საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებების ზოგადი მიმოხილვა

 

    

 აქ განხილულია საკითხები:

1)   საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის მნიშვნელობა

2)     საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის სამართლებრივი ფარგლები

3)    საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის „ფუნქციონალური’’ ფარგლები

4)     საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც „ნეგატიური კანონმდებელი“

5)    „ურთიერთპატივისცემის’’ პრინციპი  საკონსტიტუციო სასამართლოს კანონმდებელთან ურთიერთობაში

6)    საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპრომისები კანონმდებელთან ურთიერთობაში

7)    საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის პოლიტიკური ფარგლები

8)    აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან ურთიერთობის გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფუნქციონალურ ფარგლებზე

9)    „საერთო სასამართლოებთან’’ ურთიერთობის გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფუნქციონალურ ფარგლებზე

10) საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფაქტობრივი ფარგლები

 

 

 

 

 

·        კონსპექტი  ეძღვნება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებათა ზოგად მიმოხილვას.

·        მასში განხილულია საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფარგლების სამართლებრივი, ფუნქციონალური, პოლიტიკური და ფაქტობრივი ასპექტები, ასევე ხელისუფლების სხვადასხვა შტოებთან ურთიერთობის გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფარგლებზე.

 

I. საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფარგლები

 

ა)საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის მნიშვნელობა

 

 

·        „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’[საკონსტიტუციო სასამარტლო]  დიდ როლს თამაშობს სამართლებრივი სახელმწიფოს დამკვიდრებასა და გაძლიერებაში.

·         ის არის ერთგვარი ფორპოსტი, რომელიც იცავს დემოკრატიას „უმრავლესობის თვითნებურ ბატონობად’’ გადაგვარებისგან.

·        კელზენი მართებულად გამოყოფდა საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების ფუნქციას, რაც მდგომარეობს „უმცირესობის’’ ქმედით დაცვაში „უმრავლესობისგან’’, „რომლის მმართველობაც მხოლოდ იმის გამოა ასატანი, რომ ის მართლზომიერად ხორციელდება.“

ხ

·        „საკონსტიტუციო კონტროლის’’ უმნიშვნელოვანესი მიზანია ინდივიდუალური თავისუფლების უზრუნველყოფა

·         საქართველოში მოქმედ საპარლამენტო რესპუბლიკის მოდელში გაზრდილია საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც დამოუკიდებელი, გავლენიანი ინსტიტუტისა და კონსტიტუციის ინტერპრეტატორის მნიშვნელობა.

·         საპარლამენტო რესპუბლიკაში საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ხელისუფლებას ერთი და იგივე პოლიტიკური ძალა/ძალები აკონტროლებს, ამიტომ ძალაუფლების დაბალანსებისათვის აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც უმცირესობის დაცვის არსებითი ფაქტორის, სრულფასოვანი და ეფექტიანი ფუნქციონირება. ამის გარეშე საპარლამენტო სისტემა გაუწონასწორებელი და საშიშიც კი გახდება.

·         კონსტიტუცია და კანონმდებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა ანიჭებდეს შესაბამის კომპეტენციას ინდივიდუალური თავისუფლებისა და კონსტიტუციური წესრიგის სათანადოდ დასაცავად.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს  მართებულად უწოდებენ კონსტიტუციის „მცველს“,მაგრამ კომპეტენციაშეკვეცილი სასამართლო, მით უმეტეს ძირითადი უფლებების სფეროში, უკეთეს შემთხვევაში მხოლოდ კონსტიტუციის „ჭირისუფალია“ და არა „მცველი’’

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში არ იგულისხმება უფლებამოსილებათა მარტოოდენ ფორმალური ჩამონათვალი.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის  რეალური მოცულობა დამოკიდებულია როგორც სამართლებრივ, ასევე ფუნქციონალურ და ფაქტობრივ ასპექტებზე.

·         ამ კონტექსტში მნიშვნელოვანია, თუ „რამდენად ფართოდ განმარტავს’’ სასამართლო კონსტიტუციას, განსაკუთრებით ძირითადი უფლებების დამდგენ  ნორმებს, ასევე საპროცესო თუ მატერიალური სამართლის სხვა დანაწესებს, სად ხედავს ის სამოსამართლო თვითშეზღუდვის ზღვარს და ა.შ.

·         ეს დიდწილად განაპირობებს საკონსტიტუციო სასამართლოს როლს, გავლენასა და ავტორიტეტს, რომლის გარეშეც აზრსაა მოკლებული უფლებამოსილებათა ყველაზე ვრცელი და ყოვლისმომცველი ჩამონათვალიც კი

 

 

ბ) საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის სამართლებრივი ფარგლები

 

·        საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენცია დაფუძნებულია ენუმერაციის ანუ ჩამოთვლის პრინციპზე.

·         სასამართლო განიხილავს იმ საქმეებს, რაც შედის მისი უფლებამოსილებების კატალოგში და არა ნებისმიერ დავას, რომელიც თავისი შინაარსით საკონსტიტუციო სამართალს უკავშირდება.

ხ

·         საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია კომპეტენციური ნორმების ინტერპრეტაცია, თუმცა არ უნდა გასცდეს მათ ფარგლებს.

·        საკონსტიტუციო სასამართლომ თავად არ უნდა ჩამოაყალიბოს მოქმედისგან რადიკალურად განსხვავებული უფლებამოსილებები და გაიფართოოს კომპეტენცია, [მაგალითად, ანალოგიის საშუალებით.]

ხ

ყურადღება:

 

·         საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის დამდგენი ძირითადი ნორმა საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტია, რომელშიც ჩამოთვლილია შემდეგი უფლებამოსილებები:

 

 1) ძირითადი უფლებების შეზღუდვის კონსტიტუციურობის კონტროლი [ანუ  ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის განხილვა კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით]

 2) აბსტრაქტული ნორმათკონტროლი [ანუ გადაწყვეტილების მიღება ნორმატიული აქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხზე]

3) საერთო სასამართლოს წარდგინება [ანუ  იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის შეფასება, რომელიც კონკრეტული საქმის განხილვისას უნდა გამოიყენოს საერთო სასამართლომ და რომელიც მისი საფუძვლიანი ვარაუდით, შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კონსტიტუციას]

 4) დავა უფლებამოსილების შესახებ  [ანუ  სახელმწიფო ორგანოთა კონსტიტუციურ უფლებამოსილებათა თაობაზე დავის განხილვა; ]

5) საერთაშორისო ხელშეკრულების კონსტიტუციურობის კონტროლი [ანუ  საერთაშორისო ხელშეკრულების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა]

6) პოლიტიკური პარტიის შექმნისა და საქმიანობის კონსტიტუციურობის კონტროლი[ანუ  პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობისა და მისი წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხის განხილვა]

 7) საქართველოს პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის ან ვადამდე შეწყვეტის კონსტიტუციურობის კონტროლი [ანუ  პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის ან ვადამდე შეწყვეტის შესახებ პარლამენტის გადაწყვეტილების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა]

 8) რეფერენდუმისა და არჩევნების კონსტიტუციურობის კონტროლი [ანუ  რეფერენდუმის ან არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმისა და ამ ნორმის საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებული დავის განხილვა]

 9) მუნიციპალური კონსტიტუციური სარჩელი [ანუ  ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის განხილვა კონსტიტუციის მეცხრე თავთან (ადგილობრივი თვითმმართველობა) მიმართებით.]

ხ

ყურადღება:

 

·        კომპეტენციების ზემოაღნიშნული ჩამონათვალი ამომწურავი არ არის.

·        კონსტიტუციაში მითითებულია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ახორციელებს კონსტიტუციით განსაზღვრულ „სხვა უფლებამოსილებებს.’’

·         კონსტიტუციის 48-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებიდან გამომდინარე, „საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს და პარლამენტს წარუდგენს დასკვნას საქართველოს პრეზიდენტის, მთავრობის წევრის, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის, გენერალური პროკურორის, გენერალური აუდიტორის ან ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრის მიერ კონსტიტუციის დარღვევასთან ან მათ ქმედებაში დანაშაულის ნიშნების არსებობასთან დაკავშირებით’’.

ხ

ყურადღება:

 

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენცია ასევე ასახულია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებში.

