„საკუთრების უფლების’’ არაპირდაპირი შეზღუდვა [ანუ „ირიბი ექსპროპრიაცია“]სზაკ-ის 209-ე მუხლი

 

ტერმინის განმარტება:

ექსპროპრიაცია-სახელმწიფოს მიერ საკუთრების იძულებითი ჩამორთმევა ან გასხვისება

 

 

1.ზოგადად:

·        სზაკ-ის 209-ე მუხლი აწესრიგებს სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს პასუხისმგებლობას ისეთ შემტხვევებში,როდესაც საზოგადოებრივი აუცილებლობისთვის ,საქარტველოს კანონმდებლობის შესაბამისად გამოცემული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით,თანასწორობის პრინციპის საწინააღმდეგოდ,არსებითი ზიანი ადგება მხოლოდ რომელიმე კერძო პირს ან კერძო პირთა ჯგუფს.

·        საუბარია ისეთ შემთხვევებზე,როცა კანონის შესაბამისი საჯარო-სამართლებრივი ქმედება არ არის „პირდაპირ და უშუალოდ“ მიმართული ადრესატის საკუთრების უფლების შეზღუდვისკენ,თუმცა „საკუთრების უფლების’’  შეზღუდვა,როგორც სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ქმედბის „გვერდითი მოვლენა’’[ანუ როგორც  „გარდაუვალი ბოროტება“] ,ისე იჩენს თავს.

·        ამიტომ,ასეთ შემტხვევებში  ადმინისტრაციული ღონისძიების ადრესატი გვევლინება ე.წ. „განსაკუთრებული [ფაქტიურად უდანაშაულო]მსხვერპლის’’ როლში.

ხ

·        ქონების „ფლობის’’ ან“განკარგვის’’ უფლების ისეთი შეზღუდვა ,რომელიც წარმოქმნის ადმინისტრაციული ღონისძიების ადრესატისთვის არსებით ქონებრივ დანაკლისს ან არსებიტად არტმევს მას სამომავლო მოგების მიღების შესაძლებლობას,წარმოადგენს - „საკუთრების უფლების ნაწილობრივ ჩამორთმევას’’

 

მაგალითი :

·        საზოგადოებრივი აუცილებლობისათვის საქარტველოს კანონმდებლობის თანახმად,ვასოს ჩამოარტვეს მის საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთი,სადაც გაიყვანეს ავტობანი[საგზაო ტრასა].

·        მეზობლად მდებარე მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს-სანდროს მიაჩნია,რომ ავტობანისგან გამოწვეული ხმაური და დაბინძურება ხელყოფს მის უფლებას

·        სანდრო ვერ მოითხოვს ზიანის ანაზღაურებას „საკუტრების უფლების ჩამორთმევის“ საფუძველზე,რამდენადაც ის ისევ  რჩება მიწის ნაკვეთის მესაკუტრედ

·        მაგრამ ამ შემტხვევაში სანდროს შეუძლია გამოიყენოს ე.წ.“ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტი,რადგან „საზოგადოებრივი საჭიროებისტვის განხორციელებული კანონიერი ღონისძიება’’[ავტობანის აშენება] იწვევს  სანდროს „საკუთრების უფლების“ ხელყოფას

·        ამასთან,ეს ხელყოფა იმდენად ინტენსიურია,რომ სცილდება „თმენის ვალდებულებას’’

ხ

·        დაიმახსოვრე:“მიწის ნაკვეთის ღირებულების შემცირებით გამოწვეული ზიანის’’ ანაზღაურების ვალდებულება მაშინ გვაქვს სახეზე,როცა სუბიექტი[სანდრო] თანასწორობის პრინციპის საწინააღმდეგოდ,“განსაკუტრებულ[უდანაშაულო] მსხვერპლად’’ გვევლინება.

 

2.ინსტიტუტ „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ელემენტები:

ამ ინსტიტუტის გამოყენებით   ხელყოფილი  „საკუთრების უფლების“ დასაცავად  სახეზე უნდა იყოს შემდეგი ელემენტები[წინაპირობები]“

a.    „საკუთრების უფლება’’[ანუ ეს უფლება უნდა იყოს სახეზე და მისი ხელყოფა უნდა ხდებოდეს]

b.   „კანონიერი მმარტველობიტი ქმედების გაუთვალისწინებელი გვერდითი მოვლენა’’[უნდა ტარდებოდეს ადმინისტრაციული ღონისძიება და ის უნდა იყოს  აუცილებლად კანონიერი]

c.    „ხელყოფის უშუალობა’’[საკუტრების უფლების ხელყოფა უნდა იყოს ირიბი და არა უშუალო ]

d.   სახეზე უნდა იყოს „განსაკუთრებული ქონებრივი მსხვერპლი’’

მიმოვიხილოთ  „ირიბი ექქსპროპრიაციის’’ ეს 4 ელემენტი   ქვემოთ ცალ-ცალკე:“

ა) „საკუთრების უფლება“

 

