გლობალური სასურსათო პრობლემა

 

·        სასურსათო პრობლემა მჭიდრო კავშირშია მოსახლეობის ზრდის ტემპებთან

·        მოსახლეობის ზრდის ტემპები კვების პროდუქტების წარმოების ტემპებს ძლიერ აჭარბებს

·        ეს  იწვევს მოშიმშილეთა რიცხვის ზრდას

·        შიმშილოლობის ზღვარზე მყოფი და არასრულფასოვანი კვების მქონე მოსახლეობის მატებას

·        სასოფლო-სამეურნეო(აგრო) ლანდშაფტებზე ანთროპოგენური(ადამიანური) ზემოქმედების ზრდას;

·        აგრარული რესურსების სწრაფ ამოწურვას;

·        უმსხვილესი კულტურულ-ისტორიული რეგიონების მოსახლეობის ფსიქოფიზიკური მდგომარეობის გაუარესებას;

·        მსოფლიოში სამხედრო კონფლიქტების წარმოშობის რისკების ზრდას;

შიმშილი-არასრულფასოვანი კვების უკიდურესი ფორმა,როცა დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანი 1300 კალორიაზე ნაკლებს იღებს;

არასრულფასოვანი კვება - კვების  ფორმა,როცა დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანი 2300 კალორიაზე ნაკლებს იღებს;მათ შორის ცხოველური წარმოშობის ცილებს 20 გრამზე ნაკლებს

ფარული შიმშილი -რაციონში ადამიანის ორგანიზმისთვის აუცილებელი ელემენტების(ცხოველური პროტეინების,ვიტამინების,მინერალური მარილების,ცხიმების,ცილების და სხვა) არასაკმარისი რაოდენობა

დისტროფია-ცალკეული ქსოვილების,ორგანოების ან მთელი ორგანიზმის კვების დარღვეა

 

 

მსოფლიოში არსებული სასურსათო სიტუაცია

 

·        კვების პროდუქტების დეფიციტი(უკმარისობა) ყოველთვის არსებობდა კაცობრიობის ისტორიაში,მაგრამ პრობლემა განსაკუთრებით გამწვავდა მე-20 საუკუნის სამოცდაათიანი წლების პირველ ნახევარში

·        პრობლემა მაშინ მხოლოდ განვითარებად ქვეყნებს ეხებოდა

·        ყოველწლიურად პლანეტის მოსახლეობა,დაახლოებით 90 მილიონი კაცით იზრდება;

·        რესურსები კი,რომლებიც საკვები პროდუქტების ზრდისთვისაა საჭირო,პირიქით,მცირდება

·        სელექცია- ცხოველთა და მცენარეთა ჯიშების გაუმჯობესება,ან ახალი ჯიშების გამოყვანა ხელოვნური შერჩევის გზით,შეჯვარებით

·        სელექციამ,ხელოვნურმა სასუქებმა,ირიგაციამ(მორწყვა)

ადამიანს საშუალება მისცა მნიშვნელოვნად გაეზარდა         მარცვლეულის წარმოება,რომელიც ბოლო წლებში აღარ         იზრდება.

·        დღეისათვის დედამიწაზე თითქმის 1 მილიარდი ადამიანი ქრონიკულ შიმშილს განიცდის,ან შიმშილის ზღვარზეა

·        ზონები სადაც მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი შიმშილობს ან შიმშილობის ზღვარზეა,მსოფლიო რუკის უდიდეს ნაწილს მოიცავს

·        შიმშილობის ზონები აფრიკას,სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიას ,ასევე ლათინურ ამერიკას მოიცავს

·        ანუ შიმშილის გეოგრაფია  განვითარებადი ქვეყნების საზღვრებს ემთხვევა

·        ამ ქვეყნების უმრავლესობაში დაბალკალორიულ კვებას ადამიანის ორგანიზმისთვის აუცილებელი ცხოველური პროტეინების,ვიტამინების,კალციუმის და ა.შ. უკმარისობა ემატება.

 

 

რითი იკვებებოდა და რითი იკვებება მსოფლიოს მოსახლეობა ?

 

·        კაცობრიობამ,თავისი არსებობის განმავლობაში,მნიშვნელოვნად შეიცვალა მენიუ.

