საერთაშორისო-სამართლებრივი „პასუხისმგებლობა''[ცნება,სახეები,ფორმები]."საერთაშორისო დანაშაული'' ,"საერთაშორისო დელიქტი''

 

   

აქ განხილულია საკითხები:

1)    საერთაშორისო-სამართლებრივი „პასუხისმგებლობის’’ ცნება

2)     „საერთაშორისო მარტლსაწინააღმდეგო  ქმედებების ‘’ -სახეები

3)     .“საერთაშორისო -სამართლებრივი  „პასუხისმგებლობის’’ - სახეები და ფორმები

 

 

1.   საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ცნება

 

·        „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობას’’ იწვევს „საერთაშორისო სამარტლის სუბიექტის’’ მოქმედება ან უმოქმედობა,რომელიც არღვევს „საერთაშორისო-სამართლებრივ ნორმას’’

·        „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობა’’ შეიძლება გამოიწვიოს:

a.      სახელმწიფო ორგანოების[სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირების] მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებებმა [მაგ.ა)ელჩების სხვა სახელმწიფოს შინაგან საქმეებში ჩარევამ,ბ) ეროვნულ უმცირესობატა დევნამ ,გ)საერთაშორისო ხელშეკრულების პირობების შეუსრულებლობამ ,დ)აგრესიული ომის დაწყებამ],ან „მოქმედებისგან თავის შეკავებამ’’,რის შედეგადაც მის ტერიტორიაზე ზიანი მიეყენება  უცხო სახელმწიფოს ინტერესებს  ან უცხო სახელმწიფოს მოქალაქის ინტერესებს[მაგ. „უცხოსახელმწიფოს დიპლომატის მკვლელობა’’,“საელცოზე თავდასხმა’’ ]და ა.შ.

ხ

·        „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის პრინციპი’’ თანამედროვე საერთაშორისო სამარტლის ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპია

ხ

 

ა) „სახელმწიფოზე’’  პასუხისმგებლობის დაკისრების წინაპირობები

·        „სახელმწიფოსთვის’’  საერთაშორისო-სამართლებრივიპასუხისმგებლობის  დასაკისრებლად რამდენიმე გარემოება[წინაპირობა]  უნდა არსებობდეს :

1)     უნდა არსებობდეს ორ სახელმწიფოს შორის  „საერთაშორისო-სამართებრივი ვალდებულება’’

2)     სახეზე უნდა იყოს ამ „ვალდებულების’’  დარღვევის გამომწვევი ქმედება ან გადაცდომა,რომელიც დამრღვევ  „სახელმწიფოს’’ შეერაცხება

3)     სახეზე უნდა იყოს „ზიანი’’ ,რომელიც „სახელმწიფოს’’ „მარტლსაწინააღმდეგო ქმედების’’ ან გადაცდომის ‘’ შედეგად  დადგა.

ხ

                 ბ) „წესები ‘’ „სახელმწიფოს  პასუხისმგებლობის თაობაზე  ‘’

·        ყურადღება: ასეთი „წესები’’ შეიმუშავა  გაეროს „საერთაშორისო სამართლის კომისიამ’’[1953-2001 წწ]

·        ამ „წესების’’ ტექსტის 1-ლი მუხლის თანახმად “სახელმწიფოს ყველა საერთაშორისო არამარტლზომიერ ქმედებას მოსდევს პასუხისმგებლობა’’

·        „საერთაშორისო არამართლზომიერ ქმედებათა ნუსხას’’ განსაზღვრავს „საერთაშორისო სამართალი’’

·        „წესების’’ მე-12 მუხლის თანახმად: „საერთაშორისო ვალდებულების დარღვევა არის მოქმედება,რომელიც არ შეესაბამება სახელმწიფოს მიერ ნაკისრ ვალდებულებას’’[ამ ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლის და ვალდებულების ხასიათის მიუხედავად]

ხ

·        ასევე, „წესების’’ თანახმად -თუ ერთი სახელმწიფო მეორეს დაეხმარება“საერთაშორისო არამართლზომიერი ქმედების’’ ჩადენაში,მაშინ  ის ასევე „პასუხიმგებელი იქნება’’  „საერთაშორისო-სამართებრივი ვალდებულების’’ დარღვევაზე[!], [ოღონდ ა)თუ ეს „დამხმარე სახელმწიფო’’ გარემოებების წინასწარი ცოდნით მოქმედებდა და ბ) თუ იგივე მოქმედება მის მიერ ჩადენის შემთხვევაშიც[ცალკე აღებული] არამართლზომიერი იქნებოდა[!]

