"ადამიანის უფლებათა'' ცნება, "მოქალაქეობა'' ,"პოლიტიკური თავშესაფრის'' უფლება

 

    

 

I..“ ადამიანის უფლებათა’’ ცნება. 1

II. „მოსახლეობის’’ ცნება. 3

. „მოქალაქეობის’’ ცნება. 4

„მოქალაქეობის’’ „შეძენის’’ „წესები’’ 4

ა) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „დაბადებით’’ 4

ბ) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’[„შეცვლა’’]- „ნატურალიზაციით’’ 5

გ) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „ოპტაციით’’ 5

დ)  „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „ტრანსფერტით’’ 6

ე) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „რეინტეგრაციით’’ 6

ვ) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „ბოძებით.. 6

ზ) „მოქალაქეობის’’ „დაკარგვა’’ 6

თ) ორმოქალაქეობა[ბიპატრიზმი] 7

თ) „მოქალაქეობის არმქონე პირი’’ [აპატრიდი] 7

„მოქალაქეობის’’ საკითხები საქართველოს კანონმდებლობაში. 8

უცხოელ მოქალაქეთა სამართლებრივი[უფლებრივი ] მდგომარეობა. 10

პოლიტიკური „თავშესაფრის ‘’  უფლება. 12

 

 

 

I.“ ადამიანის უფლებათა’’ ცნება

 

·        ტერმინი „ადამიანის უფლებები’’ ბურჟუუაზიული რევოლუციის იდეოლოგტა მიერ იყო შემუშავებული.მატ განავიტარეს ანტიკური ხანის საბერძნეტის და რომაელ ფილოსოფოსთა იდეები „ბუნებიტი სამართლის ‘’ შესახებ,მაშინ როცა ხდებოდა ფეოდალური სისტემის დემონტაჟი და ბურჟუაზიულ-დემოკრატიული საზოგადოებების მშენებლობა.

·        „ადამიანის უფლებები’’ ნიშნავდა უფლებებს,რომლებიც განუყოფელია ადამიანისგან,როგორც გონიერი არსებისგან.““ადამიანის  უფლებები’’ ადამიანის

„ თანდაყოლილ’’ უფლებებად ცხადდებოდა.

·        „ბუნებითი სამართლის’’  სკოლის წარმომადგენელტა მტკიცებით „ადამიანის უფლებები’’ ან „ღმერთის მიერ ნაბოძებია’’ ან „ადამიანის ბუნებიდან გამომდინარეობს’’

·        ამასთან,მიუხედავად იმისა,რომელ ეპოქაში ან საზოგადოებაში ცხოვრობს ადამიანი,მისი ეს „უფლებები’’  „არ იცვლება’’ და სახელმწიფო მოვალეა „აღმოაჩინოს’’ და „დაიცვას’’ ისინი

·        ამდენად, „ადამიანის უფლებები’’ იმ ნორმათა მიმართ ,რომელიც დადგენილია სახელმწიფოს მიერ,პირველ წყაროდ ცხადდება.

·        ხოლო ხელისუფლების მიერ ამ უფლებების უგულებელყოფა მარტლსაწინააღმდეგო,უზურპაციის აქტად იტვლება[ჟან -ჟაკ რუსო,ლოკი და სხვები]

ხ

·        „პოზიტივისტები’’ მხოლოდ „სახელმწიფოს’’ და მის „კანონმდებლობას’’ ანიჭებდნენ უპირატესობას და სამართლებრივ მნიშვნელობას

·        ისინი უარყოფდნენ „ადამიანის ბუნებიტი უფლებების’’ უპირატესობას  მოქმედ კანონმდებლობასტან და „ადამიანის უფლებებს’’ სახელმწიფოს ნებას უქვემდებარებდნენ.

ხ

·        მაგრამ კაცობრიობის განვითარების კვალდაკვალ სულ უფრო იმარჯვებდა“ბუნებიტი სამარტლის’’ მიმდევარტა სეხედულება,თუმცა გარკვეული „ცვლილებებით’’-ყალიბდება კონცეფცია ე.წ. „ცვალებადი შინაარსის’’  „ადამიანის უფლებების’’  შესახებ.

·        კამ კონცეფციის თანახმად, ,“ადამიანის უფლებები’’ არ იყო ერთნაირი მონათმფლობელობი,ფეოდალიზმის და კაპიტალიზმის დროს

·        „ადამიანის უფლებები’’- „იცვლება’’ და“ ახალ შინაარსს იძენს’’ კაცობრიობის განვითარებასთან ერთად.

·        ამ კონცეფციითაც, „ადამიანის უფლებები’’ რჩება „სახელმწიფო ინსტიტუტების’’ პირველ წყაროდ,მაგრამ მათი შინაარსი იცვლება ეპოქისა თუ კონკრეტული საზოგადოების განვითარების მოხედვით

ხ

·        „ადამიანის უფლებათა’’ „პირველადი’’ ხასიათი  თეორიიდან პრაქტიკასი პირველად გადმოიტანეს „ამერიკის გათავისუფლების დეკლარაციაში’’[1776 წ. 4 ივლისი]

·        და საფრანგეთის პირველი რესპუბლიკის ეროვნული ასამბლეის მიერ მიღებულ „ადამიანის და მოქალაქის უფლებების დეკლარაციაში’’ [1789 წ],რომემაც გამოაცხადა „ადამიანის უფლებები’’-„ბუნებით,განუსხვისებელ და წმიდათაწმიდა’’ კატეგორიად.

