მართლმსაჯულება და სასამართლო ხელისუფლება საქართველოში.

 

განსახილველი საკითხები:

 

1.    მართლმსაჯულება და სასამართლო ხელისუფლება საქართველოში.

 მართლმსაჯულების განხორციელება მხოლოდ   სასამართლოს მიერ.

 

2.      „სამოქალაქო უფლებებისა’’ და კანონიერი ინტერესების დაცვის ფორმები.

 

 

          ლიტ. შ.ქურდაძე, ნ. ხუნაშვილი  საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო სამართალი, თბ., 2015, გვ. 13-23

 

 

 

1.   „მართლმსაჯულება’’ და „სასამართლო ხელისუფლება’’ საქართველოში.

 

·        მხოლოდ სასამართლო ხელისუფლების  ხელშია მართლმსაჯულების განხორციელების მონოპოლია

·        სასამართლოს გარდა სხვა არცერთი  სახელმწიფო დაწებულება არ არის უფლებამოსილი მიიღოს სასამართლო გადაწყვეტილების ტოლფასი აქტი,რომელიც სავალდებულო იქნება შესასრულებლად საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე.

ხ

·        საქართველოში სასამართლო ხელისუფლება  ფუნქციონირებს აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლად.

·        საქართველოში სასამართლო ხელისუფლება  ფუნქციონირებს კონსტიტუციით და სპეციალური კანონებით განსაზღვრული  უფლებამოსილებების ფარგლებში

ხ

·        სასამართლო ხელისუფლება ა სახელმწიფო სუვერენიტეტის აუცილებელი ატრიბუტია

·        სასამართლოს  გადაწყვეტილებები „საქართველოს სახელით’’ გამოიტანება  

ხ

·        „მართლმსაჯულება’’ და „სასამართლო ხელისუფლება’’ ერთი და იგივე ცნება არაა[!]

ხ

·        „მართლმსაჯულება’’ იურიდიული საქმიანობის განსაკუთრებული სახეა რომლის განხორციელება  სახელმწიფოსა საზოგადოების მიერ „სასამართლო ხელისუფლებას’’ აქვს დაკისრებული

·        „მართლმსაჯულების’’ განხორციელება იმაში მდგომარეობს,რომ „სასამართლო ხელისუფლების ორგანოებში სასამართლოებში  „მიუკერძოებლად’’ და „ობიექტურად’’ მოხდეს  სამართლის ნორმის დარღვევით გამოწვეული სხვადასხვა სოციალური დავის  და კონფლიქტის განხილვა და გადაწყვეტა.

ხ

·        „სასამართლო ხელისუფლება’’ სახელმწიფო ხელისუფლების განსაკუთრებული სახეობაა

·        ამ  ხელისუფლებას თავისებური მოწყობა და კომპეტენციები[უფლებამოსილებები] აქვს.

·        „სასამართლო ხელისუფლება’’ სახელმწიფოსგან დელეგირებული[ჩაბარებული] აქვთ სპეციალურ ორგანოებს- სასამართლოებს.

·        „სასამართლო ხელისუფლება’’ ხორციელდება  სპეციალური თანამდებობის პირების მიერ- მოსამართლეების მიერ[!]

·        სხვა არც ერთ ორგანოს და პირს არ აქვს უფლება განახორციელოს „მართლმსაჯულება’’[!]

 

ხ

·        „სასამართლო ხელისუფლება’’ ხორციელდება:

 

a.      საკონსტიტუციო

b.      სამოქალაქო

c.      ადმინისტრაციული

d.      სისხლის

 

„სამარტალწარმოების ‘’ მეშვეობით[!]

 

ხ

·        „სასამართლო ხელისუფლების’’[მოსამართლის]  ვალდებულებაა  ზუსტად გაიგოს,განმარტოს და გამოიყენოს  კანონი[!] და  ზუსტად დაიცვას საპროცესო [სამართალწარმოების] ფორმა[!] ანუ განახორციელოს „მართლმსაჯულება’’

 

 

 

ხ

 

·        საქართველოს სასამართლო სისტემაში [„სასამართლო ხელისუფლებაში’’] ორი კატეგორიის სასამართლო შედის:

1.      საკონსტიტუციო სასამართლო

და

2.      საერთო იურისდიქციის[კომპეტენციის] სასამართლოები[ შემოკლებით „საერთო სასამართლოები]

ხ

·        საქართველოში უმაღლესი სასამართლო ორგანოები არიან :

a.      უზენაესი სასამართლო[საერთო სასამართლოების მე-3 უმაღლესი საფეხურია]

და

b.      საკონსტიტუციო სასამართლო

ხ

·        „სასამართლო  ხელისუფლება’’ ხორციელდება : ა) „საკონსტიტუციო კონტროლის’’ ,ბ) „მართლმსაჯულების’’  ფორმების   მეშვეობით

·        ამდენად, „მართლმსაჯულება’’  „სასამართლო ხელისუფლების’’ განხორციელების ერთ-ერთი ფორმაა[!] და არა თავად ეს ხელისუფლება.

