი თანამდებობა სახელმწიფო სამსახურში’’, თუ ის კანონმდებლობის მოთხოვნებს აკმაყოფილებს.

·        აღნიშნული „კონსტიტუციური უფლება’’ განამტკიცებს მოქალაქის შესაძლებლობას, მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფოს მართვაში, რაც დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის უმნიშვნელოვანეს წინაპირობას წარმოადგენს. ე.ი. საქართველოს კონსტიტუცია საჯარო/სახელმწიფო სამსახურში ყოფნას არა ყველა ადამიანის, არამედ მხოლოდ მოქალაქეთა უფლებად აღიარებს.

·        მსგავსი მიდგომა საკმაოდ დამკვიდრებულია სხვა ქვეყნების კონსტიტუციასა და კანონმდებლობაში.

·        აღნიშნულ მიდგომას შემდეგი არგუმენტაცია აქვს:

 

a.      საქართველოს კანონმდებლობა „მოქალაქეობის’’ ცნებაში მოიაზრებს სწორედ ორივე მხარის, სახელმწიფოსა და მოქალაქის უფლებებსა და მოვალეობებს ერთმანეთის წინაშე.

 

საქართველოს კანონი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ განმარტავს, რომ:

 

„საქართველოს მოქალაქეობა’’ არის „საქართველოსთან’’  „პირის’’  „სამართლებრივი კავშირი“.

 

 აღნიშნული „სამართლებრივი კავშირი’’ იწვევს, სწორედ, „მოქალაქის’’ საქართველოსადმი[სახელნწიფოსადმი]  „ერთგულების’’ ვალდებულებას.

 

საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ კანონის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად : „საქართველოს მოქალაქეები’’ ვალდებული არიან, დაიცვან ა)საქართველოს კონსტიტუცია და ბ)სხვა ნორმატიული აქტები, გ)მისი ტერიტორიული მთლიანობა და დ)იყვნენ საქართველოს ინტერესების ერთგული“.

 

საჯარო მოხელის    „სახელწიფოსა და საჯარო ინტერესებისადმი ერთგულება’’ კი „მოქალაქეობის’’  გარეშე, ბუნებრივია, დაკარგავს შესაბამის ინტენსიურობას, რადგანაც თუ საჯარო მოხელე, სხვა ქვეყნის მოქალაქეა, შესაძლოა სხვა ქვეყნის სახელმწიფოებრივმა ინტერესმა გადაწონოს  „მისი ერთგულება’’ საქართველოს საჯარო სამსახურის მიმართ.

 

b.       გარდა ამისა გასათვალისწინებელია, რომ საჯარო მოხელე  „სახელმწიფოს სახელით’’ აწვდის საზოგადოებას ან ცალკეულ ინდივიდებს საჯარო სერვისებს.

 

იგი თავისი სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას ზოგჯერ „სახელმწიფოს სახელითაც’’  მოქმედებს.

 

შესაბამისად, არალოგიკური და შეუფერებელი იქნებოდა, თუ პირი, რომელიც არ არის საქართველოს მოქალაქე, წარმოადგენდეს საქართველოს ან მოქმედებდეს საქართველოს სახელით.

 

ამ კუთხით საინტერესოა საქართველოს კონსტიტუციის 25‑ე მუხლის მე-2 პუნქტი. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების მიხედვით, საქართველოში ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირებს ეკრძალებათ საქართველოს პრეზიდენტის, პრემიერ-მინისტრისა და პარლამენტის თავმჯდომარის თანამდებობის დაკავება.

 

აღნიშნული ნორმა კონსტიტუციაში 2010 წლის კონსტიტუციური რეფორმების შედეგად შევიდა.

„ საკონსტიტუციო კომისიაში’’ ამ საკითხთან დაკავშირებით გამოითქვა მრავალი განსხვავებული მოსაზრება. საბოლოოდ კომისია შეთანხმდა, რომ აღნიშნული შეზღუდვა არა ყველა სახელმწიფო-პოლიტიკურ თანამდებობის პირზე, არამედ მხოლოდ „ყველაზე მნიშვნელოვან თანამდებობებზე’’ გავრცელებულიყო.