·        ამვე პრინციპს ეყრდნობა გაეროს-ს წესდება[პრეამბულა],რომელიც პირველი იყენებს საერთაშორისო სამარტლებრივ დოკუმენტში ცნებებს: „ადამიანის უფლებები’’,“ადამიანის პიროვნების ღირსება და ღირებულებები’’

 

        II. „მოსახლეობის’’ ცნება

·        საერტაშორისო სამართალსი „მოსახლეობა’’  ნიშნავს გარკვეული სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მცხოვრები და მის იურისდიქციას დაქვემდებარებულ „ყველა ‘’ ადამიანს.

·        „მოსახლეობა’’ არ არის ერთგვაროვანი.იგი რამდენიმე „კატეგორიისგან’’ შედგება.ეს „კატეგორიები’’ ერთმანეთისგან განსხვავდება „უფლებების მოცულობით’’ და „უფლებების შინაარსიით’’

·        „მოსახლეობა’’ იყოფა შემდეგ „კატეგორიებად’’:

a.      სახელმწიფოს მოქალაქეები[შეადგენენ მოსახლეობის ძირიტად ნაწილს]

b.      ორი მოქალაქეობის მქონე პირები[ბიპატრიდები]

c.      უცხოელი მოქალაქეები

d.     მოქალაქეობის არმქონე პირები[აპატრიდები]

·        „მოსახლეობის’’ ამ  „კატეგორიების’’ „უფლებრივი მდგომარეობის’’ განსაზღვრა ყოველი სახელმწიფოს სუვერენული უფლებაა[ეს საკითხი შიდასახელმწიფოებრივ კომპეტენციაში ერთ-ერთი ძირითადთაგანია]

·        მოსახლეობის კატეგორიების „უფლება-მოვალეობათა შინაარსი და მოცულობა’’ დაკავშირებულია  ქვეყნის  განვითარების დონესთან.

ხ

·        მიუხედავად იმისა ,რომ მოსახლეობის“უფლებრივი მდგომარეობის’’ მოწესრიგება შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის კომპეტენციაა,სახელმწიფოტაშორისი ურთიერთობის „პრაქტიკამ’’ შეიმუშავა მტელი რიგი“საერთაშორისო-სამართლებრივი’’ ნორმები,რომლებიც მოსახლეობის სხვადასხვა კატეეგორიებს ეხება.

·        კერძოდ,მხედველობაში გვაქვს „უცხოელთა’’ უფლებრივი მდგომარეობის[რეჟიმის] მოწესრიგება .ასევე „აპატრიდების ‘’ და „ბიპატრიდების’’  „უფლებრივი მდგომარეობის’’ რეგლამენტაცია,მათთვის იურიდიული დახმარების აღმოჩენა,“საერთაშორისო ბოროტმოქმედდებასთან’’ ერთობლივი ბროლა.

·        კაცობრიობის განვითარების დონემ ისეტ საფეხურს მიაღწია,რომ სეუძლებელია სახელმწიფოებმა „პროგრესული კაცობრიობის მარტლსეგნების გაუთვალისწინებლად მოაწესრიგონ’’  მოსახლების „ძირიტადი კატეგორიის’’- „მოქალაქეების’’ „უფლებრივი მდგომარეობა’’.

·        მოქალაქეების „უფლებრივ მდგომარეობაში’’  ვგულისხმობთ „მოქალაქეების უფლება -მოვალეობათა შინაარსის და მოცულობის რეგლამენტაციას’’

ხ

·        აი ,რატომაა  „თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი’’   „მდიდარი’’ ნორმებით ,რომლებიც განსაზღვრავენ როგორც  მთელი „მოსახლეობის’’ „უფლებრივი მდგომარეობის’’ „ზოგად’’ პრინციპებს,ისე ამ მოსახლეობის კონკრეტული ჯგუფების[ანუ კატეგორიების]  უფლებრივ რეჟიმებსც

·        ამ  საერტაშორისოსამარტლებრივი ნორმების მიზანია-სახელმწიფოთა შორის ეკონომიკური და სოციალური თანამშრომლობის განმტკიცება-გაფართოება.

·        ეს ნორმები შეიქმნა  „სუვერენულ სახელმწიფოთა ნებათა ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე’’ და საერტაორისო სამარტლის „ძირითად პრინციპებზე’’ დაყრდნობით.

                

III. „მოქალაქეობის’’ ცნება

 

·        „მოქალაქეობა’’გულისხმობსსახელმწიფოსტან ფიზიკური პირის „სამართლებრივ კავშირს’’,რომელიც:

a.      წესდება სახელმწიფოს მიერ

b.      ხასიატდება მხარეთა ურტიერტობის სიმტკიცით

c.      შეიცავს  სახელმწიფოს და ფიზიკური პირის უფლებებსა და მოვალეობებს

 

·        „ურთიერთობის სიმტკიცე’’ გამოიხატება იმაში,რომ „მოქალაქე’’ ინარჩუნებს კავშირს თავის „სახელმწიფოსტთან’’ სიკვდილამდე,მიუხედად იმისა,ცხოვრობს ის სამშობლოში თუ საზღვარგარეთ.

·        „მოქალაქეობის’’  „შეძენის’’, „შეცვლის’’ ან „დაკარგვის’’ წესები განისაზღვრება სახელმწიფოს მიერ- კონსტიტუციით,სპეციალური კანონებიტ და სხვა.

 

 

„მოქალაქეობის’’ „შეძენის’’ „წესები’’

 

·        „მოქალაქეობის’’ „შეძენის’’ რამოდენიმე „წესი’’ არსებობს:

1)     „საერთო ‘’ წესი : ა) „დაბადებით’’ და  ბ)“ნატურალიზაციით’’

2)     „გამონაკლისი შემტხვევების’’ წესი: ა)“ტერიტორიული ცვლილებების შედეგად’’ ბ)“რეპატრიაცია’’  და გ)“ოპტაცია’’

ხ

ა) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „დაბადებით’’

 

·        ‘’მოქალაქეობის’’ „შეძენის’’ „ჩვეულებრივ წესად’’ „დაბადების’’  წესი გვევლინება.