·        „მართლმსაჯულებას’’ ახორციელებენ „საერთო სასამართლოები’’ [სამოქალაქო ,ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლწარმოებების მეშვეობით]

·        „საკონსტიტუციო სასამართლო’’  „მართლმსაჯულებას’’ არ ხორციელებს[ის მხოლოდ „საკონსტიტუციო კონტროლს’’ ახორციელებს]

·        „სასამართლო ხელისუფლების’’ განხორციელების „სხვა ფორმები’’  საქართველოში არ არსებობს[!]

ხ

·        კონსტიტუცია დაუშვებლად მიიჩნევს „საგანგებო’’ ან „სპეციალური’’ სასამართლოების   შექმნას.

·        მხოლოდ „სამხედრო სასამართლოები’’ შეიძლება შეიქმნას საომარ პირობებში

ხ

·        „საერთო სასამართლოების შესახებ’’ ორგანული კანონი განსაზღვრავს „საერთო სასამართლოების სისტემას’’, მოსამართლეთა სამართლებრივ სტატუსს

 

·        საერთო სასამართლოების სისტემა შედგება,შემდეგი სასამართლოებისგან:

a.      რაიონული[საქალაქო] სასამართლო

b.      სასპელაციო სასამართლო

c.      საკასაციო სასამარტლო [ანუ საქარტველოს უზენაესი სასამართლო]

·        საერთო სასამართლოების სისტემა „ერთიანია’’

·        „მართლმსაჯულების’’ განხორციელებას  სისტემის ქვედა რგოლებში ზედამხედველობს უზენაესი სასამართლო დადგენილი საპროცესო ფორმით .

ხ

 

·        საქართველოს სასამართლო სისტემაში შემავალი „საკონსტიტუციო სასამართლო“

 და   „ საერთო   სასამართლოები’’ ორგანიზაციულად ერთმანეთისგან დამოუკიდებლებია.

·        ისინი  „სასამართლო ხელისუფლების’’ განხორციელებისას „საპროცესო სამართლის’’  „თავიანთი’’ წყაროებით[!] ხელმძღვანელობენ.

 

მაგ.

ა)საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის წესი განსაზღვრულია კონსტიტუციით და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს  შესახებ ‘’ ორგანული კანონით

 

ბ)საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სამართალწარმოების წესები განსაზღვრულია „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების’’ კანონით[!]

 

გ) საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა შეისწავლება „კონსტიტუციური სამართლის მეცნიერებაში’’

 

ხ

 

 

2.სამართლის სუბიექტების სამოქალაქო უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების დაცვის ფორმები.

 

·       სამოქალაქო უფლებების დაცვა  საქართველოში ხორციელდება  ა) საერთო სასამართლოების  ბ)არბიტრაჟების და გ) სანოტარო ორგანოების მიერ.

 

·       საერთო სასამართლოებში  სამოქალაქო  საქმისწარმოების წესი  განსაზღვრულია „სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით’’

 

·       სამოქალაქო საქმეთა გახილვა და გადაწყვეტა  ხდება  „სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით’’  დადგენილი წესებით.

 

·       სამოქალაქო საქმეებში  იგულისხმება:

 

a.      საოჯახო

b.     საბინაო

c.      შრომითი

d.     საადგილმამულო

e.      ბუნებრივი რესურსების დაცვითი

f.       და სხვა  

 

სამოქალაქო უფლებათა  დაცვის ან აღდგენის შესახებ  დავები[ანუ საქმეები]

 

·       როცა პირის რომელიმე სამოქალაქო უფლება უკვე დარღვეულია[ხოლო ეს დარღვეული უფლება არ არის ნებაყოფლობით აღდგენილი დამრღვევის მხრიდან]  ან არსებობს  პირის სამოქალაქო უფლების მომავალში   დარღვევის საფრთხე,წარმოიშობა იმის საჭიროება ,რომ ვალდებული პირის მიმართ[საპასუხო ზომად] გამოყენებულ იქნეს უფლების დაცვის კანონიერი ზომები[ღონისძიებები] - მათ „სამოქალაქო უფლების დაცვის საშუალებები’’ ეწოდებათ[!] 