·        “ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტის „დაცვის ობიექტია’’ კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებული „საკუთრების უფლება’’

ხ

·        კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებული „საკუთრების უფლება’’,ერთი მხრივ არის „საკუთრების’’-როგორც  „ინსტიტუტის“ და მეორე მხრივ - როგორც „პიროვნების უფლების’’ - ხელშეუხებლობის გარანტია

ხ

·        „საკუთრების უფლების“ არსი მდგომარეობს „კერძო საკუთრების’’ დაცვაში,მისი არსებობის რეალურ უზრუნველყოფაში

·        კანონმდებელს არ შეუძლია ისეთი ნორმების გამოცემა,რომელიც „კერძო საკუთრებას’’ როგორც ინსტიტუტს ეჭვქვეშ დააყენებს

·        ხ

·        კონსტიტუცია ადამიანის „ძირითად უფლებებს’’ აღიარებს,როგორც „უშუალოდ მოქმედ სამართალს’’,რომელიც ხელისუფლების სამივე შტოს ზღუდავს.

·        ადამიანის „საკუტრების უფლების’’ კონსტიტუციური გარანტია  ემსახურება“მესაკუთეის’’ სამართლებრივი მდგომარეობის[უფლება-მოვალეობების] დაცვას

·        კერძოდ, მესაკუტრის უფლებას გარკვეულ ქონებაზე

·        ცალკეულ ინდივიდებს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით ენიჭებათ „ თავისუფლება ქონებრივ სფეროში’’ და ,ამდენად-საკუთარი ცხოვრების დამოუკიდებლად განსაზღვრის შესაძლებლობა.

ხ

ბ) „კანონიერი მმართველობიტთი ქმედების გაუთვალისწინებელი გვერდითი მოვლენა’’

·        ე.წ. „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტი აწესრიგებს „საკუტრების უფლების“ შეზღუდვის შედეგად წარმოშობილი ზიანის ანაზღაურების შემთხვევას [!]

·          ზიანის ეს სახე  წარმოშობილია ა) აუცილებლად “კანონიერი მმართველობითი ღონისძიების’’ განხორციელების შედეგად და ბ) წარმოადგენს ამ  „კანონიერი ღონისძიების’’ გაუთვალისწინებელ „გვერდით მოვლენას’’წარმოადგენს

·        ხ

·        ერტმანეტისგან უნდა გავარჩიოთ ა)“უკანონობა ქმედებაში ‘’ და ბ) უკანონობა შედეგში’’

·        „უკანონო მმართველობითი ღონისძიებით’’ [ანუ „უკანონო ქმედებით’’] გამოწვეული „ზიანის ანაზღაურების’’ საკითხი „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტის ფარგლებში არ წესრიგდება[!]

·        „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტი გულისხმობს მხოლოდ „კანონიერი ღონისძიებით[ანუ „კანონიერი ქმედებით’’] გამოწვეული „უკანონო შედეგის’’ აღმოფხვრის მოთხოვნას[ანუ „ზიანის ანაზღაურების“ მოთხოვნას]

·        ზემოთ მოყვანილ კაზუსში,საზოგადოებრივი აუცილებლობისთვის ვასოს ჩამოარტვეს მიწის ნაკვეთი,სადაც გაიყვანეს ავტობანი.[კანონიერად იმოქმედეს]

·        ავტობანის გვერდით მდებარე მიწის ნაკვეთის ღირებულება შემცირდა,რადგან ავტობანი იწვევს ხმაურს[მაზე მანქანები მოძრაობენ] და აბინძურებს გარემოს [მავნე გამონაბოლქვით]

·        ეს იწვევს მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის სანდროს უფლების შეზღუდვას

·        „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტი ემსახურება სანდროს  და მის მდგომარეობაში აღმოჩენილი  პირების უფლებების დაცვას

ხ

·        „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ ინსტიტუტი იმით განსხვავდება „ექსპროპრიაციისაგან’’,რომ იგი არ გულისხმობს “ საკუტრების უფლების’’  სრულად გაუქმებას ,არამედ გარკვეული პირობებით „ზღუდავს“ საკუტრების უფლების განხორციელებას ისე,რომ „მესაკუთრედ“ ფაქტობრივად იგივე პირი რჩება.