·        სახელმწიფოთა უმრავლესობა ე.წ. „სისხლის უფლებას’’ იყენებს,ე.ი. ახალშობილს,რომელი სახელმწიფოს ტერიტორიაზეც არ უნდა იყოს შობილი ის, „მოქალაქეობა’’ ენიჭება მისი მშობლების მოქალაქეობის გათვალისწინებით.[მაგ. ამ წესს იყენებს  ავსტრია,ნორვეგია,ფინეტი,გერმანია]

·        სახელმწიფოთა ნაწილი[ბრაზილია და ლათინური ამერიკის ქვეყნები]  იყენებს“ნიადაგის უფლებასაც’’ -ე.ი. ახალშობილს მოქალაქეობა მიენიჭება „შობის ადგილის’’ მიხედვით,მიუხედავად მშობლების მოქალაქეობისა.მაგ.ბრაზილიის ტერიტორიაზე შობილი ბავშვი იძენს ბრაზილიის  მოქალაქეობას,მიუხედავად მისი მშობლების მოქალაქეობისა.ამავე დროს საზღვარგარეტ ბრაზილიელების მიერ შობილი ბავშვი ბრაზილიის სახელმწიფოსტვის  უცხოელია]

·        სახელმწიფოთა ნაწილი კი ორივე პრინციპს ხმარობს[აშშ,,ინგლისი,ინდოეთი].ეს რიგ სირთულეებს ქმნის და საერტაშორისო-სამართლებრივ რეგლამენტაციას მოითხოვს][შენიშვნა ტრამპმა განაცხადა რომ აპირებს გააუქმოს „შობის ადგილის’’ მიხედვით მოქალაქეობის მინიჭება აშშ-ში]

ხ

ბ) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’[„შეცვლა’’]- „ნატურალიზაციით’’

 

·        „მოქალაქეობის’’ „შეძემის’’ მეორე საშუალებაა „ნატურალიზაცია’’ ,ე.ი. ფიზიკური პირისტვის „მოქალაქეობის’’ მინიჭება სახელმწიფოს უფლებამოსილი ორგანოების მიერ,ამ პირის „პირადი თხოვნის’’ ან „პირადი ტანხმობის’’ საფუძველზე.

·        ამრიგად, „ნატურალიზაცია’’ მჭიდროდაა დაკავშირებული ფიზიკური პირის ნების გამომჯღავნებასტან და მოქალაქეობის „შეცვლის’’ძირითადი საშუალებაა.

·        „ნატურალიზაციისტთვის’’ საჭირო წინაპირობები განისაზღვრება სახელმწიფოს მიერ.

·        ძირითადი მოთხოვნები[წინაპირობები] შემდეგია:

 

1)     მოცემულ სახელმწიფოში ცხოვრების გარკვეული ვადა[ ინგლსში-7 წელია,საფრანგეთში და აშშ-ში-5 წელი,ესპანეტში-10 წელი]

2)     სახელმწიფოს ორგანოებში ან შეიარაღებულ ძალებში სამსახური

3)     ენის ცოდნა

4)     ადგილობრივ მოქალაქესტან ქორწინება

5)     სახელმწიფოსთვის სამსახურის გაწევა

6)     კარგი ყოფაქცევა ან ზნეობა და ა.შ.[მაგ. ინგლისში]

·        დასავლეთის სახელმწიფოების კანონმდებლობა „ნატურალიზაციისთვის’’ ერთდროულად რამდენიმე მოთხოვნას აყენებს.

·        „ნატურალიზაციის’’ წსით  მოქალაქეობის „შესაძენად’’ აშშ-ს მიერ შემოღებულია შემდეგი მოთხოვნები[პირობები] :

a.      წინასწარი განცხადება,განმცხადებელი უნდა იყოს 18 ან მეტი წლის

b.      ორწლიანი საგამოცდო ვადა

c.      საბოლოო განცხადება,რისთვისაც განმცხადებელი: ა) უნდა ცხოვრობდეს აშშ-ში არანაკლებ ხუთ წელი ბ) იცოდეს ინგლისური ენა ,გ)მიეკუთვნებოდეს ევროპულ,აფრიკულ ან დასავლეთ ნახევარსფეროს რასას

d.     განმცხადებელმა უნდა ღნიშნოს,რომიგი აპირებს აშშ-ში საბოლოოდ დაბინავებას და არ არის“არსებული წესის მტერი’’ ან ატეისტი

e.      გამონაკლის შემთხვევაში დაიშვება „ნატურალიზაცია’’ პირისა,რომელიც არ ცხოვრობს აშშ-ში,მაგრამ ამისტვის სახეზე უნდა იყოს აშშ-სთან სამსახურებრივი ან საქმიანი კავშირი [?]და განმცხადებლის სურვილი აშშ-ში დაბინავებისა.

 

ხ

·        საფრანგეთის კანონმდებლობა ბინადრობის ხუთწლიანი ცენზის გარდა მოითხოვს „კარგ ყოფაქევას’’ და „საარსებო სახსრების არსებობას’’

ხ

·        „ნატურალიზაციის’’ საბოლოო გაფორმება ეკისრება სახელმწიფო ხელისუფლების[ინგლისი] ან სასამართლო[აშშ] ორგანოებს

ხ

გ) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „ოპტაციით’’

 

·        „ოპტაცია’’ დაკავშირებულია ტერიტორიულ ცვლილებებთან

·        „ოპტაციის’’ დროს ერთი სახელმწიფოს მფლობელობიდან მეორე სახელმწიფოს მფლობელობაში გარდამავალ ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირს ენიჭება უფლება თვითონ აირჩიოს ორი მოქალაქეობიდან ერთ-ერთი იმ პირობით,რომ ახალი მოქალაქეობის არჩევის შემთხვევაში იგი უნდა დასახელდეს იმ ქვეყანაში,რომლის მოქალაქეობაც მან აირჩია.