 

იგივე ნორმა განხილული იქნა 2017 წლის იანვარ-აპრილში მოქმედი საკონსტიტუციო კომისიის ფარგლებში, თუმცა კომისიამ ახალი რედაქციის 25-ე მუხლის მე-2 პუნქტში ნორმა ისევ ხელუხლებლად დატოვა.

 

საინტერესოა აღნიშნული საკითხისადმი ვენეციის კომისიის მიდგომა „კომისიის აზრით, ყოველი ქვეყნის საჯარო სექტორში ზოგიერთი თანამდებობა ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას საჯარო კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებების მიმართ დაინტერესებასა და მათ განხორციელებაში მონაწილეობასთან დაკავშირებით, რომელიც განმარტავს, რომ სახელმწიფოს გააჩნია ლეგიტიმური დაინტერესება აღნიშნული თანამდებობის პირთა მიმართ ნდობის და ლოიალობის აუცილებლობაში. აღნიშნულ კატეგორიას განეკუთვნება რესპუბლიკის პრეზიდენტის, პრემიერმინისტრისა და პარლამენტის სპიკერის თანამდებობები. ვენეციის კომისიის აზრით, ისინი შეიძლება ლეგიტიმურად დაიკავონ იმ პირებმა, რომლებიც ფლობენ მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეობას.“

 

ხ

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონი ითვალისწინებს რამდენიმე გამონაკლისს პირის მოქალაქეობასთან დაკავშირებით.

 

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-80 მუხლის მესამე პუნქტისა და ამავე კანონის 84-ე მუხლის მესამე პუნქტის მიხედვით, „საჯარო სამსახურში მიღების მიზნით დადებული ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით და აგრეთვე შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირზე არ ვრცელდება „მოქალაქეობის მოთხოვნა’’. ამგვარი წესით დასაქმებული პირები არ ითვლებიან პროფესიულ, საჯარო მოხელეებად.

 

·        იმის გათვალისწინებით, რომ საჯარო სამსახურის შეუფერხებლად ფუნქციონირებისათვის, ხშირად აუცილებელია „ვიწრო სპეციფიკის განათლების ან/და გამოცდილების მქონე პირების’’  დასაქმება, მხოლოდ დროებითი/ტექნიკური საქმიანობის შესასრულებლად, ამგვარი „გამონაკლისის’’ დაშვება გონივრულია. აღნიშნული რეგულაცია მნიშვნელოვანია იმისათვის, რომ არ იქნეს შეფერხებული საჯარო სამსახურის გამართული ფუნქციონირება.

ხ

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლიდან იკვეთება საჯარო მოხელის სამსახურში მიღების ერთიანი წესი, რომელიც პარალელურად ხაზს უსვამს საჯარო სამსახურში შესვლის მსურველთა  ა)უნარებს, ბ)კვალიფიკაციასა და გ)პროფესიულ მომზადებას.

ხ

·        „საჯარო სამსახურის რეფორმის კონცეფციის დამტკიცებისა და მასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის დადგენილებიდან ნათელია, რომ საჯარო სამსახურის რეფორმის მიზანი საჯარო სამსახურის მართვის, კოორდინაციისა და ზედამხედველობის ცენტრალიზებული სისტემის შექმნა იყო.

·        შესაბამისად, საჯარო მოხელის საჯარო სამსახურში მიღება/შერჩევა ცენტრალიზებული მეთოდით უნდა მომხდარიყო და საქართველოს მოქალაქეებს საჯარო სამსახურში შესვლის თანაბარი შესაძლებლობა უნდა ჰქონოდათ მათი უნარის, კვალიფიკაციისა და პროფესიული მომზადების შესაბამისად.

·         მნიშვნელოვანია, რომ ამავე კანონის მეხუთე თავი მკაფიოდ განსაზღვრავს საჯარო სამსახურში მიღების პირობებს.

ხ

·         საჯარო სამსახურში მიღებასთან დაკავშირებული საკითხების რეგულირების ძირითადი მიზანია „გამჭვირვალე და მერიტოკრატიულ პრინციპებზე დაფუძნებული სამსახურში აყვანის პროცესის უზრუნველყოფა’’.