·        ორგანულ კანონში დამატებით გათვალისწინებულია სამი უფლებამოსილება, რაც კონსტიტუციით არაა განსაზღვრული:

 

1)    დავა „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შესახებ“ საქართველოს კონსტიტუციური კანონის დარღვევის თაობაზე;

2) საქართველოს კონსტიტუციასთან და „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შესახებ“ საქართველოს კონსტიტუციურ კანონთან აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს ნორმატიული აქტების შესაბამისობის საკითხი;

3) საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე − 64-ე მუხლებთან ნორმატიული აქტების შესაბამისობის საკითხი (იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებით).

ხ

 

·         2017 წლის 13 ოქტომბრის ცვლილებამდე საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, გარდა ამ პუნქტში უშუალოდ ჩამოთვლილი უფლებამოსილებებისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეეძლო, განეხორციელებინა „საქართველოს კონსტიტუციით ან ორგანული კანონით განსაზღვრული სხვა უფლებამოსილებებიც’’.

·        შესაბამისად, ორგანული კანონით კომპეტენციის გაფართოება არ იყო პრობლემატური.

ხ

·        კონსტიტუციის ამჟამად მოქმედი რედაქცია ფაქტობრივად გამორიცხავს„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ‘’ კომპეტენციის გაფართოების  შესაძლებლობას, რადგანაც მიუთითებს მხოლოდ კონსტიტუციით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებზე.

·        ჩნდება საფუძვლიანი ეჭვი ორგანული კანონით დამატებითი უფლებამოსილებების დადგენის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით.

 

გ). საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის „ფუნქციონალური’’ ფარგლები

 

·        საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება „ხელისუფლების დანაწილების’’ პრინციპზე დაყრდნობით, რაც „ფუნქციონალურ დანაწილებასაც’’ გულისხმობს.

·        „საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის ფუნქციონალურ ფარგლებს’’, უპირველეს ყოვლისა, განსაზღვრავს ის გარემოება, რომ ის ინსტიტუციურად და მატერიალური თვალსაზრისით სასამართლო ხელისუფლების ნაწილია.

·        „ საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ ფუნქცია უნდა გაიმიჯნოს არა მხოლოდ საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლებების, არამედ „საერთო სასამართლოთა’’ ფუნქციებისგანაც.

ხ

·        საკონსტიტუციო სასამართლომ პატივი უნდა სცეს სხვა ორგანოთა კომპეტენციის სფეროებს.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ  კონსტიტუციის ნორმების ინტერპრეტაციამ არ უნდა მიიღოს მათი უფლებამოსილებების მითვისების ხასიათი.

·        თავის მხრივ, სხვა სახელმწიფო ორგანოებსაც ეკისება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის პატივისცემის ვალდებულება.

·         საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის „მცველია“, მაგრამ ეს არ ანიჭებს მას კონსტიტუციის განმარტების მონოპოლიას.

·         ეს ფუნქცია სხვა ორგანოებსაც, განსაკუთრებით პარლამენტსა და საერთო სასამართლოებს, აქვს.

·         საკონსტიტუციო სასამართლო იმითაა გამორჩეული, რომ ის კონსტიტუციის სავალდებულო განმარტებას ახორციელებს, რითაც გავლენას ახდენს სხვა სახელმწიფო ორგანოებზე.

·        სახელისუფლებო საქმიანობა და ურთიერთობები უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებსა და უზენაეს ღირებულებებს, თავსდებოდეს ფორმალურ თუ მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ საზღვრებში.

 

დ) საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც „ნეგატიური კანონმდებელი“

 

·        თავის საქმიანობაში საკონსტიტუციო სასამართლო შემოიფარგლება „ნეგატიური კანონმდებლის“ ფუნქციით.

·        მას შეუძლია  მოქმედი ნორმის არაკონსტიტუციურად გამოცხადება და არა ახლის მიღება.

·        სხვაგვარად საკონსტიტუციო სასამართლო მიითვისებდა კანონშემოქმედების უფლებამოსილებას, რითაც დაარღვევდა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს.

·        საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, ის „..ქვეყანაში ახალი წესრიგის დადგენას (შექმნას) კი არ ემსახურება, არამედ უზრუნველყოფს კონსტიტუციის უზენაესობას და ქმედითობას.“

ხ

·         კანონმდებლისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა შესაძლოა, მსგავს შედეგებს იწვევდეს.

·        კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების დაკმაყოფილებას მოჰყვება საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვამდე არსებული სამართლებრივი სივრცის შეცვლა

·        მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ კანონის ერთ-ერთ პუნქტში არსებული მოკლე ჩანაწერი „.., ან..“.

·        მისი გაუქმებით კანონმა მიიღო შინაარსი, რომელიც აღარ უშვებდა სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით წარმოებული შეტყობინების საიდუმლოების მოსამართლის ბრძანების გარეშე არაკონსტიტუციურად შეზღუდვის შესაძლებლობას.

·        იგივე შედეგის მიღწევა პარლამენტსაც შეეძლო კანონში ცვლილების შეტანით, მაგრამ ეს არ ნიშნავს სასამართლოს მიერ საკანონმდებლო ფუნქციის მითვისებას.

·        ახალი სამართლებრივი სინამდვილე დადგა სამართალშეფარდებითი და არა სამართალშემოქმედებითი პროცესის შედეგად.

·         შედეგის მსგავსება არ უდრის მისი გამომწვევი პროცესების იდენტურობას.

ხ

·         საკონსტიტუციო კონტროლი აზრს დაკარგავს, თუ ის ვერ მოახერხებს არაკონსტიტუციური ნორმატიული სინამდვილის კონსტიტუციურ სინამდვილედ ტრანსფორმაციას.

·        ამ კონტექსტში პრინციპულად მნიშვნელოვანია „პოზიტიური“ და „ნეგატიური“ კანონმდებლობის სწორი გამიჯვნა.

·        საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთი მხრივ, არ უნდა მიითვისოს სამართალშემოქმედებითი ფუნქცია, ხოლო მეორე მხრივ, არ შეკვეცოს მისი, როგორც „ნეგატიური კანონმდებლის“ შესაძლებლობები.

·        საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მის უფლებამოსილებას მართებულად არ მიაკუთვნებს ნორმატიულ აქტებში ახალი რეგულაციების პირდაპირ ჩაწერას.

·        გარდა ამისა, მას დაუშვებლად მიაჩნია ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, რომელიც დაადგენდა არა ფორმალურად, არამედ შინაარსობრივად ახალ სამართლებრივ წესრიგს, რომელიც არ ყოფილა საკანონმდებლო ან სხვა უფლებამოსილი ორგანოს სამართალშემოქმედების შედეგი.

·        სასამართლოს დასკვნით, მისმა გადაწყვეტილებამ შეიძლება, დააყენოს შედეგი ნეგატიური ფორმით - სადავო ნორმის ან მისი რომელიმე ნორმატიული შინაარსის გაუქმება.

·        მას არ შეუძლია, დაადგინოს ახალი წესრიგი და შეცვალოს სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლები.

ხ

·         საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ „ნეგატიური კანონმდებლის“ ფუნქციის ზემოაღნიშნული გაგება საკამათოა.

·        უპირველეს ყოვლისა, ის არ განმარტავს განსხვავებას „ფორმალურ“ და „შინაარსობრივ“ სამართლებრივ წესრიგს შორის.

·        თუ სასამართლოს გადაწყვეტილება სამართლებრივ წესრიგზე მხოლოდ ფორმალურ და არა (ამავდროულად) შინაარსობრივ ზეგავლენას მოახდენს, კითხვის ქვეშ დადგება მისი ეფექტიანობა, განსაკუთრებით ინდივიდუალური სამართლებრივი პოზიციების დაცვის კუთხით.

·        ფორმისა და შინაარსის დისტანცირება პრაქტიკულად შეუძლებელია. თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს სწორი პოზიციით, „სამართალში ფორმას არ აქვს დამოუკიდებელი დატვირთვა და ამდენად, ფორმა არ არსებობს ფორმისთვის. ნებისმიერი ფორმის უკან დგას კონკრეტული შინაარსი და მართლწესრიგისთვის მთავარია ამ შინაარსის განხორციელება ან არგანხორციელება.“

·         სამართალშემოქმედების შედეგი შეიძლება იყოს ფორმალური ან/და მატერიალური თვალსაზრისით არაკონსტიტუციური ნორმა.

·        თუ საკონსტიტუციო სასამართლო თავის ამოცანას არ ხედავს მატერიალური არაკონსტიტუციურობის შეძლებისდაგვარად აღმოფხვრაში, მაშინ ის ლოგიკურად მხოლოდ ფორმალურ არაკონსტიტუციურობაზე უნდა ფოკუსირდეს, რაც არსებითად ავიწროვებს მისი კომპეტენციის ფუნქციონალურ ფარგლებს

ხ

·        სადავო ნორმის ან მისი რომელიმე ნორმატიული შინაარსის გაუქმება ნეგატიურია იმ თვალსაზრისით, რომ შესაბამისი ნორმა/შინაარსი აღარ აგრძელებს მოქმედებას.