დ)  „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „ტრანსფერტით’’

 

·        „ტრანსფერტი’’ ნიშნავს „მოქალაქეობის’’ ავტომატურ შეცვლას პირის ნებასურვილის გაუთვალისწინებლად.

·        „ტრანსფერტის’’ შემთხვევაში ფიზიკური პირის ბედი განუყოფელია გადასაცემი ტერიტორიისაგან.

ხ

·        „ოპტაციის’’ ან „ტრანსფერტის’’  წესით  „მოქალაქეობის’’ გაფორმება  ხდება“საერთაშორისო ხელშეკრულების’’ ან „სპეციალური კანონის’’ საფუძველზე.

 

ე) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „რეინტეგრაციით’’

 

·        „რეინტეგრაციის’’ დროს საზღვარგარეთ მცხოვრები ფიზიკური პირები ბრუნდებიან თავის ქვეყანაში,რომლის მოქალაქეები ისინი ოდესღაც იყვნენ.

·        როგორც წესი,ამ შემთხვევაში „მოქალაქეობის’’ შეძენის გაადვილებული წესი მოქმედებს.

 

ვ) „მოქალაქეობის’’ „შეძენა’’- „ბოძებით’’

·       „უცხოელთათვის’’   „მოქალაქეობის ბოძების’’ შემთხვევები იშვიათი მოვლენაა.

·       „უცხოელთათვის’’   „მოქალაქეობის ბოძება’’ გულისხმობს „გამოჩენილი ადამიანისტვის საპატიო მოქალაქეობის მინიჭებას’’

·       „უცხოელთათვის’’   „მოქალაქეობის ბოძების’’ უფლებამოსილება აქვს მაგ.  საქართველოს პრეზიდენტს

ზ) „მოქალაქეობის’’ „დაკარგვა’’

·        „მოქალაქეობის  დაკარგვის’’ შემთხვევები ორ ჯგუფად შეიძლება დავყოთ

·        პირველ  ჯგუფს მიეკუტვნება ყველა ის შემტხვევა,რომელიც ნატურალიზაციასტან,ოპტაციასთან, ქორწინებასთან არის დაკავშირებული

·        მე-2 ჯგუფს მიეკუთვნება შემთხვევები,როდესაც მოქალაქეობა პირს ჩამოერტმევა უფლებამოსილი ორგანოების მიერ[სასამართლო ან ხელისუფლების ორგანო]

·        „მოქლაქეობის ჩამორთმევა’’ დასჯის ერთ-ერთ სახეობას წარმოადგენს.

 

თ) ორმოქალაქეობა[ბიპატრიზმი]

 

·        გავიხსენოთ „ორმოქალაქეობის’’ მიზეზები:

a.      დავუშვათ ბავშვი დაიბადა ქვეყანაში სადაც მოქმედებს „ნიადაგის პრინციპი’’[მაგ. ჩილე],ხოლო მისი მშობლების ქვეყანაში მოქმედებს“სისხლის პრინციპი’’[მაგ. საფრანგეთი]

b.      სხვა შემთხვევაა ქორწინებით გამოწვეული ბიპატრიზმი.თუ ქალის სახელმწიფო არ ართმევს მას მოქალაქეობას[მაგ. საფრანგეთი,ინგლისი],ხოლო ქმრის სახელმწიფო ავტომატურად ანიჭებს ცოლს ქმრის მოქალაქეობას[თურქეთი]

c.      ორმოქალაქეობას იწვევს „ნატყრალიზაციაც’’,თუ „ნატურალიზებული პირის’’ ყოფილი სამშობლო უარს აცხადებს ამ პირის მოქალაქეობიდან გასვლის აღიარებაზე

·        „ორმოქალაქეობის’’ იურიდიული შედეგი არი ის ,რომ ორივე სახელმწიფო კონკრეტულ პირს თავის მოქალაქედ ტვლის,ყოველი მატგანი უფლებამოსილია მოსტხოვოს პირს გარკვეული მოვალეობების შესრულება[მაგ. სამხედრო სამსახური]

·        არ არსებობს ბიპატრიზმის მომწესრიგებელი რაიმე ერთიანი სამარტლებრივი ნორმა,მაგრამ სახელმწიფოტა პრაქტიკამ მაინც შექმნა გარკვეული წესი-ყოველი ბიპატრიდი,უპირველეს ყოვლისა, პასუხისმგებელია იმ სახელმწიფოს წინაშე,სადაც ის იმყოფება და ცხოვრობს

·        მესმე სახელმწიფოში ყოფნის დროს „მოქალაქეობის’’ საკითხი დამოკიდებულია ამ მე-3 სახელმწიფოს არჩევანზე[თუ რომელი ქვეყნის მოქალაქედ ჩათვლის მას]

·        სახელმწიფოები ცდილობენ უფრო კონკრეტულად გადაწყვიტონ ბიპატრიზმის პრობლემა,რისტვისაც სულ უფრო ხსირად მიმართავენ „ორმხრივ შეთანხმებებს’’

·        ყურადღება“ საქარტველოს კანონმდებლობა კრძალავს „ორმოქალაქეობას’’[ორი სახელმწიფოს მოქალაქეობას]

 

თ) „მოქალაქეობის არმქონე პირი’’ [აპატრიდი]

·        მოქალაქეობის უქონლობა[აპატრიზმი] წარმოიშობა იმ შემთხვევაში,როდესაც პირი კარგავს ძველ მოქალაქეობას,ხოლო ახალს არ/ვერ იძენს

[მაგ. აშშ-ში მყოფმა უცხოელმა უარი განაცხადა თავისი ქვეყნის მოქალაქეობაზე,მაგრამ აშშ-ს მოქალაქეობის მიღებისტვის ჯერ კიდევ 5 წელია საჭირო

ამ პერიოდის განმავლობაში იგი „მოქალაქეობის არმქონე პირად’’ ჩაიტვლება.