 

  [მაგ.თუ მეორე სახელმწიფო  გაცნობიერებულად დაეხმარება „საერთაშორისო ვალდებულების დამრღვევ სახელმწიფოს’’  მასზე დაწესებული სანქციების გვერდის ავლაში,მაშინ ამ „წესების’’ თანახმად ის პასუხისმგებელი გახდება „საერთაშორისო ვალდებულების დარღვევაზე’’ ]

 

შენიშვნა: მაგ .ამჟამად დასავლეთი პრეტენზიებს უყენებს საქართველოს,რადგან ის არ შეუერთდა დასავლეთის მიერ რუსეთისთვის დაწესებულ სანქციებს

ხ

·        ყურადრება:ამ  „წესების’’ თანახმად „სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა’’ მისი წარმომადგენლების „ინდივიდუალური პასუხისმგებლობასთან’’ ერთად შეიძლება განიხილებოდეს

 

 

2.   „საერთაშორისო მარტლსაწინააღმდეგო ქმედებების ‘’ -სახეები

 

·        სახელმწიფოთა საერთაშორისო მარტლსაწინააღმდეგო „ქმედებები’’ ანუ „აქტები’’ 2 ძირითად ჯგუფად იყოფა:

1)    „საერტაშორისო დანაშაულებად’’

2)    „საერთაშორისო დელიქტებად’’

ხ

ა)      „  საერთაშორისო დანაშაული’’

·        „საერთაშორისო დანაშაული’’ არის „სახელმწიფოთა’’ ისეთი „მართლსაწინააღმდეგო აქტები’’[ანუ ქმედებები-მოქმედებები ან მოქმედებებისგან თავის შეკავება]’’,რომლებიც საფრთხეს უქმნიან „საერთაშორისო მშვიდობას და უშიშროებას’’ ,ლახავენ „ყველა სახელმწიფოს’’  სასიცოცხლო ინტერესებს

ხ

·        ნიურბერგის და ტოკიოს  საერთაშორისო ტრიბუნალთა „წესდებები’’ აყალიბებენ „საერთაშორისო დანაშაულის’’ ცნებას:

„საერთაშორისო დანაშაული’’ ეს არის დანაშული:

 

a.      მიმართული მშვიდობის წინააღმდეგ.[ანუ აგრესიული ომის’’ დაგეგმვა,მომზადება,გაჩაღება და წარმოება]

b.      მიმართული ადამიანურობის წინააღმდეგ[ანუ სამოქალაქო მოსახლეობის მასობრივი განადგურება,დამონება,გადასახლება,სხვა სიმკაცრენი ან დევნა პოლიტიკური,რასობრივი,რელიგიური მოტივებით]

c.      ომის კანონების და ჩვეულებების დარღვევა[მაგ. ოკუპირებული ტერიტორიის მოსახლეობის განადგურება,წამება,დამონება, ან იგივე ქმედებანი სამხედრო ტყვეთა მიმართ,მძევლების მკვლელობა,სახელმწიფო ან კერძო საკუთრების გაძარცვა,ქალაქებისა და სოფლების განადგურება და სხვა]

d.     ეროვნულ-განმათავისუფლებელი  მოძრაობის ჩახშობა ან ჩახშობის ცდა

e.      ინტერვენცია

f.       რასობრივი დისკრიმინაცის ფორმები:ა) გენოციდი,ბ)ეთნიკური  წმენდა გ) აპარტეიდი დ) მონობა

 

·        გაეროს“საერთაშორისო სამართლის კომისია’’ ადგენს „საერთაშორისო დანაშაულთა’’ უფრო მოკლე ნუსხას:

a.      აგრესია

b.      კოლონიური ბატონობა

c.      მონობა

d.     გენოციდი

e.      აპარტეიდი

f.       ატოსფეროს და ზღვების მასიური დაჭუჭყიანება

 