·        თუ სადავო ნორმა შესაბამისი ურთიერთობის ერთადერთი რეგულატორი იყო, მისი გაუქმების შემდეგ მივიღებთ სამართლებრივ ვაკუუმს.

·         მისი შევსება ნორმატიულ აქტში ცვლილების განხორციელებით სამართალშემოქმედის და არა საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანაა.

·         ამავდროულად, უმეტეს შემთხვევაში სადავო ნორმის გაუქმების შედეგად რჩება ურთიერთობის მომწესრიგებელი, კონსტიტუციის შესაბამისი, სახეცვლილი სამართლებრივი ბაზა.

·        რაც შეეხება ნორმატიული შინაარსის გაუქმებას, ამ დროს ძალას კარგავს სადავო ნორმის შინაარსის ნაწილი, რაც თავისთავად გულისხმობს ასევე შინაარსობრივად სახეცვლილი ნორმის მოქმედების გაგრძელებას.

·        აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მტკიცება, რომ მისი გადაწყვეტილება მხოლოდ ნეგატიური ფორმით აყენებს შედეგს, არ არის მართებული და ყურადღების მიღმა ტოვებს გადაწყვეტილების თანმდევ პოზიტიურ შედეგებს.

ხ

·        იგივე შეიძლება ითქვას სასამართლოს პოზიციაზე, რომ მას არ შეუძლია, „დაადგინოს ახალი წესრიგი’’ და „შეცვალოს სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლები“.

·        გადაწყვეტილების თანმდევი პოზიტიური შედეგი სხვა არაფერია, თუ არა ახალი კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილებამდე არსებულისგან განსხვავებული სამართლებრივი წესრიგი, რამაც შეიძლება, განსხვავებულად დაადგინოს ნორმის მოქმედების ფარგლებიც.

·         აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კანონის ნორმის გაუქმება თავისთავად ითვლება საკანონმდებლო ორგანოს უფლებამოსილებაში შესვლად.

·        ამ კონტექსტში, სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგის რაობას კი არ აქვს პრინციპული მნიშვნელობა, არამედ იმას, რომ კანონის ნორმის გაუქმება არა საკანონმდებლო, არამედ სასამართლო პროცესის შედეგია.

·        აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო არ გადის მისი, როგორც „ნეგატიური კანონმდებლის“ ფუნქციონალური ჩარჩოებიდან.

·         თუ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო „ნეგატიური კანონმდებლის“ ზემოაღნიშნული ინტერპრეტაციის ერთგული დარჩება, გაიზრდება რისკი, რომ მოსარჩელეებმა ვერ მოახერხონ სუბიექტური სამართლებრივი პოზიციების სათანადო დაცვა, ხოლო არაკონსტიტუციურმა ნორმამ კი გააგრძელოს მოქმედება.

·        ამვარაუდს თვით იმ გადაწყვეტილების მაგალითი ადასტურებს, რომლის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ თავისი საკამათო მიდგომა ჩამოაყალიბა.

·         სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა, რომელიც თვითმიზნურ დიფერენცირებას ადგენდა და ახდენდა მოსარჩელის დისკრიმინაციას, არ შეფასებულა. ის კვლავ ძალაშია, ხოლო კონსტიტუციური სარჩელი კი არ დაკმაყოფილდა.

·         სამართლიანი კრიტიკა გაისმა თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს შიგნითაც. არ იქნა გაზიარებული მიდგომა, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლო უპირობოდ იყო მოკლებული შინაარსობრივად ახალი სამართლებრივი წესრიგის დადგენის უფლებამოსილებას.

·        ასევე, კონკრეტული მაგალითების მოყვანით მიეთითა, რომ სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, როგორც წესი, იწვევდა ახალი სამართლებრივი წესრიგის დადგენას.

 

ე) „ურთიერთპატივისცემის’’ პრინციპი კანონმდებელთან ურთიერთობაში

 

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის ფარგლებზე უდიდეს გავლენას ახდენს მისი ურთიერთობა საკანონმდებლო ხელისუფლებასთან.

·       პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ სასამართლოს კომპეტენციის ფორმალურ-სამართლებრივ საფუძვლებსა და ჩარჩოებს სწორედ კანონმდებელი ადგენს.

·       თავის მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გადაწყვიტოს საკითხები, რომლებიც უკავშირდება საპარლამენტო არჩევნებისა და პარლამენტის საქმიანობის კონსტიტუციურობას, საკანონმდებლო ორგანოს კომპეტენციას.

·        სამეცნიერო ლიტერატურაში პარლამენტის გადაწყვეტილებების საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადამოწმების დათქმაზეც კი საუბრობენ.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოსა და პარლამენტს შორის ურთიერთობა უნდა ეფუძნებოდეს ურთიერთპატივისცემის პრინციპს.

·       სასამართლოს მართებს კანონმდებლის დამოუკიდებელი და საკუთარი პასუხისმგებლობით მოქმედების პატივისცემა.

·        პარლამენტს აქვს პირდაპირი დემოკრატიული ლეგიტიმაცია, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირება უშუალოდ ხალხის მიერ არ ხდება.

·       ერთი შეხედვით, პარლამენტზე კონტროლის განხორციელება უფრო დაბალი დემოკრატიული ლეგიტიმაციის მქონე ორგანოს მიერ არ შეესაბამება „დემოკრატიის პრინციპს’’.

·        ამავდროულად, დემოკრატიას „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი’’ აწონასწორებს, რომელიც ხშირად უპირატესობითაც კი სარგებლობს

·       გონივრული ბალანსის მიღწევისთვის, ერთი მხრივ, გასათვალისწინებელია პარლამენტის ლეგიტიმაციისა და თავისუფალი სამოქმედო სივრცის ფაქტორი.

მეორე მხრივ, კანონმდებელი უნდა მოქმედებდეს კონსტიტუციის პრინციპებისა და ნორმების დაცვით, უზენაესი კანონის ფარგლებში.

·       საკანონმდებლო ორგანოს მიმათ საკონსტიტუციო სასამართლოს პატივისცემის ვალდებულება მოითხოვს წინდახედულებას სამოსამართლო სამართლის განვითარების კუთხით.

·       „ სამოსამართლო სამართალი ‘’თავისთავად არ არღვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს.

ხელისუფლების შტოთა უფლებამოსილებების მსგავსი „გადაკვეთის“ შემთხვევები გამორიცხული არ არის.

 მოსამართლეთა მიერ სამართლის განვითარება ხშირად მიზანშეწონილი და აუცილებელიცაა სასამართლო დაცვის ეფექტიანობისთვის.

სამოსამართლო სამართლის  საჭიროებას აძლიერებს საზოგადოებრივ ურთიერთობათა დინამიური ცვალებადობა, ამ დინამიკაზე კანონმდებლის სწრაფი რეაგირების შეზღუდული შესაძლებლობები და ნორმების ზოგადი ფორმულირება.

·        ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის ინტერპრეტაციისას ისე შორსაც არ უნდა წავიდეს, რომ მის მკაფიო მოთხოვნებს შეეწინააღმდეგოს. დაუშვებელია სამოსამართლო სამართლის განვითარება contra legem.

·        „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ ფუნქცია კონსტიტუციის განმარტებაა და არა მისი ჩანაცვლება.

·       ეს არ ნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის „კონსტიტუციურობის ან არაკონსტიტუციურობის’’ მშრალი, არაარგუმენტირებული ან არასათანადოდ დასაბუთებული კონსტატაციით უნდა შემოიფარგლოს.

·        კონსტიტუციის ნორმები ზოგადი ხასიათისაა და საფუძვლიან ინტერპრეტაციასა და კონკრეტიზაციას საჭიროებს.

·        საკონსტიტუციო სასამართლო ამ მიმართებით გადამეტებული სიფრთხილის გამოჩენით შეავიწროვებს მისი კომპეტენციის მატერიალურ ფარგლებს.

·       ეს, საბოლოო ჯამში, ნეგატიურად აისახება კონსტიტუციური წესრიგისა და ძირითადი უფლებების დაცვაზე.

·       საკონსტიტუციო კონტროლის სიმკაცრეზე გავლენას ახდენს კანონმდებლის მოქმედების ხასიათი. რაც უფრო ინტენსიურია მისი ჩარევა ძირითად უფლებებში, მით უფრო მკაცრია კონსტიტუციურსამართლებრივი შეფასების სტანდარტები.