·        ამ კუთხით აღსანიშნავია საქართველოს პირველი, 1921 წლის კონსტიტუცია, რომლის მე-15 თავი „სახელმწიფო მოხელენი“ რამდენიმე საინტერესო ჩანაწერს მოიცავდა.

·        კონსტიტუციის 138-ე მუხლის თანახმად, „საქართველოს მოქალაქე შეიძლება მიღებულ იქნეს ყოველ თანამდებობაზე, თუ იგი კანონის მოთხოვნილებას აკმაყოფილებს“.

·        შესაბამისად ნათელია, რომ მისი გამოცდილება გაიზიარა 1995 წლის საქართველოს კონსტიტუციამაც.

ხ

·        შედარებით სამართლებრივი განმარტებით საინტერესოა გერმანიის ძირითადი კანონის 33-ე მუხლის მეორე პუნქტი, რომლის თანახმად, „ყოველ გერმანელს გააჩნია თანაბარი შესაძლებლობა, საკუთარი უნარების, შესაძლებლობების და პროფესიული კვალიფიკაციის შესაბამისად დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა“.

·         მსგავს ჩანაწერებს ვხვდებით, მაგალითად, ბელგიის კონსტიტუციის მე-10 მუხლში, მაკედონიის კონსტიტუციის 24-ე მუხლში, ნიდერლანდების სამეფოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლში, პორტუგალიის კონსტიტუციის 47-ე მუხლის მე-2 პუნქტში და სხვა.

ხ

·        ამგვარად, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლში გამყარებულ პრინციპზე დაყრდნობით, ამავე კანონის მეხუთე თავით გარანტირებული კონკრეტული დებულებები განსაზღვრავენ საჯარო სამსახურში მისაღებად საჭირო ობიექტურ „საკვალიფიკაციო მოთხოვნებსა’’ და „სამსახურში მიღების წესებს’’.[ეს თავი დაიმახსოვრე რომ კარგად უნდა ისწავლო ]

·         ასეთი კრიტერიუმები ქმნის იმის წინაპირობას, რომ საქართველოს მოქალაქის საჯარო სამსახურში შესვლასთან დაკავშირებით არ იქნეს მიღებული „სუბიექტური გადაწვეტილება’’[მიკერძოებული გადაწყვეტილება ]  და მისი შესაძლებლობები, უნარები და კვალიფიკაცია შეფასებული იქნეს „ობიექტური და სამართლიანი’’ კრიტერიუმებით

 

ხ

დ) „ანგარიშვალდებულების’’ [ანუ „პერსონალური  პასუხისმგებლობის’’] პრინციპი[მუხ.მე-14]

 

მუხლი 14. ანგარიშვალდებულება

საჯარო მოსამსახურე თავისი სამსახურებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობისთვის  პირადად აგებს პასუხს  „საქართველოს კანონმდებლობით’’ დადგენილი წესით.

 

 კომენტარი:

 

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლი ადგენს „საჯარო მოსამსახურის ანგარიშვალდებულების პრინციპს’’.

·        მიუხედავად იმისა, რომ „საჯარო მოხელეს’’   „განკარგულების შესრულების ვალდებულება’’ აკისრია და „საჯარო მოხელის  საქმიანობა საჯარო სამსახურის იერარქიულ დაქვემდებარებაშია’’, „საჯარო მოხელე’’  პასუხს აგებს „საკუთარ იმ ქმედებებსა თუ უმოქმედობებზე’’, რომელსაც იგი თავისი სამსახურებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში ახორციელებს.

·        საჯარო მოსამსახურის „პერსონალური პასუხისმგებლობა’’ არის სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთი საფუძველი

·        გამომდინარე იქედან, რომ ხელისუფლება, და მათ შორის „საჯარო ადმინისტრაცია’’[ანუ აღმასრულებელი ხელისუფლება], შებოჭილია კანონითა და კონსტიტუციით, საჯარო მოხელის, როგორც სახელმწიფოს სახელით მოქმედი პირის – „ყველა ქმედება’’  ამ სამართლებრივი ნორმებისა და პრინციპების შესაბამისი უნდა იყოს.