ბ)“საერთაშორისო დელიქტები’’

·        „საერთაშორისო დელიქტები’’ არის „სახელმწიფოს [ან მის მოკავშირე  სახელმწიფოტთა] ’’ ისეთი „მართლსაწინააღმდეგო აქტები’’[ანუ ქმედებები-მოქმედებები ან მოქმედებებისგან თავის შეკავება]’’,რომლებიც კონკრეტულ სახელმწიფოს სერიოზულ ზიანს აყენებენ,მაგრამ საერტაორისო მშვიდობას და უშიშროებას არსებითად არ არღვევენ.

·        „საერთაშორისო დელიქტები’’ ლოკალური ხასიათის საერთაშორისო მართლსაწინაღმდეგო აქტებია;

·        „საერთაშორისო დელიქტებია’’: „თავსესაფრის მიცემა საელჩოში ადგილობრივი ბოროტმოქმედისატვის ან ჯაშუშისატვის’’,“საელჩოს დარბევა’’,“უცხოელის მიერ სახელმწიფო დროშის დახევა ან სხვაგვარი შეურაცხყოფა’’,“სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფ უცხოელთათვის დამატი ქონებისატვის ზარალის მიყენება’’ და ა.შ

ხ

„საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის’’-„სუბიექტები’’

 

·        თანამედროვე „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის’’ ინსტიტუტი მოიცავს სახელმწიფოს „ქმედებათა’’ ფართო წრეს და მოწოდებულია უზრუნველყოს“საერტაშორისო სამართლის’’ ძირითადი პრინციპების ხელშეუხებლობა.

·        უწინ, „გამარჯვებულ ‘’ სახელმწიფოს“დამარცხებულის ‘’ მიმართ ფართო უფლებები ეძლეოდა მისი ანექსიის ჩათვლით.

·        თანამედროვე „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობა’’ კი „დამარცხებულ ‘’ სახელმწიფოს გარკვეულ უფლებებს ანიჭებს

·        კონფლიტში „დაზარალებულ სახელმწიფოს’’ უფლება აქვს  საერთაშორისო სამართლიტ დაშვებული საშუალებებიტ აღიდგინოს შელახული უფლებები.

·        დავის ამ მხარეს“პასუხისმგებლობის’’ „ პასიურ სუბიექტს’’ უწოდებენ,“აქტის ჩამდენს’’ კი- „აქტიურ სუბიექტს.’’

ხ

·        „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის’’ ძირითად სუბიექტებად „სახელმწიფოები’’ გვევლინებიან

·        თუმცა,“საერთაშორისო პასუხისმგებლობის’ “აქტიურ’’ და „პასიურ’’ სუბიექტებად შეიძლება გვევლინებოდნენ,ასევე ,ა)“საერთაშორისო ორგანიზაციები’’[მაგ. „ევროკავშირი’’] ან  ბ)“თავისუფლებისთვის მებრძოლი ერები’’[ ე.წ. „აჯანყებული ხალხი’’]

ხ

 

„საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის’’ დადგომის წინაპირობები

·        სახელმწიფოს „საერთაშორისო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის’’  დადგომისათვის  საჭიროა  სახეზე იყოს მისი,როგორც „მართლსაწინააღმდეგო აქტის ჩამდენის ბრალეულობა’’ [!]

·        ე.ი. სახეზე უნდა იყოს „ქმედებასა’’ და „მიყენებულ ზიანს’’[ანუ შედეგს]  შორის „მიზეზობრივი კავშირი’’

·        ხოლო „საერთაშორისო სამართლის’’ ნორმის დარღვევა სახელმწიფოს ’ მიერ გამოწვეული უნდა იყოს „პირდაპირი განზრახვით’’ ან „დაუდევრობით’’

 