ეს ვადა შეიძლება კიდევ უფრო გადიდდეს ტუ აშშ-ს ხელისუფლება  საერთოდ უარს იტყვის „ნატურალიზაციის’’ წესით მოქალაქეობის მინიჭებაზე

 

აპარტიზმი წარმოიშობა „ქორწინების ‘’ შემტხვევაშიც როდესაც ქლი[მაგ. ლიბერიის მოქალაქე] ცოლად მიყვება იმ ქვეყნის მამაკაცს,რომელიც არ ანიჭებს მას ტავის მოქალაქეობას[მაგ. გერმანია],ხოლო ქალის სახელმწიფო ავტომატურად არტმევს მას მოქალაქეობას.

 

აპატრიდად ჩაითვლება ის პრიც ,რომელმაც დაკარგა მოქალაქეობა სათანადო ორგანოების  დადგენილებიტ,ხოლო სხვა ქვეყანამ მას არ მისცცა“ნატურალიზაციის ‘’ უფლება ან აღმარტა მის წინაშე „საგამოცდო ვადის’’ ბარიერი]

·        აპატრიდები შეზღუდულნი არიან თავიანტ უფლებებში და უფლება არ აქვთმიმართონ რომელიმე სახელმწიფოს დიპლომატიური დაცვისთვის[ნახე  გიორგი დანელიას ფილმი „პასპორტი’’ რუსულ-ქართული ფილმია]

·        აპატრიდებზე არ ვრცელდება შრომითი და სოციალური უზრუნველყოფის კანონმდებლობა,ისინი ღებულობენ უფრო დაბალ ხელფასს,ვიდრე ადგილობრივი „მოქალაქენი’’ და „უცხო სახელმწიფოს მოქალაქენი’’[ანუ „უცხოელები’]

·        სახელმწიფოს უფლება აქვს ყოველ მომენტში გაასახლოს ისინი ქვეყნიდან და ა.ს.

·        განსაკუტრებიტ გაიზარდა „აპატრიდების’’ რიცხვი მე-2 მსოფლიო ომის დროს

მომხდარი ევროპის ქბეყნების მოსახლეობატა დიდი მასების გადაადგილების შედეგად .

მხედველობაში გვაქვს „ლტოლვილები’’ და „ადგილნაცვალი პირები’’

ხ

·        „ლტოლვილები’’ -ეწოდება პირებს ,რომლებიც გაურბიან საომარ მოქმედებებს და იძულებულნი არიან დატოვონ თავიანტი მუდმივი ადგილსამყოფელი.

·        „ადგილნაცვალი პირები’’ ის პირებია რომლებიცმე-2 მსოფლიო ომის დროს  ძალით გაიყვანეს თავიანთი ქვეყნიდან მონური სამუშაოებისთვის[ესენი იყვნენ საბჭოთა კავსირის მოქალაქეები,პოლონელები,ცეხები,ფრანგები]

ხ

·        საქართველოში  სეიარაღებული კონფლიქტების სედეგად[აფხაზეტი,სამაჩაბლო] მრავალი ადამიანი იქცა „ადგილნაცვალ პირად’’[ვინც იძულებული გახდა საქართველოს სხვა რაიონებსი გახიზნულიყო] ან „ლტოლვილად’’[ვინც საქართველოს ფარგლებს გარეტ სეაფარა ტავი]

 

„მოქალაქების’’ საკითხები საქართველოს კანონმდებლობაში

·        „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ’’ კანონი [1993 წ. 25 მარტი] ხასიათდება უაღრესის „დემოკრატიულობით’’

·        „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ’’ კანონი განსაზღვრავს: ა) საქართველოს მოქალაქეობის „ძირითად პრინციპებს’’, ბ)ადგენს საქართველოს მოქალაქეების „სამართლებრივ მდგომარეობას’’ და გ) საქართველოს მოქალაქეობის „მოპოვებისა’’ და „შეწყვეტის’’  საფუძვლებს

·        მოგვყავს ამ კანონის დებულებანი:

 

მუხლი 3. საქართველოს მოქალაქეობა

1. საქართველოს მოქალაქეობა არის საქართველოსთან პირის სამართლებრივი კავშირი.

2. საქართველოში დადგენილია ერთიანი მოქალაქეობა.

3. საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად შეიძლება იყოს სხვა ქვეყნის მოქალაქე მხოლოდ ამ კანონის მე-17 და 21^​1 მუხლებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

4. არავის არ შეიძლება შეეზღუდოს „მოქალაქეობის შეცვლის’’ უფლება, გარდა ამ კანონითა და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

5. საქართველოს მოქალაქეობის „ჩამორთმევა’’ დაუშვებელია.

 

 

მუხლი 4. საქართველოს მოქალაქეების სამართლებრივი მდგომარეობა

1. საქართველოს მოქალაქეები კანონის წინაშე თანასწორი არიან განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა და ნებისმიერი სხვა ნიშნისა.

 2. საქართველოს მოქალაქეებს გარანტირებული აქვთ საქართველოს  კანონმდებლობით განსაზღვრული და საერთაშორისო სამართლით აღიარებული უფლებები და თავისუფლებები.