·        მან ნებისმიერი ქმედების განხორციელებამდე, „თანაზომიერების პრინციპის’’ მიხედვით უნდა მიიღოს „მართებული გადაწვეტილება’

ანუ . მისი ქმედება უნდა იყოს ა)გამოსადეგი, ბ)აუცილებელი და გ)პროპორციული.

·        მხოლოდ ასეთი „წინასწარი შემოწმების’’ შემთხვევაში იგი „არ გადაამეტებს თავის უფლებამოსილებებს’’.

ხ

·        ხოლო თუკი საჯარო მოხელე ჩათვლის, რომ კანონი, რომლის საფუძველზეც მან უნდა იმოქმედოს, არაკონსტიტუციურია, იგი მიმართავს უშუალო უფროსს და შესაბამისი „შიდა პროცედურის’’ გავლის შემდეგ, კონსტიტუციის ახალი რედაქციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის გათვალისწინებით, შესაძლებელია „კანონის ან ნორმატიული აქტის გასაჩივრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში’’.

ხ

·        „ანგარიშვალდებულების პრინციპის’’ სრულყოფილად აღქმისათვის მიზანშეწონილია უპირველესად, „სისტემური განმარტების’’ მეთოდის გამოყენება და ამ პრინციპის  გამიჯვნა „ზიანის ანაზღაურების პასუხისმგებლობისაგან’’.

·        ზოგადად, საჯარო მოსამსახურის მიერ „სამსახურებრივი უფლებამოსილების დროს მიყენებული ზიანის ანაზღაურების’’ პრინციპი გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტიდან, რომლის თანახმადაც: „ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკების და თვითმმართველობის ორგანოთა და მოსამსახურეთაგან უკანონოდ მიყენებული ზარალის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის და ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან“.

·        თუმცა აღნიშნული პრინციპის განმარტებისას იმავდროულად მნიშვნელოვანია საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რომლის თანახმადაც, „თუ კერძო პირი რაიმე საქმიანობას ახორციელებს სახელმწიფო ორგანოს ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მიერ „დელეგირების’’ ან „დავალების’’ საფუძველზე, „ამ საქმიანობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის’’ პასუხისმგებელია სახელმწიფო, ან მუნიციპალიტეტი“.

·        აგრეთვე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომელიც დაახლოებით იგივე შინაარსისაა, ადგენს მოხელისა და სახელმწიფოს სოლიდარული პასუხისმგებლობის შემთხვევებსა და პირობებს.

ხ

·        ზოგადად, სამართლის მეცნიერება საჯარო მოხელის სამსახურებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობის შედეგებზე პასუხისმგებლობის სამგვარ სახეს იცნობს.

 

1. საჯარო მოხელის „უშუალო პასუხისმგებლობა’’ მოქალაქისადმი;

2. „სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა’’, რაც სამსახურებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობისთვის სახელმწიფოს მიერ პასუხისმგებლობის თავის თავზე აღებას ნიშნავს

 3. „სოლიდარული’’, ანუ  „მოსამსახურისა და სახელმწიფოს ერთობლივი პასუხისმგებლობა’’.

 

·        დასავლურ სამართლებრივ სისტემებში „პასუხისმგებლობის’’ დამკვიდრებული პრინციპია – სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა,  მისი „ადმინისტრაციული ორგანოებისა’’ და „საჯარო მოხელეთა’’  ქმედების გამო „სამსახურებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში მიყენებული ზიანისათვის’’.

·        ქართული, ნორმატიული მოცემულობა ცხადჰყოფს, რომ საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს „სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის’’ პრინციპს.

ეს, რა თქმა უნდა, არ უნდა იქნეს გაგებული ისე, რომ „სახელმწიფოს მიერ პასუხისმგებლობის აღება’’, „ათავისუფლებს საჯარო მოსამსახურეს ყოველგვარი პასუხისმგებლობისა და ანგარიშვალდებულებისაგან’’.