·        ადამიანის წინაპრების კვების შესახებ ინფორმაციას ძვლების ნარჩენები იძლევა

·        ეს ნაშთები წარმოდგენას გვიქმნის იმდროინდელი ადამიანის კვების ხარისხზე და რეჟიმზე;

·        პირველყოფილი ადამიანები ძირითადად მცენარეული წარმოშობის საკვებით იკვებებოდნენ: ხილით,მცენარეთა ფესვებით და ფოთლებით,კენკრით და ა.შ.

·        მათ ვეგეტარიანულ მენიუს ფრინველთა კვერცხი,მოლუსკები,პატარა ცხოველები ემატებოდა;

·        პირველყოფილი ადამიანი ძალზე იშვიათად იღებდა ხორცს,და თანაც უმი სახით.

·        მათ ვეგეტარიანულობას მეზოლითის ეპოქის ადამიანთა ჩონჩხზე ჩატარებული ანალიზი ადასტურებს

·        ძვლების შემადგენლობაში ძირითადად კალციუმის ფოსფატები შედის და არა ოქსალატები,რაც ცხოველური საკვებისთვისაა დამახასიათებელი;

·        ნადირობაზე და თევზჭერაზე გადასვლამ ადამიანთა კვების რაციონის გაფართოება გამოიწვია;

·        ამას აქქეოლოგიური და მედიცინის სფეროში აღმოჩენები ადასტურებს;

·        დროთა განმავლობაში ადამიანის საკვები მრავალფეროვანი ხდებოდა;

·        გაიზარდა ცხოველთა,როგორც მაღალხარისხოვანი საკვები წყაროს როლი(ხორცი,რძე,რძის სხვადასხვა ნაწარმი,კვერცხი)

·        საკვებ რაციონში ცხოველური წარმოშობის პროდუქტების მოჭარბება ეკონომიკურად განვითარებული ქვეყნებისთვისაა დამახასიათებელი(შენიშვნა:საქართველოდან არაბულ ქვეყნებში ამჟამად ცხვარი გაყავთ)

·        რაც უფრო განვითარებულია ქვეყანა იქ მით უფრო შემცირებულია ბუნებრივი საკვების წილი და გაზრდილია სამრეწველო კვებითი პროდუქტების წილი(მაგ. თურქეთი არის უმსხვილესი მწარმოებელი გასაყიდად)

·        განვითარებადი ქვეყნებში საკვებად კვლავ ბუნებრივ და კულტივირებულ(მოყვანილ) საკვებს იყენებენ;

კვების ხარისხი

 

·        ადამიანისთვის ნორმალური ცხოვრებისა და საქმიანობისთვის საჭირო საკვები დამოკიდებულია მის სქესზე,წონაზე,სიმაღლეზე,ხასიათზე,შრომის პირობებზე,საყოფაცხოვრებო პირობებზე,საცხოვრებელი ტერიტორიის აგროკლიმატურ თავისებურებებზე;

·        ადამიანის კვების ხარისხი ორი მთარი მაჩვენებლით ფასდება:

1.     კალორიულობა

2.     კომპლექსურად აუცილებელი ინგრედიენტები(ცილები,ცხიმები,,ვიტამინები,მინერალური ნივთიერებები)

შენიშვნა :
საკვების კალორიულობა-დღე-ღამის განმავლობაში ერთი ადამიანის მიერ მიღებულ კვების პროდუქტებში კალორიების საერთო რაოდენობა;

·        საკვების კალორიულობა იმ ენერგიით განისაზღვრება,რომელიც საკვებ პროდუქტებში:ცილებში,ცხიმებში,ნახშირწყლებშია აკუმულირებული

·        ენერგია,რომელიც საკვების წვის დროს თავისუფლდება ადამიანის ორგნიზმში,ადამიანის მიერ სამუშაოს შესრულებისას გამოიყენება;

·        ეს ენერგია კალორიებსა და კილოკალორიებში იზომება

·        გაეროს სასურსათო და სასოფლო-სამეურნეო ორგანიზაციის და ჯამრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ექპერტთა აზრით,ადამიანის საშუალო,ყოველდღიური ულუფა 2500 კილოკალორიას უნდა შეიცავდეს;

