ვიტამინები და მინერალები

 

ვიტამინი	ვიტამინების ნაკლებობით გამოწვეული დარღვევები	გვხვდება საკვებ პროდუქტებში
A 1-1,5 mg	1.      კანის სიმშრალე 2.      მხედველობის დაქვეითება	1.      თევზის და საქონლის ღვიძლი 2.      რძის პროდუქტები 3.      სტაფილო 4.      ისპანახი 5.      წიწმატი (რეტინოლი) - ეს არის ცხიმში ხსნადი ვიტამინი. ის ძირითადად ცხოველურ პროდუქტებშია. მას ორგანიზმი თავადაც წარმოქმნის ბეტა-კაროტინისგან - პიგმენტებისგან, რომელთაც მრავალი ხილი და ბოსტნეული შეიცავს. წითელი ფერის პროდუქტებში ა ვიტამინი გაცილებით მეტია, ვიდრე ყვითელ პროდუქტებსა და მწვანილში
B1;B2,B6,B12   5  mg	1.      ნერვული სისტემის დარღვევები 2.      ზრდის შეჩერება 3.      კანის დაავადებები 4.      კუნთების სისუსტე და ტკივილი	ეს არის აზოტოვანი ნივთიერებების ერთობლიობა. ამ ჯგუფის თითოეული ვიტამინი დანომრილია - B1-დან B20-მდე. ამ კომპლექსის ყოველ წევრს თავისი ბიოლოგიური მნიშვნელობა აქვს. B ჯგუფის ვიტამინები ყველაზე მეტია საფუარში, ხაჭოში, ყველში, რძეში, გაღივებულ მარცვლეულში, პარკოსნებში, ღვიძლში. მისი წყაროა მწვანე ბოსტნეული, სტაფილო, ნესვი, გოგრა, მიწის თხილი (არაქისი), თევზი, კვერცხი.
C   60  G	1.      სურავანდი 2.      ჭრილობების შეხორცების შეფერხება 3.      ჰემაგლობინის დაბალი დონე	(ასკორბინის მჟავა) წყალში ხსნადი ვიტამინია, ორგანიზმი მას ვერ გამოიმუშავებს და ვერც მის მარაგს აგროვებს. ამიტომ აუცილებელია კვების რაციონში ც ვიტამინით მდიდარი პროდუქტების ჩართვა. დიდი რაოდენობითაა ციტრუსებში, ბოსტნეულში, განსაკუთრებით - ფოთლოვანში. მას შეიცავს ნესვი, თეთრი და ყვავილოვანი კომბოსტო, შავი მოცხარი, ბულგარული წიწაკა, მარწყვი, პომიდორი, ვაშლი, გარგარი, ატამი, ქაცვი, ასკილი, ცირცელი, ქერქიანად მოხარშული კარტოფილი. C ვიტამინს შეიცავს ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებიც, მაგ. ღვიძლი და თირკმელები
D 10 mcg   [წარმოიქმნება კანში მზის სხივების ზემოქმედებით]	რაქიტი-ძვლებში კალციუმის ნაკლებობით გამოწვეული გამრუდებები,მყიფე ძვლები	ის ორგანიზმში ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით წარმოიქმნება, იგი ქიმიური სტრუქტურით მსგავს ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებათა ერთობლიობაა. ამ ჯგუფის ყველა ვიტამინი არეგულირებს ორგანიზმში ფოსფორისა და კალიუმის დონეს. ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებიდან დ ვიტამინი გვხვდება თევზის ქონში, კვერცხის გულში, ხიზილალაში, რძის ნაწარმში, ყველსა და კარაქში. დ ვიტამინით მდიდარი მცენარეული წარმოშობის პროდუქტებიდან აღსანიშნავია სოკო, ჭინჭარი, ოხრახუში, იონჯა, შვიტა. 1.