 3. საქართველოს მოქალაქეები ვალდებული არიან, დაიცვან საქართველოს კონსტიტუცია და სხვა ნორმატიული აქტები, მისი ტერიტორიული მთლიანობა და იყვნენ საქართველოს ინტერესების ერთგული.

 4. საქართველოს მოქალაქეთა უფლებებს, თავისუფლებებსა და კანონიერ ინტერესებს საქართველოს ტერიტორიაზე და მისი ფარგლების გარეთ იცავს საქართველო.

 

 

მუხლი 17. საქართველოს მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭება

1. საქართველოს პრეზიდენტმა საქართველოს მოქალაქეობა საგამონაკლისო წესით შეიძლება მიანიჭოს სხვა ქვეყნის მოქალაქეს, რომელსაც საქართველოს წინაშე განსაკუთრებული დამსახურება აქვს ან რომლისთვისაც საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარეობს.

 

 

მუხლი 21^​1. სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის მოპოვების შემთხვევაში საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნება

1. საქართველოს მოქალაქე შეინარჩუნებს საქართველოს მოქალაქეობას, თუ იგი სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის მოპოვებამდე საქართველოს სახელმწიფოსგან მიიღებს თანხმობას საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნებაზე.

2. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნებაზე თანხმობა გაიცემა, თუ საქართველოს მოქალაქის საქართველოსთან კავშირი სარწმუნოდ იქნება მიჩნეული.

3. არასრულწლოვანს, რომელმაც საქართველოს მოქალაქეობასთან ერთად სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა მოიპოვა დაბადებით, საქართველოს მოქალაქეობა უნარჩუნდება დაბადებიდან 18 წლის ასაკის მიღწევამდე. აღნიშნულ ვადაში არასრულწლოვნისთვის მოქალაქეობის შენარჩუნების შესახებ განცხადების წარუდგენლობის შემთხვევაში მას შეუწყდება საქართველოს მოქალაქეობა. არასრულწლოვნისთვის საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნება დასაშვებია მშობლების ან კანონიერი წარმომადგენლის განცხადების საფუძველზე. ერთ-ერთი მშობლის განცხადების წარდგენის შემთხვევაში არასრულწლოვნისთვის საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნება დასაშვებია მეორე მშობლის თანხმობით.

4. სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის მოპოვების შემთხვევაში საქართველოს მოქალაქე ვერ შეინარჩუნებს საქართველოს მოქალაქეობას, თუ მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნება არ შეესაბამება საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების ან/და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის ინტერესებს.

 

უცხოელ მოქალაქეთა სამართლებრივი[უფლებრივი ] მდგომარეობა

 

·        საქართველოში უცხოელტა სამარტლებრივი რეჟიმი[მდგომარეობა] რეგულირდება კანონით „უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ’’

ხ

·        „უცხოელად’’ ითვლება სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მცხოვრები ნებისმიერი  პირი ,რომელსაც არ გააჩნია ამ სახელმწიფოს „მოქალაქეობა’’

·        „უცხოელების’’ კატეგორიას მიეკუთვნება:  ა)“უცხო ქვეყნის მოქალაქე’’ ბე.ი. “პირი რომელსაც გააჩნია სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობა’’ და ბ)“მოქალაქეობის არმქონე პირები’’[ანუ პირები , რომელსაც არცერთი სახელმწიფო არ მიიჩნევს თავის მოქალაქედ ]

ხ

·        „უცხოელების’’ უფლებრივ მდგომარეობას ხანგრძლივი ისტორია აქვს

·        მხოლოდ მე-19-მე-20 საუკუნეებში „უცხოელთა’’   უფლებრივი  მდგომარეობა მიუახლოვდა ადგილობრივი მცხორების მდგომარეობას და იგი აღარ ითვლებოდა „მტრად’’.[აიკრძალა „უცხოელთა’’ მიმართ დისკრიმინაციული ზომების მიღება]

·        „უცხოელთა რეჟიმის’’[რაც არის -სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მცხოვრები უცხოელთა უფლება -მოვალეობების ერთობლიობა] განსაზღვრა ყოველი სუვერენული სახელმწიფოს საშინაო საქმეა. იგი სახელმწიფოს შიდა კანონმდებლობიტ დგინდება

·        ის ფაქტი ,რომ „უცხოელის’’ უკან დგას მისისახელმწიფო განაპირობებს იმას,რომ სახელმწიფოები ცდილობენ ურტიერტშეტანხმებიტ გადაწყვიტონ ეს პრობლემა.

·        ამიტომ „უცხოელტა რეჯიმის’’ დეტალურ რეგლამენტაციაში დიდ როლს ასრულებს სხვადასხვა სახის „ხელსეკრულებანი’’ და „შეთანხმებანი’’

·        სახელმწიფოტა“საერთაშორისო-სამართლებრივი  თანამშრომლობის’’ შედეგად ჩამოყალიბდა „უცხოელტა რეჟიმის’’ ორი სახე:

1)     „ეროვნული რეჟიმი’’[უცხოელტა სამართლებრივი მდგომარეობის ადგილობრივ მოქალაქეებთან გათანაბრებას გულისხმობს]

2)     „უმეტესი ხელშეწყობის რეჟიმი’’[უცხოელისთვის ისეთი უფლების მინიჭება,რომლითაც სარგებლობენ ამ რეჟიმის მომცემ სახელმწიფოსი „სხვა სახელმწიფოს ყველაზე მეტი უფლების მქონე მოქალაქენი’’ მაგ. თუ ინგლისის მოქალაქეები სარგებლობენ საფრანგეტში ყველაზე პრივილეგიური უფლებებიტ,ხოლო იტალია დებს საფრანგეტტან ხელსეკრულებას „უმეტესი ხელშეწყობის’’ პრინციპებზე დაყრდნობიტ,ამიერიდან საფრანგეტში მცხოვრებ იტალიელებზეც ვრცელდება ყველა ის უფლება,რომელიც ინგლისის მოქალაქეებს გააჩნიატ.ტუ რამდენიმე ხნის სემდეგ ინგლისელტა უფლებები უფრო გაფარტოვდება,ავტომატურად გაფარტოვდება იტალიელტა უფლებებიც.