·        ამ შემთხვევაზე ვრცელდება სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლი, რომლის თანახმადაც, „სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის პრინციპიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ანაზღაურებს ზიანს, მაგრამ რეგრესის წესით იბრუნებს მას პირისაგან[მოხელისგან] , თუ ზიანი განზრახვით ან უხეში გაუფრთხილებლობით მიადგა მოქალაქეს’’

ხ

·         მე-14 მუხლის სრულყოფილი სისტემური განმარტებისათვის გათვალისწინებული უნდა იქნეს „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 72-ე და 73-ემუხლებით განმტკიცებული რეგულაციები.

·        კანონის 72-ე მუხლი ადგენს „მოხელის მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას სამართლებრივი აქტების მოთხოვნების დაცვის ვალდებულებას’’.

ამ მუხლის მე-4 პუნქტით, „მოხელეს, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ეკისრება სრული პასუხისმგებლობა მის მიერ განხორციელებული საქმიანობის კანონიერებისთვის.’’

·        აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კანონის 73-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს „მოხელის მიერ განკარგულების შესრულების ვალდებულებას’’.

·        რა თქმა უნდა, აქ ჩნდება კითხვა, ა)“როგორ მოქმედებს მოხელე, თუკი მან იცის, რომ ხელმძღვანელის განკარგულება არ არის კანონიერი’’, ან ბ)“მისი შესრულება გამოიწვევს დანაშაულის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას’’

·         კანონის 73-ე მუხლი ადგენს მოხელის უფლებას, „განსაზღვრული საფუძვლით უარი განაცხადოს განკარგულების შესრულებაზე’’.

ხ

·        ამ ჭრილში, გერმანული სამოხელეო სამართლის შედარებითი ანალიზის შედეგად დგინდება ქართული და გერმანული კანონმდებლობის მსგავსება.

·        ქართული და გერმანული კანონმდებლობით „საჯარო მოსამსახურის ანგარიშვალდებულების პრინციპი’’ მჭიდრო კავშირშია მის „რემონსტრაციის ვალდებულებასთან“

·        მოხელის აღნიშნული ვალდებულება გულისხმობს, რომ იგი „ბრმად“ არ უნდა დაემორჩილოს ხელმძღვანელების განკარგულებას. ეს პრინციპი, თავის მხრივ, სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გაგებიდან გამომდინარეობს

·        „საჯარო მოხელეთა შესახებ“ გერმანიის ფედერაციის კანონის 63-ე მუხლის მიხედვით („საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14, და 73-ე მუხლებით განმტკიცებული რეგულაციის მსგავსად) მოხელის პირად ანგარიშვალდებულებასთან ერთად დადგენილია განკარგულების შესრულებაზე უარის თქმის საფუძვლები და პროცედურა.

·        მოხელის „რემონსტრაციის ვალდებულება’’  იწყება მაშინ, როგორც კი იგი ეჭვს შეიტანს მისდამი გაცემული განკარგულების კანონიერებაში.

·         ე.წ. რემონსტრაციის პროცესი სამი საფეხურისაგან შედგება.

·         თუკი მას ეჭვი ეპარება განკარგულების კანონიერებაში,  ა)იგი მიმართავს უშუალო უფროსს,  ბ)თუ ეს უკანასკნელი ძალაში დატოვებს განკარგულებას, შემდგომ მოხელე მიმართავს უწყების ხელმძღვანელს, და, გ)თუკი ისიც ძალაში დატოვებს განკარგულებას, მოხელეს განსაზღვრული საფუძვლების არსებობისას უფლება აქვს უარი განაცხადოს განკარგულების შესრულებაზე.

·        „რემონსტრაციის ვალდებულებას’’ ორმაგი ფუნქცია გააჩნია, და იგი მოხელის „პირად[პერსონალურ]  ანგარიშვალდებულებასთან’’ კავშირში განიხილება. ერთი მხრივ იგი ემსახურება „საჯარო სამსახურის თვითკონტროლს’’, ხოლო, მეორე მხრივ, „ათავისუფლებს საჯარო მოხელეს პირადი ანგარიშვალდებულებისაგან’’, თუ იგი ეჭვის შემთხვევაში მოქმედებს საჯარო სამსახურის კანონით დადგენილი რეგულაციის შესაბამისად.