·        ამ რაოდენობის კალორიებს დედამიწის მოსახლეობის მხოლოდ 35% იღებს;

·        მოსახლეობის 15%,მართალია საკმარის კალორიებს იღებს,მაგრამ ცხოველური წარმოშობის პროტეინების (ცილების) დეფიციტს განიცდის

·        დედამიწის მოსახლეობის მეხუთედი კი არასრულფასოვნად იკვებება და ყოველდღიურად 1500 კკალორიაზე ნაკლებს იღებს;

ხ

·        კვების ხარისხი-მოხმარებული საკვები ნივთიერებების ასორტიმენტია

·        ერთ დროს მიიჩნევდნენ,რომ საკვების სხვადასხვა სახეობა ერთმანეთს ცვლის და ჯამში საჭიორო კალორიებს იძლევა

·        ამ თეორიას იზოდინამია ჰქვია;

·        მაგრამ უკვე ცნობილია,რომ მხოლოდ ნახშირწყლები და ცხიმებია ნაწილობრივ ურთიერთშემცვლელი,ხოლო ცილები,განსაკუთრებით კი,ცხოველური წარმოშობის,შეუცვლელია;

·        იგივე შეიძლება ითქვას ზოგიერთ ვიტამინზეც;

·        ასე რომ,არასრულფასოვანი კვება განვითარებად ქვეყნებში მხოლოდ კალორიების დეფიციტით არ შემოიფარგლება;

·        ამ ქვეყნების მოსახლეობის რაციონში არ არის საკმარისი რაოდენობით ცხოველური წარმოშობის ცილები,A ვიტამინი;კალციუმი და ა.შ.

·        მუსონური აზიის ქვეყნებში,რომლებიც"ბრინჯის ქვეყნებად " ითვლებიან და მცენარეული ცილების მწარმოებლები არიან,ცხოველური წარმოშობის პროტეინების ნაკლებობა(ხორცის,რძის,კვერცხის,თევზის) უკმარობა შეინიშნება;

 

განვითარებადი ქვეყნები და მათი  სასურსათო პრობლემები

 

·        ძირითადი საკვები კულტურის-მარცვლეულის წარმოების ზრდა განვითარებად ქვეყნებში მკვეთრად ჩამორჩა მოსახლეობის ზრდის ტემპს;

·        ეს პრობლემა ნაკლებად შეეხო განვითარებულ ქვეყნებს,სადაც მარცვლეულის საკვებად გამოყენება დიდი ხანია შემცირებულია(საფურაჟედ გამოყენება მზარდია). მათ კვების რაციონში სხვა საკვებმა პროდუქტებმა დაიმკვიდრა ადგილი;

·        განვითარებად ქვეყნებში კვების რაციონის კალორიულობა დღე-ღამეში 2400კკალ-ს და 60 გ. ცილას შეადგენს

·        განვითარებად ქვეყნების უმრავლესობაში კვება არასრულფასოვანია,როგორც კალორიულობის,ისე ცილების რაოდენობის მიხედვით;

·        ეს კი უარყოფითად მოქმედებს ადამიანთა ჯანმრთელობაზე,შრომისუნარიანობასა და გონებრივ განვითარენბაზე;

·        განვითარებად ქვეყნებში კვების რაციონში ცხოველური წარმოშობის ცილების უკმარისობა "ფარულ შიმშილს " იწვევს;

·        აფრიკის,ინდონეზიის და ინდოეთის ზოგიერთ რეგიონში მოსახლება ძირითადად სახამებლით მდიდარი მარცვლეულით და ბოსტნეულით იკვებება დათითქმის არ მოიხმარს ხორცს და რძეს

·        ამ რეგიონის მცხოვრებნი,განსაკუთრებით,ბავშვები,ზოგჯერ იმდენს ჭამენ,რამდენის მიღებაც ფიზიკურად შეუძლიათ,მაგრამ მოთხოვნილებას კალორიებსა და ცილებზე ვერ იკმაყოფილებენ

·        განვითარებად ქვეყნებში ძირითადად ერთი(მონო) რომელიმე სამომხმარებლო კულტურა ჭარბობს,რაც საკვებს ერთფეროვანს ხდის;

·        მაგ. სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების რაციონში ბრინჯის წილი დაახლებით 75%-ს შეადგენს,ხოლო ზოგიერთ ადგილას 90%-საც კი

·        მწვავე სურათია ლათინურ ამერიკაშიც,მაგ გვატემალაში სიმინდის ხარჯზე მოსახლეობა მთელი კალორიების 70 %-ს იღებს

·        ჰოდურასშიკვების რაციონში დიდიდი ხვედრითი წილი ბანანს უკავია;

·        ჰაიტიში-შაქარს და ა.შ.