·        „ძირითადი უფლებების’’ შეზღუდვისა[კანონმდებლის მიერ]  და ამ შეზღუდვის „შემოწმების’’ [საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ] მასშტაბები ერთმანეთთან პროპორციულ დამოკიდებულებაშია.

·       ეს სამართლებრივი სახელმწიფოს სულისკვეთების გამოხატულებაა, რომელიც ზომიერებისა და ბალანსის დაცვას მოითხოვს.

ხ

ვ) საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპრომისები კანონმდებელთან ურთიერთობაში

 

·       საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო კანონმდებელთან ურთიერთობაში იყენებს როგორც საზღვარგარეთულ პრაქტიკაში ცნობილ, ასევე ქართული სისტემის სპეციფიკით განპირობებულ კომპრომისულ მექანიზმებს.

·       მათი გამოყენებით, ერთი მხრივ, ძალას არ კარგავს სადავო ნორმა, ხოლო მეორე მხრივ, უზრუნველყოფილია კონსტიტუციური წესრიგისა და ძირითადი უფლებების დაცვა.

·       სადავო ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტებისას საკონსტიტუციო სასამართლო აყალიბებს ნორმის ინტერპრეტაციის იმ ვერსიას, რაც არ არღვევს კონსტიტუციას.

·       ის ამით თავიდან იცილებს მძიმე შედეგს ნორმის გაუქმების სახით.

·        ეს ნაბიჯი კომპრომისად განიხილება საკონსტიტუციო სასამართლოსა და კანონმდებელს შორის ურთიერთობაში.

 

·        კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების ინსტიტუტი კანონის „კონსტიტუციურობის’’ პრეზუმფციას ეფუძნება

ხ

·       ამერიკასა და ევროპაში გავრცელებული „ნორმათა შენარჩუნების’’ პრინციპი (favor legis) გულისხმობს, სადავო ნორმის ძალაში დატოვების პარალელურად, მისი კონსტიტუციასთან შესაბამისი ინტერპრეტაციის შეთავაზებას, თუ ნორმის კონსტიტუციურობაზე ერთმნიშვნელოვანი დასკვნის გაკეთება შეუძლებელია

ხ

·       საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმის კონსტიტუციის შესაბამის განმარტებას ვერ ექნება ის ეფექტი, რაც „რეალური საკონსტიტუციო კონტროლის’’ პირობებში აქვს.

·       მაღალია მისი[ასეთი განმარტების] იგნორირების რისკი და ნაკლებია საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ამაზე რეაგირების შესაძლებლობა.

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს  მხოლოდ მაშინ შეუძლია მოქმედება, როდესაც კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტებიდან გადახვევა ნორმატიული აქტით მოხდება და ის[ნორმაქტი] საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრდება.

·       „ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტებითა’’ და „საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილებებით’’ იგნორირებისას ეს თეორიული შანსიც არ არსებობს, რადგანაც მათი შემოწმება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფარგლებს სცდება.

·       ზემოაღნიშნულმა გარემოებებმა სავარაუდოდ განაპირობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ „სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობის’’ პრაქტიკის დამკვიდრება.

·       კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების მსგავსად, სადავო ნორმა ამ შემთხვევაშიც არ კარგავს ძალას.

·       არაკონსტიტუციურად ცხადდება და უქმდება „მისი კონკრეტული ნორმატიული შინაარსი’’[ანუ კონკრეტული ინტერპრეტაცია], რაც აისახება გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში.

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს ეს გზავნილი უფრო მარტივად აღსაქმელი და აღსასრულებელია, ვიდრე კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტება, რაც „გადაწყვეტილების“ „სამოტივაციო ნაწილის’’ ვრცელი და რთული ტექსტის გაცნობას საჭიროებს.

·       მიუხედავად ამისა, გადაწყვეტილების ადრესატებისთვის „სამოტივაციო ნაწილის’’ შესწავლა ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობის დროსაც მიზანშეწონილია.

ხ

·        საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ “ სადავო ნორმის კონკრეტული ნორმატიული შინაარსი’’ პირველად არაკონსტიტუციურად ცნო 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილებით საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

·       სადავო ნორმას წარმოადგენდა „სამხედრო სარეზერვო სამსახურის შესახებ” კანონის მე-2 მუხლის მე2 პუნქტი - „ამ კანონით განსაზღვრული წესით სამხედრო სარეზერვო სამსახურის გავლა საქართველოს თითოეული მოქალაქის მოვალეობაა.“

·       სამხედრო სარეზერვო სამსახური მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს თავდაცვისა და უსაფრთხოების გაძლიერებისთვის, მაგრამ მისი დავალდებულება პირთათვის, რომლებსაც „რწმენის საფუძველზე’’ ჰქონდათ კეთილსინდისიერი წინააღმდეგობა, ჩაითვალა „რწმენის თავისუფლებაში’’ ჩარევის ყველაზე მძიმე ფორმად.

·       ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შეიძლებოდა გაცილებით მსუბუქი შეზღუდვით - არასამხედრო, ალტერნატიული შრომითი სამსახურით.

·        საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე დაადგინა „დისკრიმინაცია რწმენის ნიშნით“.

·       ამავდროულად, ხაზი გაესვა, რომ დავის საგანს არ წარმოადგენდა და ეჭვქვეშ არ დგებოდა „სამხედრო სარეზერვო სამსახურის’’ ინსტიტუტის კონსტიტუციურობის საკითხი.2

·       ამ ვითარებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ „არაკონსტიტუციურად’’ გამოაცხადა არა სადავო ნორმა, არამედ „მისი ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სამხედრო სარეზერვო სამსახურის მოხდის მოვალეობას ადგენდა იმ პირთა მიმართ, ვინც რწმენის თავისუფლების მოტივით უარს აცხადებდა სამხედრო სარეზერვო სამსახურზე’’.

ხ

·        ზოგჯერ კანონმდებელი არღვევს „პოზიტიურ კონსტიტუციურ ვალდებულებას’’.

·       ამ დროს პრობლემას „ნორმის არარსებობა’’ ქმნის.

·       საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ შეავსებს ვაკუუმს კანონმდებლობაში, მაგრამ მიმართავს „თხოვნით’’ პარლამენტს ან სხვა ორგანოს, რათა მათ გამოასწორონ მდგომარეობა.

·        „თხოვნის’’ ინსტიტუტი გამოიყენება უფლებამოსილი ორგანოების საკანონმდებლო ხარვეზებზე ყურადღების მიპყრობისთვისაც.

·       „ თხოვნით’’ საკონსტიტუციო სასამართლო ერთგვარად აკომპენსირებს საკუთარი კომპეტენციის დეფიციტს კანონმდებლის უმოქმედობისას.

·        მსგავსი გამოცდილება საზღვარგარეთაც არსებობს. დუმილს ჯობს მითითება კანონმდებლის უმოქმედობით გამოწვეულ პრობლემაზე, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს „თხოვნა’’ გარკვეულ, მათ შორის რეპუტაციულ რისკებს უკავშირდება. „თხოვნა’’ განიხილება obiter dictum-ად, რომლის შესრულებაც ადრესატზეა დამოკიდებული, ხოლო მისი გაუთვალისწინებლობა სასამართლოს ავტორიტეტზე ნეგატიურად აისახება.

·        ქართულ პრაქტიკაში იგნორირებაზე უარესი მდგომარეობაც იქმნებოდა, როდესაც სასამართლოს თხოვნის საპირისპირო შედეგი დგებოდა.

·        ამდენად, აუცილებელია ამ მექანიზმის წინდახედული და მხოლოდ იმ შემთხვევებში გამოყენება, როდესაც არ არსებობს გონივრული ალტერნატივა.

 

ზ) საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის პოლიტიკური ფარგლები

 

·       საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაიცვას გარკვეული სტანდარტები, რათა არ მოგვევლინოს პოლიტიკის განმსაზღვრელ ან განმახორციელებელ ორგანოდ.

·       ამ სტანდარტების დარღვევა ხელისუფლების სხვა შტოთა ფუნქციების მითვისების ტოლფასია, რადგანაც პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს კანონმდებელი ადგენს, ხოლო მათი განხორციელება აღმასრულებელი ხელისუფლების პრეროგატივაა.

·       სამართალშემფარდებელი სასამართლო ხელისუფლება ბუნებით აპოლიტიკურია, რაც მის ნეიტრალობას განაპირობებს და ავალდებულებს კიდეც.

ხ

·        ობიექტური მოცემულობაა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს არსებითი პოლიტიკური გავლენა აქვს.

·        ის შეფასების მასშტაბად იყენებს კონსტიტუციას, რომელიც პოლიტიკური პროცესების სამართლებრივი საფუძველი და ჩარჩოა.