3)     „სპეციალური რეჟიმი’’ -ხელშეკრულების ძალიტ უცხოელებისტვის განსაკუთრებული უფლებების მინიჭება[ასეთია მაგ.უცხო ქვეყნის სეიარაღებული ძალების ბაზების და მატი პირადი შემადგენლობის სამარტლებრივი რეჟიმი]

4)     „პრივილეგირებული რეჟიმი’’- როცა უცხოელებს ენიჭებატ უფრო მეტი უფლებები,ვიდრე ადგილობრივ მცხოვრებლებს გააჩნით. ეს რეჟიმი დღეს იშვიატი მოვლენაა.წინატ კი“კაპიტულაციების რეჟიმის’’ სახელწოდებიტ და სახიტ ახლო და შუა აღმოსავლეტში ნყოფი ევროპელებისტვის და ამერიკელებისტვის ძირიტადი რეჟიმი იყო.

 

·        კაცობრიობის განვიტარების თანამედროვე ეტაპზე „უცხოელთა რეჟიმების’’ ძირითად სახეებს  აქ ჩამოთვლილთაგან პირველი ორი წარმოადგენს.

·        აღსანიშნავია,რომ ორივე ეს რეჟიმი უნდა ეყრდნობოდეს“ნაცვალგების პრინციპს’’

·        არსებობს მატერიალური და ფორმალური „ნაცვალგება’’

·        „მატერიალური ნაცვალგებისას’’  უცხოელებს ენიჭებატ ზუსტად ისეთივე უფლებები,რაც ადგილობრივი სახელმწიფოს მოქალაქეებს უცხოელტა სახელლმწიფოში

·        უფრო ფართოდ გამოიყენება „ფორმალური ნაცვალგება’’-როცა უცხოელებს ენიჭებათ „ეროვნული’’ ან“ეროვნულზე უმეტესი’’ მფარველობის რეჟიმი ამ რეჟიმის მოცულობის დაზუსტების გარეშე,იმ პირობით,რომ  ზუსტად ასევე მოიქცევა მათი მშობლიური ქვეყანა.

·        „ნაცვალგების’’ პირობები განისაზღვრება როგორც შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობით,ასევე საერთაშორისო ხელშეკრულებებიტ.

·        თუ როგორ იყენებს უცხო სახელმწიფო „ნაცვალგების პრინციპს’’,ამას სასამარტლო ან სხვა ორგანო არკვევს,რომლებიც იყენებენ სათანადო ნორმებს

·        თუ აღმოცნდება,რომ უცხო სახელმწიფო არ იცავს ნაცვალგების პირობებს დაზარალებული სახელმწიფო უფლებამოსილია გამოიყენოს დამნასავის მიმარტ „რეტორსია’’-„სამაგიეროს მიზღვა’’-და შეზღუდოსუცხო სახელმწიფოს მოქალაქეთა უფლებანი იმ ფარგლებში,რა ფარგლებშიც არის სეზღუდული მისი მოქალაქეების უფლებები ამ უცხო სახელმწიფოში.

ხ

·        „უხოელების რეჟიმი’’ მოიცავს უფლებატა და მოვალეობატა ერთობლიობას.აქ პირველ რიგში მხედველობაში გვაქვს სამოქალაქო-სამართლებრივი უფლება-მოვალეობანი,რომელთ მოცულობა შედარებით მერყევია,სამაგიეროდ „უცხოელზე’’ ვრცელდება ყველა სისხლისამარტლებრივი ნორმა.[ამ მხრივ „უხოელი’’ და ადგილობრივი „მოქალაქე’’ სავსებიტ  გათანაბრებული არიან]

ხ

·        „უცხოელები’’ მოკლებული არიან ისეთ „პოლიტიკურ უფლებებს’’,როგორიცაა აქტიური და პასიური ხმის უფლება,პოლიტიკური პარტიის შექმნის,ან რომელიმე პარტიასი მონაწილეობის მიღების უფლება.

·        „უცხოელი ‘’ თავისუფალია სამხედრო სამსახურისგან და მასთან დაკავსირებული საბეგარო-საგადასახადო ვალდებულებებისგან

·        რაც ეეხება სხვა გადასახადებს ,მატ ყველა უცხოელი უნდა იხდიდეს,თუ საერტაშორისო ხელსეკრულებით სხვა რამ არ არის გატვალისწინებული.

·        ამავე დროს უცხოელი არ წყვეტს კავსირს თავის სახელმწიფოსტან,რომელიც მოვალეა დაიცვას თავისი მოქალაქის უფლებები  საზღვარგარეთ.

ხ

·        ასეთია „უცხოელტა რეჟიმის’’ ზოგადი დახასიატება

·        რასაკვირველია,“უცხოელტა რეჯიმი’’ ყველა ქვეყანში ხასიატდება გარკვეული ელფერით,დეტალებიტ,რაც ამ ქვეყნის სოციალურ-პოლიტიკური წყობის ბუნებასადა სხვასაზოგადოებრივ მოვლენებტანაა დაკავსირებული.