 

გ)„ხელყოფის უშუალობა’’

·       ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობაა ის,რომ „კანონიერი მმართველობითი ღონისძიება’’ არა მიზანმიმართულად და პირდაპირ ,არამედ ფაქტობრივად და ირიბად[და არა უშუალოდ]  უნდა იწვევდეს „საკუთრების უფლების“ შეზღუდვას

ხ

·       თავისებურება მდგომარეობს იმაში,რომ ადმინისტრაციული ღონისძიება უშუალოდ არ არის მიმართული ობიექტისადმი[ანუ ობიექტის[მაგ. მიწის ნაკვეთის] უშუალო ხელყოფა არ ხდება] ,მაგრამ ადმინისტრაციული ღონიძიება[ავტობანის აშენება] შედეგად იწვევს „საკუტრების უფლების“ უშუალო ხელყოფას[მაგ. სანდროს  მიწის ნაკვეთის გაუფასურებას][ანუ „ირიბი ექსპროპრიაციის’’ დროს სახეზეა „შედეგის უშუალობა’’ ანუ „ზიანის უშუალობა“ და არა „ხელყოფის უშუალობა]

 

 

დ)„განსაკუთრებული ქონებრივი მსხვერპლი’’

·        საკუტრების უფლებაზე’’ გვერდითი[ირიბი] ზემოქმედება „იმდენად ინტენსიური უნდა იყოს,რომ სცდებოდეს „სოციალური ადეკვატურობის ტოლერანტულ ზღვარს’’ და ე.წ. „განსაკუთრებულ ქონებრივ მსხვერპლს’’ წარმოშობდეს

·        „განსაკუტრებული მსხვერპლის’’ თეორია გულისხმობს ისეთ შემტხვევას,როდესაც რომელიღაც სუბიექტი სხვებთან შედარებით ,თანასწორობის პრინციპის საწინაარმდეგოდ, არსებითად არათანაბარ მდგომარეობაში ექცევა[ანუ იჩაგრება]

·        ამასტან,მნიშვნელოვანია არა განხორციელებული ღონისძიების ხასიათი,არამედ- დამდაგარი შედეგის სიმძიმე[ანუ  მნიშვნელოვანია „ხელყოფის ინტენსიურობა’’ ]

ხ

·        „განსაკუტრებული ქონებრივი მსხვერპლი’’ არ გვაქვს სახეზე,როდესაც კანონი ითვალისწინებს სუბიექტის „თმენის ვალდებულებას’’

·        მაგ. კანონი აწესებს გარკვეულ შეზღუდვებს იმ მესაკუთრეების მიმართ,რომელთა შენობა-ნაგებობებსაც მინიჭებული აქვს „კულტურის ძეგლის“ სტატუსი.[ანუ ამისთანა მესაკუთრეებს შეზღუდული აქვთ „საკუთრების უფლება’’  კანონითდა  უნდა „ითმინონ“ მათ შენობა ნაგებობებზე სხვადასხვა ადმინისტრაციული ღონისძიებები,ასევე ტურისტული ჯგუფები. მათ ამას   კანონი ავალდებულებთ]

ხხხხხხხხხხხხხხ

3.  „სამართლებრივი შედეგი’’

 

·        საკუთრების „ირიბი ექსპროპრიაცია’’ შედეგად იწვევს „ზიანის ანაზღაურების ‘’ უფლების წარმოშობას

·        რაც შეეხება „ასანაზღაურებელი ზიანის ოდენობას’’,ის განისაზღვრება საჯარო და კერძო პირის ინტერესების შეფასების საფუძველზე[ანუ ასეთი „ირბი’’ ზიანი ,უმრავლეს შემთხვევებში ,ანაზღაურდება მხოლოდ ნაწილობრივ]

·        თუმცა,არ გამოირიცხება მიყენებული ზიანის სრულად ანაზღაურებაც

·        ზიანის ანაღაურების ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება ა) რა შედეგს გამოიღებს ეს ადრესატისთის და ბ)როგორია საკუთრების უფლების შეზღუდვით გამოწვეული მისი მდგომარეობა საზოგადოების სხვა წევრებთან შედარებით.

ხ

·        ზემოთ მოყვანილ კაზუსში ავტობანის გაყვანას სარგებელი მოაქვს ა)ზოგადად მტელი რეგიონისტვის და ბ)იმავდროულად იმ პრისათვის,ვისაც ადგება ქონებრივი ზიანი[სანდროსთვის]

·        მაგრამ გასათვალისწინებელია ის გარემოება,რომ კერძო პირის მიწის ნაკვეტმა შეიძლება დაკარგოს საცხოვრებელი ან სააგარაკე მიწის ნაკვეთის დანიშნულება,მაგრამ უფრო მეტი ღირებულება შეიძინოს კომერციული მიზნებისთვის[ სამდრომ საკუთარ ნაკვეთზე შეიძლება გახსნას კომერციული ობიექტი]

 

      მუხლი 209. სახელმწიფო ორგანოს ან მუნიციპალიტეტის პასუხისმგებლობა კანონიერი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით გამოწვეული ზიანისათვის

 +

1. თუ საზოგადოებრივი აუცილებლობისათვის საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად გამოცემული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით თანასწორობის პრინციპის საწინააღმდეგოდ არსებითი ზიანი ადგება მხოლოდ რომელიმე კერძო პირს ან პირთა ჯგუფს, სახელმწიფო ორგანო ან მუნიციპალიტეტი ვალდებულია აანაზღაუროს ამ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით მიყენებული ზიანი.

2. ზიანის ანაზღაურების მოცულობა განისაზღვრება საჯარო და კერძო პირის ინტერესების შეფასების საფუძველზე.