·       კონსტიტუციას და ზოგადად, საკონსტიტუციო სამართალს პოლიტიკური ბუნება ახასიათებს, ხოლო მათ გამოყენებასა და განმარტებას დიდი პოლიტიკური მნიშვნელობა აქვს.

·        ამავდროულად, ეს სპეციფიკა არ ართმევს საკონსტიტუციო სამართალს სამართლის ხარისხს.

·       პრინციპული დატვირთვა აქვს პოლიტიკური და პოლიტიკურად მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების გამიჯვნას, რომელთა მიღება საკონსტიტუციო მართლმსაჯულებისთვის ჩვეულებრივი მოვლენაა.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს პოლიტიკურ გავლენას ასევე განაპირობებს მისი, როგორც კონსტიტუციის მთავარი ინტერპრეტატორის, სტატუსი.

·       კონსტიტუციური სასამართლოს „ინტერპრეტაციის ძალაუფლებაზეც“ კი მიუთითებენ, რომლის საფუძველსაც ა)კონსტიტუციის უზენაესობა, ბ)საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებების საბოლოო და სავალდებულო ხასიათი და გ)ინტერპრეტაციის საყოველთაოდ აღიარებული მეთოდების არარსებობა ქმნის.

ხ

·       „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’ კონსტიტუციის დაკონკრეტებისა და განმარტების პროცესში ადგენს იმ ჩარჩოებს, განსაკუთრებით ძირითადი უფლებების სფეროში, რომლის ფარგლებშიც ხორციელდება პოლიტიკა.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა პრევენციულადაც ზემოქმედებს პოლიტიკურ საქმიანობაზე.

·       სამართლებრივ სახელმწიფოში პოლიტიკის განსაზღვრისას და განხორციელებისას მხედველობაში მიიღება შესაბამის საკითხებზე საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების მიერ უკვე ჩამოყალიბებული ან მოსალოდნელი პოზიცია.

·        პოლიტიკური შეხედულებები და საზოგადოებრივი სინამდვილე, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს საკონსტიტუციო მართლმსაჯულებაზე.

·        მთავარია, რომ ეს გავლენა დარჩეს „ზოგად მსოფლმხედველობრივ ჩარჩოებში იმ თემებთან დაკავშირებით, რაზეც პრინციპული პოზიციის ჩამოყალიბებას სწორედ მსოფლმხედველობა განაპირობებს“.

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს მართებს მისი გადაწყვეტილების შესაძლო პოლიტიკური შედეგების კარგად გააზრება პოლიტიკური ან სოციალური კრიზისების პროვოცირების ან გამწვავების თავიდან ასაცილებლად.

·       ეს არ ნიშნავს ვიწროპოლიტიკური ინტერესებისა და მიზანშეწონილობის საფუძველზე გადაწყვეტილებათა მიღებას,[ რაც კატეგორიულად დაუშვებელია.]

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეს შეიძლება, ჰქონდეს პოლიტიკური მოსაზრებები, მაგრამ ის არ უნდა იქცეს პოლიტიკურ დავალებათა შემსრულებლად.

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობას, მისი მნიშვნელობიდან და შედეგებიდან გამომდინარე, ახლავს პოლიტიკურ პროცესებზე გავლენის გაძლიერებისა და პოპულიზმის ცდუნება.

·        თუ სასამართლო ამ ცდუნებას ვერ გაუძლებს, გადაიქცევა პოლიტიკურ აქტორად.

·       ეს განიხილება საფრთხედ დემოკრატიისთვის,[ რადგანაც საკონსტიტუციო სასამართლოს დემოკრატიული გზით გადარჩევა შეუძლებელია და შედეგად, მისი პოლიტიკური პასუხისმგებლობის ხარისხი დაბალია.]

·        საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების პოლიტიკური გადაწყვეტილებები მიიჩნევა არა კონსტიტუციური წესრიგის დაცვად, არამედ მასზე ბატონობად, დემოკრატიული საფუძვლებიდან დისტანცირებად და სამოსამართლო ოლიგარქიის ჩამოყალიბებად.

·        მოვლენათა ამგვარი განვითარების პრევენციისთვის საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იმოქმედოს არა სუბიექტურპოლიტიკური, არამედ ობიექტურ-სამართლებრივი მასშტაბების საფუძველზე.

·        მისი ამოცანაა სადავო ნორმის კონსტიტუციურობისა და არა მართებულობის ან მიზანშეწონილობის დადგენა.

·       მიზანშეწონილობით განპირობებული გადაწყვეტილება პოლიტიკური და არა სამართლებრივი სივრცის ნაწილია.

ხ

·        საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების პოლიტიკურ გავლენას, ობიექტურსამართლებრივთან ერთად, სუბიექტური ფარგლებიც აქვს.

·        ამ კუთხით გამოსაყოფია სამოსამართლო თვითშეზღუდვის (judicial self-restraint) პრინციპი.

[გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო მას განიხილავს არა როგორც კომპეტენციის შემცირებას ან შესუსტებას, არამედ როგორც უარს პოლიტიკის განხორციელებაზე, თავისუფალი პოლიტიკური საქმიანობის კონსტიტუციით განსაზღვრულ და შემოფარგლულ სივრცეში ჩარევაზე].

·       კონსტიტუციის ნორმების ზოგადი შინაარსი ზრდის მათ საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღებისას არასამართლებრივი, სუბიექტური მიდგომების რისკს.

·       მის დამზღვევ საშუალებად მოიაზრებენ ფუნქციონალური საზღვრების გავლებას, რათა საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გადალახოს მიჯნა სამართალსა და პოლიტიკას შორის.

·        მან საკითხის გადაწყვეტა კანონმდებელს უნდა მიანდოს, თუ ამის გაკეთება თავად არ შეუძლია შეფასების კონსტიტუციურსამართლებრივი მასშტაბების არარსებობის გამო.

·       აშშ-ის უზენაესი სასამართლო იყენებს „პოლიტიკური საკითხის’’ დოქტრინას (political question doctrine), „რაც გულისხმობს პოლიტიკური საკითხების განხილვისგან თავის შეკავებას, როდესაც გადაწყვეტილების მიღება სამართლებრივი მასშტაბების საფუძველზე შეუძლებელია.’’

·        დამოკიდებულება ამ დოქტრინის გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობაზე გავრცელებასთან დაკავშირებით უარყოფითია.

·        ნათელი კრიტერიუმები განსახილველი საკითხის პოლიტიკურად მიჩნევასთან დაკავშირებით არ არის ჩამოყალიბებულიამის გამო პოლიტიკური საკითხის დოქტრინის გაზიარება არათუ შეამცირებდა, არამედ გაზრდიდა საკონსტიტუციო სასამართლოს პოლიტიზაციის ხარისხს.

·       საკონსტიტუციო სასამართლო უარს ვერ იტყვის მისი უფლებამოსილების განხორციელებაზე იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საქმე პოლიტიკურ ინტერესებს შეეხება ან პოლიტიკურ შედეგებს იწვევს.

·       აქედან გამომდინარე, ითვლება, რომ „პოლიტიკური საკითხების’’ დოქტრინა არ შეესაბამება საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების არსს.

·       პოლიტიკისგან დისტანცირება არ უნდა იქცეს მართლმსაჯულების განხორციელებაზე უარის თქმისა და პასუხისმგებლობის თავიდან აცილების საბაბად.

·       მკაფიო სტანდარტებს, პოლიტიკური საკითხის დოქტრინის მსგავსად, „სამოსამართლო თვითშეზღუდვის“ პრინციპიც არ ეფუძნება.

·        ეს ზოგჯერ იწვევდა მართლმსაჯულების განხორციელებაზე ფაქტობრივად უარის თქმას იმ შემთხვევებში, როდესაც სამართლებრივი დაცვის უზრუნველყოფა აუცილებელი იყო.

ხ

·        საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ამის თავიდან ასაცილებლად საქმე შეიძლება არ მიიღოს არსებითად განსახილველად არა მისი პოლიტიკური მნიშვნელობის, არამედ „კონსტიტუციურსამართლებრივი მასშტაბებით შემოწმების განხორციელების შეუძლებლობის გამო’’, ანუ როდესაც კონსტიტუციით არ არის გადაწყვეტილი კონსტიტუციურ სარჩელში/წარდგინებაში მითითებული არცერთი სადავო საკითხი.

ხ

·        საკითხი ფორმალურად შეიძლება საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი იყოს, თუმცა მისი კონსტიტუციურსამართლებრივი შეფასება - შეუძლებელი.