ხ

·        ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით, საჯარო მოხელისა და სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ურთიერთკორელაცია საინტერესოა, საქართველოს პირველი, 1921 წლის კონსტიტუციის 141-ე მუხლი, რომლის თანახმადაც „თითოეული მოხელე პასუხისმგებელია სასამართლოს წინაშე საერთო წესისამებრ. მოქალაქეს უფლება აქვს პასუხისგებაში მისცეს ყოველი მოხელე საზოგადო წესით მისი დანაშაულისათვის. მოქალაქეს უფლება აქვს მოსთხოვოს მოხელის უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზარალის ანაზღაურება სახელმწიფოს. ანაზღაურების წესი და პირობა განისაზღვრება კანონით.“

·        აღნიშნული მუხლის პირველი წინადადება ათანაბრებს სასამართლოს წინაშე საჯარო მოხელეებსა და მოქალაქეებს. მეორე წინადადება ადგენს მოქალაქის უფლებას, მოითხოვოს სისხლის სამართლის წესით (დანაშაულისათვის) მოხელის დასჯა. [კონსტიტუციის აღნიშნული ჩანაწერი იმის გათვალისწინებით, რომ იგი 1921 წელს შეიქმნა, საკმაოდ პროგრესულია.]

·         მნიშვნელოვანია, რომ იგი ადგენს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას და მოქალაქეს ანიჭებს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას.

·        გარდა ამისა, აღნიშნული ნორმა პასუხისმგებლობის ჭრილში ერთმანეთთან ათანაბრებს საჯარო მოხელესა და მოქალაქეს, რაც იმის მანიშნებელია, რომ საჯარო მოხელეები, მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს წარმოადგენდნენ, არ სარგებლობდნენ რაიმე განსაკუთრებული პრივილეგიებით მართლმსაჯულების წინაშე.

·         საჯარო მოსამსახურის ანგარიშვალდებულების პრინციპის განვითარება საინტერესოა დამოუკიდებლობის მიღწევის შემდეგაც.

ხ

·         გერმანელი მეცნიერი გერდ ვინტერი საქართველოში სამართლებრივი სახელმწიფოს ჩამოყალიბებისა და ადმინისტრაციული სამართლის განვითარების გზას აღწერს.

·        მისი აზრით, 2000 წელს, როცა საქართველოში თანამედროვე ადმინისტრაციული სამართალი ჯერ კიდევ განვითარების საწყის ეტაპზე იყო, „სახელმწიფო პასუხისმგებლობა გარდამავალ ეტაპზე საკმაოდ პრობლემურ საკითხს წარმოადგენდა. ადმინისტრაციული ორგანოები ნელ-ნელა აცნობიერებდნენ მათისაქმიანობის სამართლებრივ ბოჭვას, თუმცა, ჯერ კიდევ ბევრ კანონსაწინააღმდეგო ქმედებას ჩადიოდნენ.“

ხ

·         „საჯარო მოხელის ანგარიშვალდებულების პრინციპთან’’ დაკავშირებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქვს საინტერესო სასამართლო პრაქტიკა.

·        მან კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტის (ახალი რედაქციის 18-ე მუხლის მე-4 პუნქტი) საფუძვლიანი და დეტალური განმარტება მოახდინა 2009 წლის 7 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში

·        .ამ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმა, რომელიც სისხლის სამართლის სამართალწარმოების ფარგლებში მიყენებული ფიზიკური ზიანის ანაზღაურებას უქვემდებარებდა მხოლოდ იმ შემთხვევას, „თუ დაავადება გამოწვეული იყო საპატიმრო ადგილებში „დაპატიმრებულის ყოფნის რეჟიმის’’ დარღვევით“.

·         სასამართლოს განმარტებით, ეს ნორმა „ყველას’’ ანიჭებს უფლებას, მოითხოვოს და მიიღოს ზარალის ანაზღაურება სახელმწიფო სახსრებიდან, ხოლო ანაზღაურების მასშტაბი წარმოადგენს „ზარალის სრულად ანაზღაურებას’’

·        .საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ კონსტიტუციის (ყოფილი) მე-18 მუხლის მე-7 პუნქტის მე-2 წინადადება წარმოადგენს (ყოფილი) 42‑ე მუხლის მე-9 პუნქტის „სპეციალურ შემთხვევას’’. ეს უკანასკნელი ავსებს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-7 პუნქტს, რომლის თანახმადაც, „უკანონოდ დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს აქვს კომპენსაციის მიღების უფლება“.