 

ხ

·       „სამოქალაქო უფლების დაცვის საშუალებებია’’  :

 

1)   „უფლების აღიარება’’

2)   „რესტიტუცია’’

3)   „სადავო გარიგების ბატილად ცნობა და ბათილობის შედეგების გამოყენება’’

4)   „უფლების თვითდაცვა’’

5)   „ვალდებულების ნატურიტ შესრულების დაკისრება’’

6)   „ზიანის ანაზღაურება’’

7)   „პირგასამტეხლოს გადახდევინება’’

8)   „მორალური ზიანის კომპენსაცია’’

9)    სამარტალურთიერთობის  „შეცვლა’’ ან „შეწყვეტა’’

 

 

 

ა) „უფლების აღიარება’’

 

·       „უფლების აღიარებით’’ -ქრება,ქარწყლდება ამა თუ იმ პირისადმი უფლების კუთვნილების ეჭვი  [უფლების ამ პირისადმი კუთვნილება აღარ არის საეჭვო ანუ სადავო]

·       მაგ. „საკუთრების უფლების’’ აღიარება ამა თუ იმ პირის სასარგებლოდ  სამოქალაქო სამართალწარმოების გზით ხდება.

 

 

ბ) „რესტიტუცია’’

 

·       რესტიტუცია - უფლების დარღვევამდე არსებული [პირვანდელი] მდგომარეობის აღგენაა

·       რესტიტუცია  ,ასევე არის : უფლების დამრღვევი მოქმედების ან უფლების დარღვევის საფრთხის სემქმნელი მოქმედების -აღკვეთა[!]

 

მაგ. მესაკუთრე  მოითხოვს „სხვა პირის’’ მიერ უკანონოდ დაკავებული საცხოვრებელი ფარტის გათავისუფლებას. ამგვარი „სავინდიკაციო სარჩელის’’ დაკმაყოფილების შემთხვევაში სასამართლო  „ავალდებულებს’’ მოპასუხეს გათავისუფლოს ფარტ.

 

გ)„სადავო გარიგების ბატილად ცნობა და ბათილობის შედეგების გამოყენება’’

 

·       სამოქალაქო კოდექსი ითვალისწინებს „გარიგების ბათილობის’’  რიგ შემთხვევებს !]

 

[შენიშვნა: დასაწერი მაქვს  ასეთ შემთხვევებზე  სპეციალური კონსპექტი ,ამისათვის იხილე ჩემი ბლოგის ჩანართი  „სამოქალაქო სამართალი ზოგადი ნაწილი’’,იქ არის ამის მასალები ]

 

 

 

               დ)„უფლების თვითდაცვა’’

 

·       ასეთ დროს პირი არ მიმართავს სასამართლოს  დასახმარებლად და მისი ჩარევის გარეშე  საკუთარი მოქმედებით იცავს  თავის უფლებას.

·       აუფლების  „თვიტდაცვის’’ გამოხატულებაა -„კანონისმიერი გირავნობის უფლება’’- ქირავნობის,საიჯარო,ნარდობის ურთიერთობებში[ იხ. სამოქალაქო კოდექსის 568-ე ,596-ე და 634-ე მუხლები და მათი კომენტარები]

[თუმცა თუ დაგირავებული ნივთის მეპატრონე მოიტხოვს ამ ნივთის უკან დაბრუნებას ,ის იძულებული იქნება თავისი საკუთრების უფლების დასაცავად სასამართლოს მიმართოს.]

ხ

·       უფლების „თვითდაცვის’’  სხვა საშუალებებია : „აუცილებელი მოგერიება’’ , [იხ. სამოქალაქო კოდექსის 116-ე მული და მისი კომენტარი]  „უკიდურესი აუცილებლობა’’[იხ. სამოქალაქო კოდექსის 116-ე მული და მისი კომენტარი]   და   „თვითდახმარება’’ [იხ. სამოქალაქო კოდექსის 118-ე მუხლი და მისი კომენტარი]

 

ე)  „ვალდებულების ნატურიტ შესრულების დაკისრება’’

 

·       სამოქალაქო უფლების დაცვის ამ საშუალება იურიდიულ ლიტერატურაში „რალურ შესრულებას’’ უწოდებენ

·       იმ შემთხვევაში როცა უფლების დამრღვევი  ნებაყოფლობით არ ასრულებს  იმ მოქმედებას,რომელიც მან უნდა შეასრულოს  ვალდებულებიდან გამომდინარე,სასამართლო  დააკისრებს მას ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულებას- იძულების წესით[!]