·        მაგალითად, საერთაშორისო ხელშეკრულების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაა, მაგრამ თუ კონსტიტუციური სარჩელი/წარდგინება ხელშეკრულების პოლიტიკურ მიზანშეწონილობაზე აპელირებს, ის სასამართლომ არსებითად განსახილველად არ უნდა მიიღოს.

ხ

·       ამისგან განსხვავებით, მსჯელობის საგანი შეიძლება გახდეს საერთაშორისო ხელშეკრულება, რომლის შემოწმების მასშტაბებსაც კონსტიტუცია იძლევა, თუნდაც კონსტიტუციური ნორმის რანგში აყვანილი პოლიტიკური მიზანშეწონილობის ფორმით.

·       მაგალითად, საერთაშორისო ხელშეკრულების საფუძველზე „საქართველოს საერთაშორისო სამხედრო-პოლიტიკურ ორგანიზაციაში შესვლა ‘’საგარეო, ასევე თავდაცვისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხია და ერთი შეხედვით, ის არ ექვემდებარება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილვა-შეფასებას.

·       მიუხედავად ამისა, თუ ხელშეკრულება გაითვალისწინებს გაწევრიანებას არა ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების (NATO), არამედ სხვა რომელიმე ორგანიზაციაში, ის შესაძლებელია, შემოწმდეს კონსტიტუციის 78-ე მუხლთან მიმართებით. [ამ მუხლში ნორმატიულადაა განმტკიცებული კონსტიტუციური ორგანოების ვალდებულება ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში საქართველოს სრული ინტეგრაციისთვის ყველა ზომის მიღების შესახებ. ]

 

თ). აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან ურთიერთობის გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფუნქციონალურ ფარგლებზე

 

·       საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების ფუნქცია არ არის კანონების აღსრულება.

·       საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე არ ერევა მთავრობის ფორმირების პოლიტიკურ პროცესში, რაც შეუთავსებელი იქნებოდა მისი, როგორც სასამართლო ორგანოს, არსთან.

·        იგივე შეიძლება ითქვას საშინაო და საგარეო პოლიტიკის განხორციელების იმ ასპექტებზე, რომელთა შეფასება შეუძლებელია კონსტიტუციურსამართლებრივი მასშტაბებით.

·       ამ კუთხით, საკონსტიტუციო სასამართლომ თავდაჭერილობა უნდა გამოიჩინოს  და განსაკუთრებით თავი უნდა აარიდოს კონტროლს „მიზანშეწონილობის’’ თვალსაზრისით.

·       ზემოაღნიშნული არ გულისხმობს საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების სრულ დისტანცირებას აღმასრულებელი ხელისუფლებისგან.

·       საკონსტიტუციო სასამართლო დიდ როლს თამაშობს იმაში, რომ ერთი მხრივ, არ დაირღვეს აღმასრულებელი ხელისუფლების კომპეტენციის ფუნქციონალური ფარგლები, ხოლო მეორე მხრივ, თვით აღმასრულებელი ხელისუფლება არ შეიჭრას სხვა შტოების, განსაკუთრებით საკანონმდებლო ხელისუფლების ფუნქციებში.

·       ამის კარგ თეორიულ შესაძლებლობას იძლევა უფლებამოსილებათა შესახებ დავების განხილვის კომპეტენცია, მაგრამ პრაქტიკაში სახელმწიფო ორგანოები და თანამდებობის პირები არ მიმართავენ საკონსტიტუციო სასამართლოს მათი კონსტიტუციური უფლებამოსილებების დარღვევის თაობაზე.

·       მიუხედავად პოტენციურ მოსარჩელეთა პასიურობისა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მაინც ახერხებს ხელისუფლების შტოებს შორის ფუნქციონალურ ზღვართან დაკავშირებით პოზიციის ჩამოყალიბებასა და შესაბამისი სტანდარტების დადგენას.

ხ

·       განსაკუთრებით აღსანიშნავია პარლამენტის მიერ აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე სამართალშემოქმედებითი უფლებამოსილებების დელეგირების თემა.

·       სასამართლოს პოზიციით, „სამართალშემოქმედებითი უფლებამოსილებების’’ აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის გადაცემა დასაშვებია, თუ ამას პირდაპირ არ კრძალავს კონსტიტუცია ან პარლამენტი დელეგირებით უარს არ აცხადებს მისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებაზე.

ხ

·        განსაკუთრებით საფრთხილოა ძირითადი უფლებების შეზღუდვის დელეგირების საკითხი, რომელთან დაკავშირებითაც საკონსტიტუციო სასამართლო აყალიბებს მნიშვნელოვან მოთხოვნებს.

·        კონსტიტუციის მითითება ძირითადი უფლების კანონით შეზღუდვის თაობაზე გულისხმობს, რომ ამ საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილება მხოლოდ პარლამენტს აქვს.

·       ცალკეულ შემთხვევაში აუცილებელი და პრაქტიკული საჭიროებით განპირობებულია „შეზღუდვის’’ რეგულირების დელეგირება სხვა სახელმწიფო ორგანოზე. ამ შემთხვევაშიც, პარლამენტმა თავად უნდა მოაწესრიგოს მნიშვნელოვანი, პრინციპული და ფუნდამენტური საკითხები.

ხ

·       „სადავო ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების’’ ინსტიტუტი მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ კანონმდებელთან, არამედ აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან ურთიერთობაშიც.

·       კანონის ნორმების „არაკონსტიტუციური ინტერპრეტაცია’’ ძირითადად სწორედ მათი აღსრულების პროცესში გვხვდება, ამიტომ აღმასრულებელი ხელისუფლება ხშირად არის „ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების’’ ადრესატი.

·       მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლომ განახორციელა „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის იმ ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისი განმარტება, რომელიც „კრძალავდა მოწოდებას კონსტიტუციური წყობილების დამხობისკენ ან ძალადობით შეცვლისკენ“.

 

მან ხაზი გაუსვა, რომ „ძალადობისკენ მოწოდების“ ფორმალურად შემცველი, ასევე ერთეული, იზოლირებული გამონათქვამები ყველა შემთხვევაში არ ქმნიდა ძალადობის განხორციელების რეალურ საფრთხეს.

შეკრების შეწყვეტა მხოლოდ იმ შემთხვევაში იყო დასაშვები, როდესაც არსებობდა არა მხოლოდ მოწოდება, არამედ ძალადობის საშიშროებაც.

·       აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ ნორმის იმგვარი განმარტება, რაც აღნიშნული კრიტერიუმების გაუთვალისწინებლად იძლეოდა შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია.

ხ

·       საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ შეიძლება, არაკონსტიტუციურად ცნოს სადავო ნორმის „ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამომდინარეობს აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ ამ ნორმის ინტერპრეტაციიდან“.

·       ეს ერთგვარად დააკომპენსირებდა „ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტების“ კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციის არქონას.

·       ამავდროულად, გასათვალისწინებელია, რომ ნორმის შინაარსი უნდა იძლეოდეს ამგვარი განმარტების საფუძველს და ადგილი არ უნდა ჰქონდეს თვითნებურ, არაკეთილსინდისიერ ინტერპრეტაციას ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან.[ ამ შემთხვევაში უფლებების დასაცავად პირმა საერთო სასამართლოს უნდა მიმართოს და არა საკონსტიტუციო სასამართლოს]

 

ი) „საერთო სასამართლოებთან’’ ურთიერთობის გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფუნქციონალურ ფარგლებზე

 

 

·       საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო, რომელიც „საკონსტიტუციო კონტროლის’’ სასამართლო ორგანოა, ‘’საერთო სასამართლოებთან’’ ერთად ახორციელებს სასამართლო ხელისუფლებას.

·        გარდა სასამართლო ხელისუფლებისადმი ფორმალური მიკუთვნებისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს სასამართლოებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები აქვს მატერიალური თვალსაზრისითაც.

·        ეს წარმოშობს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და საერთო სასამართლოებს შორის მკაფიო ფუნქციონალური ზღვრის გავლების აუცილებლობას დუბლირებისა და ურთიერთგამომრიცხავი პრაქტიკის თავიდან ასაცილებლად.

·       ფუნქციონალური გამიჯვნის ორიენტირს კონსტიტუცია გვთავაზობს, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს ანიჭებს „საკონსტიტუციო კონტროლის’’, ხოლო საერთო სასამართლოებს კი - „მართლმსაჯულების განხორციელების’’ ფუნქციას.

·       „მართლმსაჯულება’’ განიმარტება, როგორც სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების ერთ-ერთი ფორმა, რომელსაც სამოქალაქო, ადმინისტრაციულ და სისხლის სამართალწარმოებათა მეშვეობით ახორციელებს საერთო სასამართლოები.