·        რადგან მარცვლეული რაციონი ვერაკმაყოფილებს ორგანიზმის ფიზიოლოგიურ მოთხოვნებს,გავითარებადი ქვეყნების მოსახლეობის 70% არასრულფასოვნად იკვებება;

·        განვითარებად ქვეყნებში სასოფლო-სამეურნეო მიწები კიდევ უფრო მცირდება,მრავალსულიანი ოჯახის წევრებს შორის მისი გადანაწილების შედეგად;ასევე დაბალია ტექნიკის და სასუქების გამოყენების შესაძლებლობები;

·        ეს ქვეყნები 1 ჰა-ზე სასუქების გამოყენებით 40-45-ჯერ ჩამორჩება განვითარებულ ქვეყნებს

·        ამიტომ განვითარებად ქვეყნებში მოსავლიანობა და პროდუქტულობა დაბალია;

·        სწორედ აქედან გამომდინარეობს სასურსათო პრობლემის სიმწვავე- მილიონობით ადამიანის ქრონიკული შიმშილობა,ან შიმშილობის ზღვარზე ყოფნა,რომლებიც კიდევ უფრო მწვავდება გვალვიან წლებში;

·        განვითარებად ქვეყნებში გაუდაბნოების,ეროზიის(გამოფიტვის) დასარწყავი მიწების დამლაშების შედეგად ნიადაგის ხარისხი გაუარესდა და მათი ნაყოფიერება ძლიერ შემცირდა(!)

·        ზოგიერთ ქვეყანაში სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობისთვის გამოსადეგი თავისუფალი მიწების ფონდისთითქმის 90% უკვე გამოყენებულია(მაგ; ინდოეთი,ბანგლადეში) და მათი ამოწურვის დიდი საშიშროებაა;

 

რა უნდა გაკეთდეს განვითარებად ქვეყნებში არსებული  სასურსათო პრობლემის გადასაჭრელად ?

 

·        განვითარებადი ქვეყნების სოფლის მეურნეობის აღორძინება გრძელვადიანი და კომპლექსური ამოცანაა.

·        იგი ვერ გადაწყდება მხოლოდ უცხო ქვეყნების დახმარებით,მიუხედავად იმისა რომ ასეთი დახმარება ხორციელდება;

·        სასურსათო პრობლემა განვითარებადმა ქვეყნებმა საკუთარი ძალებით უნდა გადაჭრან

·        ამისათვის აუცილებელია

1.      მოსახლეობის სოციალური განათლება

2.     აგრარული რეფორმები,

3.     აგრარულ ურთიერთობებში ჯერ კიდევ არსებული ფეოდალური ფორმების ამოძირკვა,

4.     სოფლის მეურნეობის სფეროში არსებული მეცნიეულ-ტექნიკური მიღწევების გაცნობა და გამოყენება

5.     სარწყავი მიწების ფართობების გაზრდა

6.     სოფლის მეურნეობის ინტესიფიკაცია

სოფლის მეურნეობის ინტენსიფიკაცია:  უკვე არსებულ  სავარგულებზე პროდუქტულობის გაზრდა,ბიოტექნოლოგიების განვითარება,ახალი მაღალპროდუქტიული ჯიშების გამოყვანა-გამოყენება;ნიადაგის დამუშავების ახალი მეთოდების,მექანიზაციის,ქიმიზაციის და მელიორაციის განვითარება

სოფლის მეურნეობის განვითარების ინტენსიური გზის რეალობას და ეფექტურობას აზიის ზოგიერთი ქვეყნის მაგალითი ამტკიცებს სადაც ნათესი მიწები სულ 1/4-ით გაიზარდა,მარცლეულის მოყვანა კი 3-ჯერ