 

 

 

ვ) „ზიანის ანაზღაურება’’

 

·       „ზიანის ანაზღაურების’’ საფუძვლები და წესები  დეტალურადაა განსაზღვრული სამოქალაქო კოდექსით

·       თუ ზიანის მიმყენებელი ნებაყოფლობით არ აანაზღაურებს  მას,დაზარალებულს უფლება აქვს სასამართლო წესით მოითხოვოს მისი ანაზღაურება .

·       ამისათვის მან სასამართლოში შესაბამისი „მტკიცებულებები’’ უნდა წარადგინოს[!]

 

 

     ზ) „პირგასამტეხლოს გადახდევინება’’

 

·       „პრგასამტეხლო’’  სახელშეკრულებო  ვადებულების  შესრულების უზრუნველყოფის ერთ-ერთი საშუალებაა

·       „პირგასამტეხლოს’’ გადახდევინება მოვალისგან  ხდება სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე .

 

თ)„მორალური ზიანის კომპენსაცია’’

 

·        იხ. სამოქალაქო კოდექსის მე-18,413-ე,1005-ე მუხლები და მათი კომენტარები ]

·        „მორალური ზიანის კომპენსაციაზე’’  გადაღებული კარგი ფილმია   “კეთილისმყოფელი’’,  მსახიობების მეტ დაიმონის და დენი დე ვიტოს მონაწილეობით- ნახე ]

 

ხ

9.სამარტალურთიერთობის  „შეცვლა’’ ან „შეწყვეტა’’

 

·       სამარტალურთიერთობის  „შეცვლა’’ ან „შეწყვეტა’’  სამოქალაქო  უფლების დარღვევის შემდეგ  უმრავლეს შემტხვევაში თავისთავად  ხდება,მაგრამ ზოგჯერ საჭიროა სამარტლურთიერთა  იძულებითი[სასამართლო] წესით „შეცვლა’’ ან „შეწყვეტა’’ [მაგ. „განქორწინება’’]

 

ხ

 

·       სამოქალაქო უფლების დაცვის „სხვა’’ საშუალებებიც არსებობს.

·       მაგ. 319-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ითვალისწინებს  „იძულებას ხელშეკრულების დადებაზე’’

 

ხ

·       ყურადღება: „უფლების დაცვის საშულებები’’ ,რომლებიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ, ხორციელდება   იძულებითი[სასამართლო ] წესით .[გარდა „უფლების თვითდაცვისა’’ ]

 

 

ხ

„უფლების შესახებ დავა’’

 

·       ნებისმიერი  სამოქალაქო სამართალდარღვევა და იურიდიული დავა აფერხებს ფიზიკური თუ იურიდიული პირების საქმიანობას[!]

·       „უფლების შესახებ დავა’’  ინდივიდუალურ იურიდიულ კონფლიქტს წარმოადგენს ,რომელიც ფიზიკური თუ იურიდიული პირების ინტერესების შელახვის გამო წარმოიშობა.

·       დავის დროს მხარეები ურთიერთდაპირისპირებულნი არიან.

·       კონფლიქტი ვერ მოგვარდება მხოლოდ ერთი მხარის ნება-სურვილის შესაბამისად .

·       კონფლიქტი უნდა გადაწყდეს  მხოლოდ და მხოლოდ მხარეთა ერთობლივი ძალისხმევით[მორიგებით]   ან სასამართლო წესით[ ანუ იძულებით]

ხ

·       „უფლების შესახებ დავა’’ შემდეგ  2 შემთხვევაში  წარმოიშობა:

 

1)     როდესაც პირის უფლება „დარღვეულია’’

ან

2)     დარღვეული უფლება „სადავოდ არის ქცეული’’.

ხ

 

·       „უფლების დარღვევის“ დროს ,დავის ობიექტი,როგორ წესი, ქონება ან არამატერიალური ფასეულობებია.

 

·       პირის უფლება შეიძლება დაირღვეს: ა) დანაშაულის ჩადენით ბ)ვალდებულების დროულად შეუსრულებლობით გ)ვალდებულების არაჯეროვანი შესრულებით დ)პირისთვის სხვადასხვა სახის ზიანის მიყენებით.

ხ

·       „უფლების სადავოდ ქცევის’’ დროს კი   მხარეთა სამართლურთიერთობა გაურკვეველი და ბუნდოვანი ხდება.

·       „უფლების სადავოდ ქცევის’’ დროს   გაურკვეველია მხარეთა უფლება-მოვალეობები ერთმანეთის მიმართ.