E   8-10 mg	1.      ნაყოფის განვითარების შეფერხება 2.      ერითროციტების დაშლა	მისი ძირითადი წყაროა გაღივებული ხორბალი და მისი ცხიმი, ნიგოზი, მზესუმზირას, სიმინდის, სოიის, არაქისისა და შირბახტის ზეთი. ბევრია ტოკოფეროლი აგრეთვე ღვიძლში, ორაგულში, კვერცხის გულში, სტაფილოში, ისპანახსა და შვრიაში; ე ვიტამინის შეთვისებისთვის აუცილებელია სელენი და თუთია. ნამცხვრები და ტკბილეული აფერხებს მის შეთვისებას
F ვიტამინი (პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავები)		მისი ძირითადი წყაროა ზეითუნის, სელის, კანაფის, ყაყაჩოს ზეთი, თევზის ქონი, მცენარის თესლი, ხმელი ხილი, მიწის თხილი, სოია, ნუში, ავოკადო. F ვიტამინის დაცვისა და მისი მოქმედების გასაძლიერებლად ის ანტიოქსიდანტებთან, ბ ვიტამინსა და თუთიასთან, ერთად უნდა მიიღოთ. F ვიტამინი კი აძლიერებს ა, ბ, დ, ე ვიტამინების მოქმედებას.
K ვიტამინი		მისი წყაროა კვერცხი და ღორის ღვიძლი, რძის ნაწარმი. ამ ვიტამინით გაცილებით მდიდარია მცენარეული პროდუქტები, კერძოდ - ისპანახი, სალათის ფურცლები, მწვანე ჩაი, ჭინჭარი, მწვანე ფოთლოვანი და ბრიუსელის კომბოსტო. კ ვიტამინს შეიცავს აგრეთვე ზეითუნის ზეთი, ზოგიერთი ხილი (ბანანი, ავოკადო, კივი), ქატო, მარცვლოვნები; ალკოჰოლი, ანტიბიოტიკები, გაზიანი სასმელები და ე ვიტამინის დიდი დოზა ხელს უშლის კ ვიტამინის ათვისებას.
P ვიტამინი (ბიოფლავონოიდები, რუტინი) -		ის მაქსიმალური რაოდენობით არის ციტრუსებში, უმეტესად ლებნებს შორის სივრცეებში და თეთრ კანში. რუტინს დიდი რაოდენობით შეიცავს ხილი და კენკრა - შავი მოცხარი, მაყვალი, ჟოლო, ასკილი, ყურძენი, ცირცელი, ბალი და გარგარი, აგრეთვე - პომიდორი, კომბოსტო, ოხრახუში, წიწიბურა. სასმელებიდან P ვიტამინის წყაროა ლუდი, ღვინო, ჩაი, ყავა
N ვიტამინი		გვხვდება როგორც ცხოველური, ისე მცენარეული წარმოშობის პროდუქტებში. მისი უნიკალური წყაროა გული, თირკმელები და ღვიძლი. ნ ვიტამინს შეიცავს ისპანახი, სოკო, საფუარი, ზოგიერთი ბოსტნეული.
U ვიტამინი		ვიტამინისმაგვარ ნივთიერებებს მიეკუთვნება. ის პირველად კომბოსტოს წვენში აღმოაჩინეს. მისი წყაროა თეთრთავა კომბოსტო, ჭარხალი, სატაცური, ოხრახუში, ნიახური, წიწაკა, პომიდორი, ბოლოკი, ხახვი, სტაფილო, ისპანახი, ბანანი, ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებიდან - ახალი რძე, უმი კვერცხის გული, ღვიძლი.
Q ვიტამინი (კოფერმენტი ქ, უბიქინონი).		ესეც ფართოდ გავრცელებული ვიტამინისმაგვარი ნივთიერებაა. ის გვხვდება მცენარეული და ცხოველური წარმოშობის სხვადასხვა პროდუქტში.
მინერალები საკვებში
		ისეთ მინერალებს, როგორებიცაა კალციუმი და ფთორი, უხვად შეიცავს რძის ნაწარმი (განსაკუთრებით ყველი და ხაჭო),