სოფლის მეურნეობის განვითარების ინტენსიური გზით ინდოეთმა,ინდონეზიამ და ტაილანდმა მარცვლეულით თვითუზრუნველყოფას მიაღწია;

ამ ქვეყნების წვრილი ფერმები,სარწყავი სისტემების გამოყენებით,მოსავალს წელიწადში 3-ჯერ იღებენ;

ხ
შენიშვნა: სოფლის მეურნეობის განვითარების ექსტენსიური გზა სახნავების,საძოვრების,თევზსარეწაო ტერიტორიების შემდგომ გაფართოებას გულისხმობს
ხ
გლობალური სასურსათო პრობლემის გადასაჭრელად კაცობრიობამ სრულად უნდა გამოიყენოს სოფლის მეურნეობის განვითარების  ორივე გზა ,ექსტენსიურიც და ინტენსიურიც;
ხ
ყურადღება : ასევე დამუშავების პროცესშია სურსათის წარმოების ახალი, არატრადიციული მეთოდი,რომელიც ბუნებრივი ნატურალური ნედლეულისგან ცილების საფუძველზე ხელოვნური საკვები პროდუქტების "კონსტრუირებაში" მდგომარეობს(მა. მუშაობენ ხელოვნური ხორცის შექმნაზე)
ხ
სასურსათო პრობლემის გადაჭრა მხოლოდ მოსახლეობის ზრდის და სურსათის წარმოების ტემპების გათანაბრებითაა შესაძლებელი; 

არსებობს პირდაპირი კავშირი ოჯახის სულადობასა და მათი ხვალინდელი ცხოვრების ხარისხს შორის 

აუცილებელია ოჯახის სულადობის დარეგულირება; 

ოჯახის დარეგულირება მხოლოდ ძალიან-მაღალი სოციალურ- ეკონომიკური დონის მიღწევისას არის შესაძლებელი,რომლისთვისაც განვითარებადი ქვეყნების უმრავლესობას ჯერ არ მიუღწევია;

ხ

·        სასურსათო პრობლემა არა მხოლოდ რესურსული,არამედ პოლიტიკური პრობლემაცაა

·        ამ პრობლემის ფესვები ყოფილი კოლონიების ჩამორჩენილობაში

·        სოფლად ნახევრადფეოდალური ურთიერთობების კონსევაციაში

·        შრომის საერთაშორისო დანაწილების სიტემასა და განვითარებადი ქვეყნების სოფლის მეურნეობის იძულებით საექსპორტო სპეციალიზაციაშია

 

სასურსათო პრობლემა განვითარებულ ქვეყნებში

 

·        განვითარებულ ქვეყნებში მოსახლეობა საკვები რესურსების უკმარისობას კი არა,პირიქით მათ სიჭარბეს განიცდის

·        დასავლეთის ქვეყნებში სურსათის მოხმარება კალორიულობის მიხედვით1/3-ით აღემატება მეცნიერულად დაგენილ ნორმებს(2500 კკალორიას)

·        ესეც პრობლემაა,თუმცა შიმშილს ვერ შეედრება

·        აშშ-ში მოსახლეობის 1/3 ჭარბი წონის გამო იტანჯება

·        ყოველწლიურად ამერიკელები 33 მლნ დოლარს ხარჯავენ დიეტურ პროდუქტებსა და წონის დასაკლებ ტრენინგებზე

 

მწვანე რევოლუცია - რა არის გენმოდიფიცირებული  კულტურები

 

·        ნორმან ბარლოუ ნობელის პრემიის ლაურეატი ამერიკელი მეცნიერი

·        მწვანე რევოლუციის შედეგად მნიშვნელოვნად გაიზარდა მარცვლეული კულტურების მოსავლიანობა;

·        ახალი ჯიშები გენური ინჟინერიის შედეგად შეიქმნა

·        ამ ახალ ჯიშებს გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმები ეწოდებათ

 

WEP-World Food Programme

 

·        1975 წ შეიწმნა და არის გაეროს ორგანო

·        36 სახელმწიფოსაგან შედგება

·        მთავარი ოფისი რომში აქვს

·        საქმიანობის სფერო - სურსათის წარმოებასა და სურსათით საერთაშორისო ვაჭრობაში თანამშრომლობის კოორდინაცი