·       „საკონსტიტუციო კონტროლის’’ მსგავსი ლეგალური დეფინიცია არ არსებობს, თუმცა თუ იგივე პრინციპით მივუდგებით, ის სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების ერთ-ერთი ფორმაა, რომელსაც საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მეშვეობით ახორციელებს საკონსტიტუციო სასამართლო.

[ეს დავიმახსოვროთ]

ხ

·       საკონსტიტუციო სასამართლოსა და საერთო სასამართლოებს განასხვავებს არა მხოლოდ „სამართალწარმოების’’ ფორმები, არამედ „გადაწყვეტილებათა მიღების’’ სამართლებრივი მასშტაბები.

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს „გადაწყვეტილებების’’ ძირითადი მასშტაბი კონსტიტუციაა, საერთო სასამართლოების კი - დანარჩენი ნორმატიული აქტები[ანუ კანონები]

·        ამ მოცემულობას არ ცვლის „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც საერთო სასამართლოებმა გადაწყვეტილება შეიძლება მიიღონ კონსტიტუციის შესაბამისად.

·       ისე, ამას ორი წინაპირობა აქვს: 1) საქმის განმხილველი სასამართლო მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტი არ შეესაბამება კონსტიტუციას; 2) ამ აქტის შემოწმება არ განეკუთვნება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას.

·       ეს ნორმა[„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტი] ფაქტობრივად „მკვდარია“, რადგანაც ნებისმიერი ნორმატიული აქტი ექვემდებარება „საკონსტიტუციო კონტროლს’’.

·        აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საერთო სასამართლოების „გადაწყვეტილებათა’’ მასშტაბებიდან „კონსტიტუციის გამორიცხვა’’ არ ათავისუფლებს მათ კონსტიტუციითა და ძირითადი უფლებებით ბოჭვისგან.

ხ

·       ზემოაღნიშნული განსხვავების მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლოს უწევს „მიმდინარე სამართლის’’, ხოლო საერთო სასამართლოებს კი - „კონსტიტუციის’’ განმარტება.

·        გარკვეული უფლებამოსილებების ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასების მასშტაბად განსაზღვრულია „მიმდინარე კანონმდებლობა’’.

ხ

·       აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს ნორმატიული აქტების შემოწმება შესაძლებელია არა მხოლოდ ა)კონსტიტუციასთან და ბ)„აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შესახებ“ კონსტიტუციურ კანონთან, არამედ გ)კონსტიტუციურ შეთანხმებასთან, დ)საერთაშორისო ხელშეკრულებებთან და კანონებთან მიმართებითაც.

·       „იმპიჩმენტს დაქვემდებარებული პირის ქმედებაში დანაშაულის ნიშნების არსებობის საკითხის’’ განხილვისას საკონსტიტუციო სასამართლო უნდა დაეყრდნოს სისხლის სამართლის კოდექსს, რადგანაც დანაშაულთა შემადგენლობები სწორედ მასშია მოცემული და არა კონსტიტუციაში.

ხ

·       საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს“მიმდინარე სამართალს’’ სხვა უფლებამოსილებათა ფარგლებშიც, რადგანაც „კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმება’’  წარმოუდგენელია სადავო ნორმის ინტერპრეტაციის გარეშე.

ხ

·        „სადავო ნორმის’’ განმარტება საჭიროა „კონსტიტუციური სარჩელის’’ [წარდგინების] ,არსებითად განსახილველად მიღების’’ ეტაპზეც.

·       საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამოწმებს, რამდენად სწორად ესმის მოსარჩელეს/წარდგინების ავტორს სადავო ნორმის შინაარსი და მისი არგუმენტაცია ხომ არ ემყარება მცდარ გაგებას.

·        კონსტიტუციური სარჩელი/წარდგინება არსებითად განსახილველად არ მიიღება, თუ მისი დასაბუთება განპირობებულია ნორმის ცალსახად არასწორი ინტერპრეტაციით ან არ არსებობს შინაარსობრივი მიმართება არგუმენტაციასა და სადავო ნორმას შორის. [ეს დავიმახსოვროთ]

ხ

·       საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა ასევე შეუძლებელია „პროცესუალური ნორმების’’ განმარტების გარეშე, რომლებიც „მიმდინარე სამართლის’’ ნაწილია.

ხ

·       საერთო სასამართლოებისთვის შეფასების მასშტაბი „მიმდინარე კანონმდებლობაა’’, თუმცა მათ არ ეკრძალებათ კონსტიტუციის გამოყენება და განმარტება.

·        პირიქით, „კანონმდებლობის კონსტიტუციურობის შეფასება“ საერთო სასამართლოთა ვალდებულებად განიხილება.

·       მოსამართლე არა მხოლოდ კანონს, არამედ პირველ რიგში, კონსტიტუციას ემორჩილება, რაც გულისხმობს კონსტიტუციის  პრინციპებისა და ნორმების დაცვას.

·        მან არ უნდა გამოიყენოს ნორმა, თუ თვლის, რომ ის არაკონსტიტუციურია.

·       „მიმდინარე სამართლის’’ განმარტება უნდა განხორციელდეს კონსტიტუციის მოთხოვნათა დაცვით.

·       საერთო სასამართლომ არ უნდა დაუშვას ძირითადი უფლების გაუმართლებელი შეზღუდვა და „მხედველობაში მიიღოს სამართლებრივი შედეგი, რომელიც საკანონმდებლო ნორმების გამოყენებამ, ინტერპრეტირებამ შეიძლება მოახდინოს კონსტიტუციურ უფლებაზე“.

·        საერთო სასამართლოების მიერ ნორმათა კონსტიტუციურობის შემოწმების შედეგი არ არის მათი გაუქმება. „არაკონსტიტუციური ნორმების გაუქმების მონოპოლია’’ საკონსტიტუციო სასამართლოს ხელშია.

·        თუ საერთო სასამართლო გამოავლენს „ნორმის არაკონსტიტუციურობას’’, თავად კი არ აცხადებს მას ძალადაკარგულად, არამედ „კონსტიტუციური წარდგინებით“ მიმართავს საკონსტიტუციო სასამართლოს.

·        საკონსტიტუციო სასამართლო „არ ამოწმებს საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილებათა კონსტიტუციურობას’’, მაგრამ მათ[საერთო სასამართლოების]  საქმიანობაზე ირიბი ზეგავლენის საშუალებაა „სადავო ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების’’ ინსტიტუტი.

·       საერთო სასამართლო არის პრაქტიკაში კონსტიტუციის შესაბამისი „ზოგიერთი განმარტების’’ ადრესატი.

·        ეს ამცირებს საერთო სასამართლოების მიერ „ნორმის არაკონსტიტუციური ინტერპრეტაციის საფრთხეს’’.

·        ამავდროულად, კვლავ უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ მოახდენს რეაგირებას მის მიერ შეთავაზებული ინტერპრეტაციის იგნორირებაზე[ საერთო სასამართლოს მიერ იგნორირებაზე].

ხ

·       „კონსტიტუციის შესაბამის განმარტებაზე’’ ეფექტურია „სადავო ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსის გაუქმება, რაც გამომდინარეობს საერთო სასამართლოების პრაქტიკიდან’’.

·       საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, ნორმას იმ შინაარსით განიხილავს, რომლითაც ის საერთო სასამართლომ გამოიყენა.

·       მისი პოზიციით, სწორედ საერთო სასამართლოები იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას „კანონის ნორმატიულ შინაარსთან’’, „პრაქტიკულ გამოყენებასთან’’ და „აღსრულებასთან დაკავშირებით.’’

·        განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სადავო  ნორმის ზემდომი ინსტანციების, უპირველეს ყოვლისა, უზენაესი სასამართლოს მიერ განმარტებას.

·        უზენაესი სასამართლოს მიერ განმარტება საერთო სასამართლოების სისტემაში კანონის განმარტების უმაღლეს და საბოლოო ინსტანციად, ხოლო მისეული ინტერპრეტაცია კი ნორმის შინაარსის გაგების წყაროდ ითვლება.

·        საერთო სასამართლოების პრაქტიკით განსაზღვრული ნორმის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობა მკაფიოდ მიანიშნებს მათ, რომ ეს მიდგომა ანტიკონსტიტუციურია და არ უნდა იქნეს გამოყენებული პრაქტიკაში.

·       საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამავდროულად აღნიშნავს, რომ მისი მიზანი არაა საერთო სასამართლოთა გადაწყვეტილებების რევიზია, თუმცა მიანიშნებს იმ ვალდებულებაზე, რასაც აკისრებს მათ[საერთო სასამართლოებს] კონსტიტუცია კონკრეტული საქმის განხილვაგადაწყვეტისას.