ხ

·        „უცხოელთაგან’’ განსაკუთრებიტ მძიმე პირობებსი არიან დღეს ე.წ. „შრომითი მიგრანტები’’ ისინი სასტიკი ექსპლუატაციის ობიექტები ხდებიან და ფაქტიურად მოკლებულნი არიან ელემენტარულ უფლებებს- ფიზიკურად მუშაობენ 10-12 საატს ღეში,ღებულობენ „გროშებს’’,განიცდიან პოლიციელტა განსაკუტრებულ ნეტვალყურეობას[არცტუ უსაფუძვლოდ],არ აქვთ უფლება პროფკავსირებსი გაერთიანების და სხვა.

·        1990 წლის 18 დეკემბერს გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ მიიღო და ხელმოწერისთვის გახსნილად გამოაცხადა“საერტაშორისო კონვენცია ყველა მიგრანტ-მუშისსა და მატი ოჯახის წევრტა დაცვის შესახებ’’[ძალაში შევიდა 2003 წელს]

 

პოლიტიკური „თავშესაფრის ‘’  უფლება

 

·       „თავშესაფრის უფლება’’ არის თავის ქვეყანაში „პოლიტიკური საქმიანობისთვის დევნილი’’ „უცხოელის’’ უფლება -შეაფაროს თავი  „სხვა სახელმწიფოს’’ და „არ იქნეს უკან დაბრუნებული’’

·        ამრიგად, „თავშესაფრის უფლებით’’ მხოლოდ „პოლიტიკური ემიგრანტები’’ სარგებლობენ,რაც მათ მკვეთრად განასხვავებს სისხლის სამარტლის დამნაშავეებისგან [ თუმცა ხშირად ეს ასე არ არის: მაგ. კეზერაშვილს,სააკაშვილის თავდაცვის მინისტრს , „თავშესაფარი’’ აქვს ევროკავშირში,რასაც დღევანდელი ხელისუფლება აპროტესტებს,რადგან კეზერაშვილი „სისხლის სამართლის ‘’ დამნაშავეა]

·        ყოველი სახელმწიფო თვითონ წყვეტს ,ვის და როგორ მიეცემა „თავშესაფრის’’ უფლება,მაგრან ზოგჯერ სახელმწიფოები მიმართავენ „საერთაშორისო  შეთანხმებებსაც’’

ხ

·        საერთაშორისო სამართალი იცნობს „თავშესაფრის’’ ორ ფორმას:

1)     „ტერიტორიულ’’ თავშესაფარს

და

2)     „დიპლომატიურ ‘’ თავშესაფარს

 

ხ

·        „ტერიტორიული’’ თავშესაფარი  გულისხმობს პირის უფლებას მოითხოვოს უცხოეთის სახელმწიფოში „თავსესაფარი’’

·        პირის უფლება მოითხოვოს უცხოეთის სახელმწიფოში „თავშესაფარი’’  განმტკიცებულია გაეროს 1948 წლის „საყოველთაო დეკლარაციაში ადამიანის უფლებათა შესახებ’’ და 1967 წლის დეკლარაციაში „ტერიტორიული თავსესაფრის შესახებ’’

·        შემუშავებულია კონვენცია „ტერიტორიული თავშესაფრის შესახებ’’ რომელიც აღნუსხავს პირისა და „თავშესაფრის მიმცემი სახელმწიფოს’’ უფლება-მოვალეობებს.

·        თანამედროვე საერტაშორისო სამარტალი კრძალავს“ტერიტორიული  თავშესაფრის’’ მინიჭებას ისეთი პირებისათვის,რომელთა მიმართ არსებობს სერიოზული საფუძველი ჩათვალონ ისინი“სამხედრო დანაშულის’’ და „კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულის’’ ჩამდენ პირებად 

·        მაგ. სულ რამოდენიმე დღის წინ რუსეთმა „ტერიტორიული თავშესაფარი’’ მისცა სირიის პრეზიდენტს ბაშარ ალ ასადს.

ხ

·        „დიპლპმატიური თავშესაფრის’’ ქვეშ იგულისხმება თავსესაფრის მიცემა პირისთვის ა)დიპლომატიურ ან საკონსულო წარმომადგენლობის ტერიტორიაზე.ბ) სამხედრო საზღვაო ან საჰაერო ხომალდზე[სამხედრო გემი ან თვითმფრინავი]

·        ყურადღება: დღეს შეიძლება განვასხვავოთ სახელმწიფოტა 4 ჯგუფი:

 

1)     სახელმწიფოები,რომლებიც არ ცნობენ და არ იყენებენ „დიპლომატიური თავსესაფრის’’ ინსტიტუტს[ეს ჯგუფი ყველაზე მრავალრიცხოვანია]

2)     სახელმწიფოები რომლებიც კრძალავენ „დიპლომატიურ თავსესაფარს’’ თავის ტერიტორიაზე,მაგრამ ანიჭებენ ამ უფლებას თავის დიპლომატიურ ან საკონსულო წარმომადგენლობებს ან სხვა ორგანოებს[საფრანგეთი,

ინგლისი,აშშ]

3)     სახელმწიფოები,რომლებიც აძლევენ დიპლომატიურ თავშსაფარს თავის წარმომადგენლობებში და ასევე აღიარებენ ამ უფლებას მათ ტერიტორიაზე მდებარე დიპლომატიურ და სხვა დაწესებულებათა მიმართ ლათინური ამერიკის ქვეყნები]

4)     სახელმწიფოები,რომლებიც არ ანიჭებენ „დიპლომატიურ თავსესაფარს’’  უცხოეთში თავის წარმომადგენლობებში და ,მაგრამ  აღიარებენ ამ უფლებას მათ ტერიტორიაზე მდებარე დიპლომატიურ და სხვა დაწესებულებათა მიმართ[საბერძნეთი,ლათინური ამერიკის ზოგიერთი ქვეყანა]