		კალიუმი შედის მარცვლოვნებისა და ჩირის (გარგრის, ქლიავის, ქიშმიშის) შემადგენლობაში.
		იოდის ძირითადი წყაროა ზღვის პროდუქტები (ზღვის კომბოსტო, წყალმცენარეები, თევზის ქონი).
		ღვიძლი და კვერცხის გული მდიდარია რკინით
კამა		კამა - მდიდარია C და B ვიტამინებით, კაროტინით, ნიკოტინისა და ფოლიუმის მჟავებით, ასევე ღირებული მიკროელემენტებით: კალციუმით, კალიუმით, რკინით და ფოსფორით.
ოხრახუში		ოხრახუში - უხვად შეიცავს კალიუმს, მანგანუმს, C, B1, B2 ვიტამინებს და კაროტინს. სულ რაღაც 20-30 გრამი ოხრახუში აკმაყოფილებს ორგანიზმის დღიურ მოთხოვნილებას C ვიტამინზე. ორგანიზმიდან გამოაქვს მარილები. ხელს უშლის შეშუპებას და წონის მომატებას.
ქინძი		ქინძი - B1, B2, ც, P ვიტამინებისა და კაროტინის წყაროა. უხდება თვალებს, კანსა და ლორწოვან გარსს.
		მწვანილი აუმჯობესებს ნივთიერებათა ცვლას, გამოდევნის ორგანიზმიდან წიდებსა და სხვა მავნე ნივთიერებებს, აფერხებს დაბერების პროცესს, განამტკიცებს ჯანმრთელობას. შეიყვარეთ და უხვად მიიღეთ მწვანილი.
მაგნიუმით მდიდარი პროდუქტები:		·        მარცვლეული, ბურღული (შვრია, ყავისფერი ბრინჯი, ქერი); ·        კომბოსტო, სოიოს ფქვილი,ბარდა,  ლობიო,  მზესუმზირის თესლები; ·        ლეღვი, ლიმონი, გრეიპფრუტი, ვაშლი, ბანანი, გარგალი; ·        ტკბილი ნუში, კაკალი; ·        კამბალა, კობრი, კრევეტები, ზღვის ქორჭილა, პალტუსი, ქაშაყი, სკუმბრია, ვირთევზა; ·        რძე, ხაჭო (შეიცავს ცოტას, მაგრამ ადვილად შეთვისებად ფორმაშია)
კალიუმით  მდიდარი პროდუქტები:		1. თეთრი ლობიო 2. გამხმარი გარგარი[კურაგა] 3. ჭარხლის ფოთლები 4. ქლიავი 5. ისპანახი 6. ავოკადო 7. ორაგული 8. ბანანი 9. ტკბილი კარტოფილი 11. სტაფილოს წვენი      13. ბროწეული     14. იოგურტი ·
თუთიით მდიდარი საკვები		1. ღორის ხორცი[მჭლე] 2. შავი შოკოლადი 3. ყავისფერი ბრინჯი 4. კვერცხი 5. კიბორჩხალა 6. ოსტრი 7. საქონლის ხორცი 8. გოგრის თესლი 9. არაქისი 10. საზამთროს თესლ ·         თუთიას შეიცავს ძროხის ხორცი, ღვიძლი, ზღვის პროდუქტები, სტაფილო, ხახვი, შვრია და ბრინჯი, თუმცა, მხოლოდ ამ პროდუქტებით რეგულარულად კვებაც კი დღიურ ნორმას ვერ შეგვივსებს
	რაც შეეხება სელენს, მისი სათანადო რაოდენობით მიღება შეიძლება მხოლოდ პურით იმ შემთხვევაში, თუ ხორბალი სელენით გამდიდრებულ ნიადაგზეა გაზრდილი. ისეთ პროდუქტებში, როგორებიცაა კვერცხი, ხორცი და ნიგოზი, სელენი მცირე რაოდენობითაა. ამიტომაცაა, რომ ევროპის ბევრ ქვეყანაში შეგნებულად ამდიდრებენ (ანოყიერებენ) მიწას სელენით. ამ ელემენტით გამდიდრებული ნიადაგები აქვს ფინეთს, კანადას, აშშ-სა და ბელორუსიას.