ხ

„სახელმწიფოს  პასუხისმგებლობა’’ მისი „ორგანოების ‘’ ქმედებაზე

·        სახელმწიფოს „ნების გამოვლენა’’ მისი სათანადო ორგანოების მეშვეობით ხდება

·        სახელმწიფო პასუხისმგებელია ყველა თავისი ორგანოს საქმიანობაზე

·        განსაკუთრებით კი ეს ეხება მის „საგარეო ურთიერთობის ორგანოებს’’სახელმწიფოს არა აქვს უფლება გაიმართლოს თავი იმით,რომ  მისისი ამა თუ იმ ორგანოს ესა თუ ის ქმედება დაშვებულია“შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის ‘’ მიერ[რადგან ასეთი სამართლის ნორმები არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს „საერთაშორისო დელიქტის ‘’ ჩამდენი სახელმწიფოს  მიერ ნაკისრ „საერთაშორისო ვალდებულებებს’’

·        სახელმწიფო პასუხისმგებელია ყველა იმ მართლსაწინააღმდეგო აქტის გამო,რომელიც ჩადენილია მის ტერიტორიაზე ადგილობრივი ან უცხოელი მოქალაქის მიერ[უფრო ზუსტად, ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს საერტაშორისო პასუხისმგებლობა გამოწვეულია იმ „ორგანოების’’  უმოქმედობით[ან დაუდევრობიტ],რომელთაც ეკისრებათ ასეთი „ქმედებების ‘’ თავიდან აცილება ან დამნაშავე პირთა დაკავება და დასჯა]

·        თუ სახელმწიფო „დროულად’’ დაგმობს მის ტერიტორიაზე ჩადენილ „აქტს’’ და დასჯის დამნაშავეს,მისი „ბრალი’’ შემსუბუქდება

·        მაგრამ თუ სახელმწიფო მხარს უჭერს მისი ამა თუ იმ ორგანოს,თანამდებობის პირის ან სხვათა მიერ ჩადენილ  „მარტლსაწინააღმდეგო აქტს’[ქმედებას’]’’,მაშინ იგი ამძიმებს თავის „პასუხისმგებლობას’’

·        ხოლო როცა „მარტლსაწინააღმდეგო ქმედება’’  თავად მთავრობის განკარგულებით ხორციელდება დასაგარეოპოლიტიკის ერტ-ერტ წამყვან კურსს წარმოადგენს,მაშინ „საერთაშორისო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა’’ მთელი სიმძიმიტ აწვება „სახელმწიფოს მმართველ’’ წრეებს.

 

 

3.“საერთაშორისო -სამართლებრივი  პასუხისმგებლობის’’ - სახეები და ფორმები

·        ერთმანეთისგან განასხვავებენ საერთაშორის-სამარტლებრივი პასუხისმგებლობის შემდეგ სახეებს: ა) „მატერიალური პასუხისმგებლობა’’ და ბ) „პოლიტიკური პასუხისმგებლობა’’

 

ა) „მატერიალური პასუხისმგებლობა’’

·        „საერტაშორისო დანაშაულის’’ ან „საერთაშორისო დელიქტის’’ ჩამდენი სახელმწიფო მოვალეა აანაზღაუროს მის მიერ მიყენებული მატერიალური ზარალი

·        „მატერიალური პასუხისმგებლობა’’ შეიძლება იყოს ორი ფორმის: ა) რესტიტუცია და ბ) რეპარაცია[კომპენსაცია]

·        „რესტიტუცია’’- არის სახელმწიფოს მოვალეობა აღადგინოს პირვანდელი მდგომარება გატაცებული ნივთის[ნივთების] დაბრუნებით ან დანგრეული შენობის[შენობების] აშენებით[!]

·        „რეპარაცია’’[კომპენსაცია] -არის როდესაც „დელინქვენტს’’ მხოლოდ მატერიალური ზარალის „ფულადი’’ ან „გარკვეული სახის საქონლით’’ ანაზღაურება მოეთხოვება

 

    ბ)“პოლიტიკური პასუხისმგებლობა’’

·        „პოლიტიკური პასუხისმგებლობის’’ ფორმები მრავალფეროვანია,მატგან ძირითადია ა)“სატისფაქცია’’ და ბ) „სანქციები’’

ხ

·        „სატისფაქცია’’- არის „მორალური დაკმაყოფილება’’,ეს ფორმა მოწოდებულია დაიცვას“პასიური სუბიექტის’’ მორალურ-პოლიტიკური ღირსება,როგორც საერტაშორისო სამარტლის „თანასწორუფლებიანი’’ სუბიექტისა.