·        ამგვარად, საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება არ სცდება მის ფუნქციონალურ ფარგლებს, თუმცა გავლენას ახდენს საერთო სასამართლოების საქმიანობაზე.

ხ

·        სადავო ნორმის საერთო სასამართლოების პრაქტიკიდან გამომდინარე, ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობის კარგი მაგალითია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

·       არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც:

1) უშვებდა ჩხრეკის შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას, როდესაც მისი ბრალდებულის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდებოდა მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებით და ამავე დროს, მათ შეეძლოთ, მაგრამ არ მიიღეს სათანადო ზომები ჩხრეკის სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად;

 

2) ითვალისწინებდა გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისას სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის იმ ჩვენების მტკიცებულებად გამოყენებას, რომელიც ეფუძნებოდა ოპერატიული წყაროს („კონფიდენტი“ინფორმანტი“) ან ანონიმური პირის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას;

3) რომელიც ჩხრეკის შედეგს განიხილავდა ჩხრეკისთვის აუცილებელი დასაბუთებული ვარაუდის შექმნის ერთ-ერთ საფუძვლად.

 

·       საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმატიული შინაარსის განსაზღვრისას სამივე შემთხვევაში დაეყრდნო საერთო სასამართლოების სხვადასხვა ინსტანციების პრაქტიკას და სადავო ნორმების მათ მიერ განხორციელებულ ინტერპრეტაციას.

 

 

კ)  საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფაქტობრივი ფარგლები

 

·       „საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ფაქტობრივი ფარგლები’’ დამოკიდებულია კონკრეტული საქმის სპეციფიკაზე.

·       ამის მაგალითად მოჰყავთ სიტუაცია, როდესაც კანონის ნორმის კონსტიტუციურობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად გამართლდება კანონმდებლის მოლოდინი პრაქტიკაში მის მოქმედებასთან დაკავშირებით.

·       არც საკონსტიტუციო სასამართლო და არც კანონმდებელია დაჯილდოვებული წინასწარმეტყველების უნარით.

·       აქედან გამომდინარე, სასამართლო იმის შემოწმებით შემოიფარგლება, ადეკვატურად განხორციელდა თუ არა სადავო ნორმის მოქმედების განჭვრეტა.

·       ამ დროს მთავარია, კონსტიტუცია მცდარ პროგნოზებთან დაკავშირებული ნებისმიერი რისკის გამორიცხვას მოითხოვს, თუ კანონმდებელს თავისუფალი მოქმედების არეალს უტოვებს.

·        პროგნოზი ძირითადი უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შემოწმების ობიექტი ხდება, როდესაც ეს შეზღუდვა მხოლოდ პროგნოზის გამართლების შემთხვევაშია მართლზომიერი.

·       მნიშვნელოვანია საკითხი, თუ როგორ უნდა შეაფასოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კანონმდებლის პროგნოზი.

·       გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, პროგნოზი ხშირად ალბათობის შეფასებას ეყრდნობა, რომლის საფუძვლების იდენტიფიცირებაც შესაძლებელი და აუცილებელია.

·       თავის მხრივ, ეს საფუძვლები შემოწმებას ექვემდებარება.

·       კანონმდებლის პროგნოზი ისეთ ფაქტორებზეა დამოკიდებული, როგორიცაა რეგულირების სფეროს სპეციფიკა, რელევანტური სამართლებრივი სიკეთეები, მყარი შეფასების ჩამოყალიბების შესაძლებლობა და სხვა, რომლებიც განსხვავდება ცალკეული შემთხვევების მიხედვით.

·       აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო კონტროლიც დიფერენცირებული ინტენსივობისაა და შემდეგი სახით შეიძლება განხორციელდეს: 1) ევიდენტობის კონტროლი (Evidenzkontrolle); 2) დასაბუთებულობის კონტროლი (Vertretbarkeitskontrolle); 3) ინტენსიური შინაარსობრივი კონტროლი (intensivierte inhaltliche Kontrolle).

ხ

·        ევიდენტობის კონტროლის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლო აუქმებს ნორმას, თუ ის კანონმდებლის აშკარად მცდარ პროგნოზს ეფუძნება.

·        ამის მაგალითია გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება კანონთან დაკავშირებით, რომლითაც განხორციელდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკასა და გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკას შორის ურთიერთობების საფუძვლების შესახებ ხელშეკრულების რატიფიკაცია.

·       ბავარიის ფედერალური მიწის მთავრობას მიაჩნდა, რომ ამით ირღვეოდა ძირითადი კანონი, მათ შორის გერმანიის გაერთიანების პრინციპი.

·       სასამართლომ დაადასტურა, რომ ქვეყნის გაერთიანება მართლაც იყო კონსტიტუციური პრინციპი, რასაც არა მხოლოდ პოლიტიკური მნიშვნელობა, არამედ სამართლებრივი შინაარსიც ჰქონდა.

·       ამავდროულად, პოლიტიკის განმახორციელებელ ორგანოებს უნდა გადაეწყვიტათ, რა გზები იყო ამ მიზნის მიღწევისთვის პოლიტიკურად სწორი და მიზანშეწონილი.

·       მათი პრეროგატივა იყო იმის პროგნოზირება, ესა თუ ის ღონისძიება სამართლებრივი ან ფაქტობრივი თვალსაზრისით, რამდენად შეუშლიდა ხელს ან შეუძლებელს გახდიდა გაერთიანებას.

·        საკანონმდებლო ორგანოებს ჰქონდათ პოლიტიკური დისკრეციის განსაკუთრებით ფართო სფერო.

·        საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩარევა აუცილებელი მხოლოდ მაშინ იქნებოდა, როდესაც კანონმდებელი დისკრეციის ფარგლებს ცალსახად დაარღვევდა და გაერთიანებას სამართლებრივად ან ფაქტობრივად აშკარად შეუშლიდა ხელს.

ხ

·        დასაბუთებულობის კონტროლისას მოწმდება, რამდენად არგუმენტირებულია კანონმდებლის პროგნოზი და თუ ეფუძნება ის კვლევებს, სტატისტიკურ მონაცემებს, საექსპერტო დასკვნებს და ა.შ. კანონმდებელმა ინდივიდთა თავისუფლებას არ უნდა შეუქმნას გადამეტებული რისკი.

·        რისკის დასაშვები ფარგლები დამოკიდებულიაშეზღუდულ სამართლებრივ სიკეთეზე და ჩარევის ინტენსივობაზე.

·        რაც უფრო მძიმეა ჩარევა, მით უფრო რაციონალურად უნდა იყოს პროგნოზი დასაბუთებული.

·       კანონმდებელს აქვს თავისუფალი საპროგნოზო სივრცე, რომლის ფარგლებიც კონკრეტულ შემთხვევაში დამოკიდებულია შესაბამის სფეროზე, დასაცავ ინტერესებზე, მოლოდინების ობიექტივიზაციისა და რაციონალიზაციის მასშტაბებზე.

·       ამასთანავე, ის ვერ გათავისუფლდება საკონსტიტუციო კონტროლისგან და პასუხისმგებლობას ვერ შეიმსუბუქებს ისეთ გარემოებებზე აპელირებით, როგორიცაა დროის ნაკლებობა, სამომავლო პერსპექტივის ბუნდოვანება და ა.შ. პროგნოზი უნდა ემყარებოდეს ფაქტებს, რომლებიც კანონმდებელმა საფუძვლიანად გამოიკვლია ან სასამართლო შემოწმების შედეგად მაინც დასტურდება.

·       ის მეთოდოლოგიურად უნდა ეფუძნებოდეს შესატყვის, თანმიმდევრულ პროცედურას

ხ

·       „ინტენსიური შინაარსობრივი კონტროლი’’ უფრო კანონმდებლის საპროგნოზო საქმიანობის გამორიცხვაზეა ორიენტირებული, ვიდრე მის შინაარსობრივ შემოწმებაზე.

·        ამ დროს ხდება ძირითადი უფლებებით დაცული იმ სფეროების იდენტიფიცირება, რომლებიც დახურულია საკანონმდებლო ექსპერიმენტებისთვის. ეს ის შემთხვევებია, როდესაც დაცულ სიკეთეს მაღალი ფასი აქვს და მისთვის მიყენებული ზიანის გამოსწორება შეუძლებელია.

·       აქედან გამომდინარე, კანონმდებლის (შესაძლო) მცდარმა პროგნოზმა მას საფრთხე არ უნდა შეუქმნას.