შიმშილი-არასრულფასოვანი კვების უკიდურესი ფორმა,როცა დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანი 1300 კალორიაზე ნაკლებს იღებს;

არასრულფასოვანი კვება - კვების  ფორმა,როცა დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანი 2300 კალორიაზე ნაკლებს იღებს;მათ შორის ცხოველური წარმოშობის ცილებს 20 გრამზე ნაკლებს

ფარული შიმშილი -რაციონში ადამიანის ორგანიზმისთვის აუცილებელი ელემენტების(ცხოველური პროტეინების,ვიტამინების,მინერალური მარილების,ცხიმების,ცილების და სხვა) არასაკმარისი რაოდენობა

დისტროფია-ცალკეული ქსოვილების,ორგანოების ან მთელი ორგანიზმის კვების დარღვეა

·        განვითარებად ქვეყნებში კვების რაციონის კალორიულობა დღე-ღამეში 2400კკალ-ს და 60 გ. ცილას შეადგენს[  ხოლო დასავლეთის ქვეყნებში სურსათის მოხმარება კალორიულობის მიხედვით1/3-ით აღემატება მეცნიერულად დაგენილ ნორმებს(2500 კკალორიას]

·        განვითარებად ქვეყნების უმრავლესობაში კვება არასრულფასოვანია,როგორც კალორიულობის,ისე ცილების რაოდენობის მიხედვით;

·        ეს კი უარყოფითად მოქმედებს ადამიანთა ჯანმრთელობაზე,შრომისუნარიანობასა და გონებრივ განვითარენბაზე;

·        განვითარებად ქვეყნებში კვების რაციონში ცხოველური წარმოშობის ცილების უკმარისობა "ფარულ შიმშილს " იწვევს;

·        აფრიკის,ინდონეზიის და ინდოეთის ზოგიერთ რეგიონში მოსახლება ძირითადად სახამებლით მდიდარი მარცვლეულით და ბოსტნეულით იკვებება დათითქმის არ მოიხმარს ხორცს და რძეს

·        ამ რეგიონის მცხოვრებნი,განსაკუთრებით,ბავშვები,ზოგჯერ იმდენს ჭამენ,რამდენის მიღებაც ფიზიკურად შეუძლიათ,მაგრამ მოთხოვნილებას კალორიებსა და ცილებზე ვერ იკმაყოფილებენ

·        განვითარებად ქვეყნებში ძირითადად ერთი(მონო) რომელიმე სამომხმარებლო კულტურა ჭარბობს,რაც საკვებს ერთფეროვანს ხდის;

·        მაგ. სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების რაციონში ბრინჯის წილი დაახლებით 75%-ს შეადგენს,ხოლო ზოგიერთ ადგილას 90%-საც კი

·        მწვავე სურათია ლათინურ ამერიკაშიც,მაგ გვატემალაში სიმინდის ხარჯზე მოსახლეობა მთელი კალორიების 70 %-ს იღებს

·        ჰოდურასშიკვების რაციონში დიდიდი ხვედრითი წილი ბანანს უკავია;

·        ჰაიტიში-შაქარს და ა.შ.

·        რადგან მარცვლეული რაციონი ვერაკმაყოფილებს ორგანიზმის ფიზიოლოგიურ მოთხოვნებს,გავითარებადი ქვეყნების მოსახლეობის 70% არასრულფასოვნად იკვებება;

x

FAO-ს მონაცემებით ჩვენი ქვეყანა ერთ სულ მოსახლეზე 18 კილოგრამ[ფრინველის] ხორცს მოიხმარს[რუსეთი- 30 ;აზერბაიჯანი -14 ;სომხეთი -15 ]

, ჩვენს ქვეყანაში ერთი ადამიანი წლიურად 9 კილოგრამზე მეტ ღორის ხორცს ჭამს[ჰონკონგი 55 ;ესპანეთი -52 ;რუსეთი -28; სომხეთი -8; აზერბაიჯანი -0,5 კგ.]

ჩვენთან ხორცის სახეობებს შორის ფრინველის ხორცის შემდეგ, თევზს ყველაზე დიდი ოდენობით მიირთმევენ, საუბარია ერთ სულ მოსახლეზე 10 კილოგრამ თევზზე და ზღვის სხვა პროდუქტებზე.[ ისლანდია 90 ;მაკაო 73; ჰონგკონგი-62;სეიშელზე -58]

1 სულ მოსახლეზე თითქმის 6 კილოგრამ საქონლის ხორცს მოიხმარს საქართველო.[არგენტინა 47 ;ზიმბაბვე 42, აშშ-38 ;ბრაზილია- 35 კგ ]

საქართველოში ერთი ადამიანი წლიურად თითქმის ორ კილოგრამ სხვა სახეობის[ცხვრის, თხის, კურდღლის, ცხენის ხორცი]

ხორცს მიირთმევს.