 

ხ

·       უფლების დაცვა  მისი „დარღვევისას’’  უნადა მოხდეს :

 

a.      რესტიტუციით და ისეთი მოქმედების აღკვეთით,რომელიც  „ქმნის უფლების დარღვევის საფრთხეს’’

b.     „ვალდებულების ნატურით შესრულების დაკისრებით’’

c.      „ზიანის ანაზღაურებით’’

d.     „პირგასამტეხლოს გადახდევინებით’’

e.      „მორალური ზიანის კომპენსაციით’’

f.       და სხვა.

 

ასეთ შემთხვევებში უნდა აღიძრას ე.წ. „მიკუთვნებითი სარჩელი’’

 

·       უფლების დაცვა  მისი „სადავოდ ქცევისას ’’  უნადა მოხდეს :

 

a.      „უფლების აღიარებით’’

b.     „გარიგების ბათილად ცნობით’’

c.      და სხვა.

 

ასეთ შემთხვევებში უნდა აღიძრას ე.წ. „აღიარებითი  სარჩელი’’

 

 

ხ

 „უფლების დაცვის ფორმა“

 

·       „უფლების დაცვის ფორმაში’’ გულისხმობენ  კომპეტენტური ორგანოების კანონით განსაზღვრული საქმიანობა  რაც ხორციელდება : „ფაქტობრივი გარემოებების ‘’ დადგენის ,მათ მიმარტ „სამართის ნორმათა  შეფარდების’’ , „უფლების დაცვის საშუალებების’’ [იხ. ზემოთ] განსაზღვრის  და „გადაწყვეტილების გამოტანის’’ მიზნით.

·       „უფლების დაცვის საშუალებების’’ ე.ი. ვალდებული პირის „იძულების ზომების’’[ღონისძიებების] გამოყენება ხორციელდება არა ერთი ,არამედ „უფლების დაცვის’’ რამდენიმე „ფორმით’’

·       „უფლების დაცვის ფორმათა’’  მრავალგვარობა აიხსნება: დასაცავი უფლების სპეციფიკით, მხარეთა შორის არსებული სამართალურთიერთობის  და დასაცავი უფლების სირთულით,ან სიმარტივით,სამართლებრივი ტრადიციებით,დემოკრატიის განვიტარების  ხარისხით

ხ

·       „დარღვეული უფლების’’  ან „სადავო უფლების’’   დაცვას ახორციელებენ: ა) საერთო სასამარტლოები და  ბ) არბიტრაჟები

·       „უდავო უფლებების’’ და კანონით გათვალისწინებული ინტერესების დაცვას  კი ნოტარიუსები და მათთან გათანაბრებული პირები

 

ხ

·       „უფლების დაცვის’’  სხვადასხვა  ფორმათა შორის წამყვან როლს თამაშობს  „უფლების დაცვის’’ სასამართლო ფორმა’’[!]

 

·       „სასამართლო ფორმა’’ უზრუნველყოფს  მხარეთა უფლება-მოვალეობების დადგენის და კანონის სწორად გამოყენების საიმედო  გარანტიებს[!]

 

ხ

·       „დარღვეული უფლებების’’ დაცვა  საერთო სასამართლოების მიერ ,ყველაზე ეფექტიანი და ცივილიზებული გზაა.

·       სასამართლო საქმიანობა ხორციელდება  „საპროცესო ფორმით’’

·       „საპროცესო ფორმით’’ განხორციელებულ სასამართლო საქმიანობას „მარტლმსაჯულება’’ ეწოდება[„მართლმსაჯულების’’  ცნება -საზეპირო]

ხ

·       „სამოქალაქო სამარტალწარმოება’’[ანუ „სამოქალაქო პროცესი’’] ეწოდება „სამოქალაქო საქმეთა’’[იხ. ტერმინის მნიშვნელობა ზემოთ] წარმოების წესებს  ,რომელიც განსაზღვრულია [მოწესრიგებულია]  „სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით’’ [ანუ სამოქალაქო საპროცესო სამართლის ნორმებით][ ესაა „სამოქალაქო პროცესის’’ ცნება- საზეპირო]

 

ხ

·       „სამოქალაქო სამარტალწარმოების’’[ანუ „სამოქალაქო პროცესის ’’] ამოცანაა  „დარღვეული’’ ან „სადავო’’  სამოქალაქო  უფლებების ,თავისუფლებების და კანონიერი ინტერესების  დაცვა ,ასევე სამართალდარღვევათა მომავალში თავიდან აცილება[ ანუ პრევენცია]