·         საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა შემდეგი სტანდარტები:

1.    სახელმწიფო მოხელეთა მხრიდან ადგილი უნდა ჰქონდეს უკანონო მოქმედების ფაქტს;

2.    პირს უნდა მიადგეს ზარალი;

3.    უკანონო ქმედებასა და ზარალს შორის უნდა იყოს მიზეზობრივი კავშირ

4.    ზარალი უნდა ანაზღაურდეს სრულად

 

ხ

დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ ზემოთ აღნიშნული სამი კომპონენტი:

 

1)     განკარგულების შესრულებაზე უარის თქმის შესაძლებლობა (

2)     მოსამსახურის ანგარიშვალდებულება (

3)     სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა

 

ერთობლივად ქმნიან ფუნქციონირებად, გამართულ და თვითკონტროლირებად საჯარო სამსახურს.

 

·        „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით გარანტირებული საჯარო მოხელის ვალდებულება უზრუნველყოფს ა)„საჯარო სამსახურის თვითკონტროლს’’, ბ)„საჯარო მოხელეს აძლევს შესაძლებლობას, მოიხსნას პირადი ანგარიშვალდებულება და უარი თქვას განკარგულების შესრულებაზე, თუ იგი უკანონოა’’.

·        იმ შემთხვევაში კი, თუ მან ამ კანონის 73-ე მუხლით გარანტირებული „რემონსტრაციის ვალდებულებაც“ შეასრულა, „აღარ აგებს პასუხს თავისი სამსახურებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობისთვის.’’

 

მუხლი 73. მოხელის მიერ  განკარგულების შესრულების ვალდებულება

1. მოხელე ვალდებულია შეასრულოს უშუალო ხელმძღვანელის განკარგულება, რომელიც შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობას, იმ შემთხვევაშიც, თუ ასეთი განკარგულების შესრულება არ განეკუთვნება მის ფუნქციებს და მისი შესრულება, საჯარო დაწესებულების ფუნქციონირების ინტერესების გათვალისწინებით, აუცილებელია სტიქიური უბედურებისა და უბედური შემთხვევის თავიდან დროულად ასაცილებლად, ქონების დაღუპვისა და გაფუჭებისაგან დასაცავად, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ამგვარი განკარგულების შესრულება საზიანოა მოხელის ჯანმრთელობისათვის ან აშკარად აღემატება მის შესაძლებლობებს.

2. მოხელეს უფლება აქვს, უარი განაცხადოს განკარგულების შესრულებაზე, თუ:

ა) განკარგულება ეწინააღმდეგება საქართველოს კანონმდებლობას;

ბ) განკარგულების გაცემა სცილდება განკარგულების გამცემის უფლებამოსილების ფარგლებს;

გ) განკარგულების შესრულება საჭიროებს განსხვავებულ კომპეტენციასა და პროფესიულ უნარებს, რომლებიც მას არ აქვს;

დ) განკარგულების შესრულება საზიანოა მისი ჯანმრთელობისათვის;

ე) განკარგულება მიმართულია „კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული მისი ოჯახის წევრის ან ახლო ნათესავის წინააღმდეგ;

ვ) განკარგულების შესრულება გამოიწვევს დანაშაულის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას.

3. ამ მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მოხელე ვალდებულია აღნიშნული ფაქტის შესახებ წერილობით შეატყობინოს უშუალო ხელმძღვანელს და შესაბამისი საჯარო დაწესებულების ხელმძღვანელს. განკარგულების წერილობით განმეორებისას მოხელემ იგი უნდა შეასრულოს, გარდა ამ მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ და „დ“–„ვ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

4. ამ მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში განკარგულების შესრულება არ შეიძლება გახდეს მოხელის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძველი.

 

---

[1] ჭავჭავაძე, რჩეული წერილები, (1837-1907) თავი მეორე 1879 წელი გვ. 340

[2] ჭავჭავაძე, რჩეული წერილები, (1837-1907) თავი მეორე 1879 წელი გვ. 341