·        „სატისფაქცია’’ -შეიძლება სხვადასხვანაირად გამოიხატოს: „სინანულის გამოცხადება’’, „ბოდიშის მოხდა’’,“დამნაშავე პირთა დასჯა’’,“დაზარალებული პირებისტვის ან მათი ნათესავებისთვის კომპენსაციის გადახდა’’ და ა.შ.

            ხ

·        „საერთაშორისო-სამართლებრივი კონტრზომები[სანქციები] -არის დამნაშავის[სახელმწიფო ან მისი წარმომადგენლები იგულისხმება] იძულებითი ზომების  გამოყენება.

·        „სანქციები’’-„პოლიტიკური პასუხისმგებლობის’’ უმნიშვნელოვანეს  „ფორმას’’ წარმოადგენს

·        „სანქციების ‘’ -დანიშნულებაა“მშვიდობის და უშიშროების’’,“საერთაშორისო სამარტლის პრინციპების’’ დაცვა და განმტკიცება

·        „საერთშორისო სანქციები’’- სხვადასხვა ფორმით ვლინდება,რომელთაგან ძირითადია:  ა)„ეკონომიკური’’ და „დიპლომატიური’’ ურთიერთობების გაწყვეტა,ბ)ყოველგვარი საქონლის და ტრანსპორტის“დელინქვენტების ‘’ საზღვრებში მიტანის სესაძლებლობის აღკვეტა[ე.წ. „მშვიდობიანი ბლოკადა’’] და,ბოლოს,როგორც უკიდურესი ზომა გ)შეიარაღებული ძალების გამოყენება[აგრესორის წინააღმდეგ]

·        „საერთაშორისო სანქციები’’-ძალზე სერიოზულ საშუალებას წარმოადგენს,ამიტომ მათი გამოყენება დიდი სიფრთხილით უნდა მოხდეს [რომ არ გამწვავდეს ისედაც დაძაბული საერთაშორისო მდგომარეობა- ანუ არ მოხდეს ესკალაცია]

ხ

·        თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი „სანქციების’’ გამოყენების უფლებას ძირითადად გაეროს მიაკუთვნებს

·        გაეროს წესდების მე-7 თავის თანახმად:

“ გაეროს უშიშროების საბჭო „აგრესიის’’ საიშიშროების შემთხვევაში უფლებამოსილია გადაწყვიტოს შეიარაღებული ძალების გამოუყენებლობასტან დაკავშირებული რა ღონისძიებები უნდა იქნეს მიღებული და შეუძლია მოუწოდოს გაეროს წევრებს მიმართონ ისეთ სანქციებს,როგორიცაა: ეკონომიკური ურტიერტობების,სარკინიგზო,საზრვაო,საფოსტო,სატელეგრაფო,რადიო ,ან ურტიერტკავშირის სხვა საშუალებატა სრული ან ნაწილობრივი აღკვეტა,აგრეთვე დიპლომატრიური ურთიერთობების გაყვეტა[მუხ.41.]

·        მაგრამ თუ ღონისძიებები საკმარისი არ აღმოჩნდა,გაეროს უშიშროების საბჭო უფლებამოსილია მიმართოს ისეთ მოქმედედებას საჰაერო,საზღვაო  ან სახმელეტო ძალებით,რაც საჭიროა „მშვიდობის და უშისროების’’ დასაცავად ან აღსადგენად;ასეთი „მოქმედება’’ შეიძლება შეიცავდეს ორგანიზაციის წევრთა საჰაერო,საზღვაო,სახმელეთო ძალების დემონსტრაციებს[წვრთნებს],ბლოკადას და სვა ოპერაციებს[ მუხ. 42-ე]

ხ

·        გაეროს წევრ-სახელმწიფოს მიმართ,რომელიც არღვევს საერტაშორისო სამარტალს,შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვა „სანქციებიც’’ :

a.      „წესდებით გატვალისწინებული უფლებამოსილების და პრივილეგიების ჩამორთმევა,ან მათი მოქმედების შეჩერება’’[მუხ.5]

b.      „გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე“ხმის უფლების’’ ჩამორთმევა[მუხ.19]