რუსთაველი - სამახსოვრო ადგილები(ნაწილი 1)

 

რუსთაველის შეხედულებები პოეზიაზე

·      შუა საუკუნეთა შემოქმედნი მხატვრული სახეებით სულიერ ღირებულებებს გამოხატავდნენ,ბრძენი და ხელოვანი გაუთიშველი იყო მათი ცნობიერებისთვის.

·      ლამის სინონიმებად  მიაჩნდათ პოეზია და სიბრძნე.

·      ფიქრობდნენ,რომ პოეზია ადამიანს ღვთაებრივი სიბრძნისკენ მიუძღვება.

·      სწორედ ამიტომაა იგი „მსმენელთათვის დიდი მარგი’’

 

„Sairoba pirveladve sibrZnisaa erTi dargi,

 saRmrTo, saRmrTod gasagoni, msmenelTaTvis didi margi,

kvla aqaca eamebis, vinca ismens kaci vargi;

 grZeli sityva mokled iTqmis, Sairia amad kargi. „

 

·      პოეზიის არსისა და დანიშნულების განმარტების შემდეგ რუსთაველი გვესაუბრება პოეტურ ჟანრთა შესახებ.იგი ერთმანეთისგან გამიჯნავს ეპიკურ (ეპიკური პოემა) და ლირიკულ ჟანრებს(ლირიკული ლექსი) და უპირატესობას ანიჭებს „გრძელ ლექსს“, ანუ დიდი მოცულობის ნაწარმოებს ,ეპიკურ ტილოს.(ეპიკურ პოემას).

 

„viTa cxensa Sara grZeli da gamoscdis didi rbeva,

moburTalsa - moedani, marTlad cema, marjved qneva,

marT agreve meleqsesa - leqsTa grZelTa Tqma da xeva,

ra misWirdes saubari da dauwyos leqsman leva.

 

maSinRa naxeT meleqse da misi moSairoba,

ra veRar mihxvdes qarTulsa, dauwyos leqsman Zviroba,

 ar Seamoklos qarTuli, ara qmnas sityva-mciroba,

xel-marjved scemdes Cogansa, ixmaros didi gmiroba.

 

moSaire ara hqvian, Tu sadme Tqvas erTi, ori;

Tavi yola nu hgonia meleqseTa kargTa swori;

ganaRa Tqvas erTi, ori, umsgavso da Sori-Sori,

magra ityvis: `Cemi sjobso~, uciloblobs viTa jori.“

 

·      პოეზიის მეორე სახეობად რუსთაველი მიიჩნევს ლირიკას ( ანუ „ლექსი ცოტაი“),პატარა ლექსებს,რომელთაც დიდი მხატვრული ამოცანის დაძლევა არ ძალუძთ:

 

„meore leqsi cotai, nawili moSaireTa,

ar Zal-uc srul-qmna sityvaTa, gulisa gasagmireTa,

- vamsgavse mSvildi bediTi ymawvilTa monadireTa:

didsa ver mohklven, xelad aqvs xoca nadirTa mcireTa. „

 

 

·      რუსთაველი ახსენებს თავშესაქცევ,სალაღობო-სააშიკო პოეზიასაც:

 

„mesame leqsi kargia sanadimod, samRerelad,

 saaSikod, salaRobod, amxanagTa saTrevelad;

Cven maTica gveamebis, raca oden Tqvan naTelad.

moSaire ara hqvian, veras ityvis vinca grZelad. ‘’

 

·      პოეზიის შესახებ რუსთაველის შეხედულებები ერთგვარ სახელმძღვანელოდ იქცა მომდევნო ხანის ქართველი პოეტებისათვის.

 

   ხ

      რუსთაველის შეხედულებები მიჯნურობაზე

·      შაირობის თემა,რუსთაველის მიხედვით,უნდა იყოს სიყვარული,ანუ მიჯნურობა.

·      მელექსეს(პოეტს) ერთი მუზა(ქალბატონი)  უნდა  ჰყავდეს - „ერთი უჩნდეს სამიჯნურო ‘’ და მისთვის უნდა „ხელოვნებდეს ‘’,მისთვის უმდა „ენამუსიკობდეს’’ :

 

„xams, meleqse naWirvebsa missa cudad ar abrkmobdes,

 erTi uCndes samijnuro, erTsa visme aSikobdes,

yovlsa misTvis xelovnobdes, mas aqebdes, mas amkobdes,

 misgan kide nura unda, misTvis enamusikobdes.

 

Cemi aw caniT yovelman, mas vaqeb, vinca miqia;

 ese miCns didad saxelad, ar Tavi gamiqiqia!

igia Cemi sicocxle, uwyalo viTa jiqia;

misi saxeli SefarviT qvemore miTqvams, miqia. ‘’

 

·      რუსთაველი თავის შეხედულებას მიჯნურობის შესახებ  ასე გამოხატავს :

 

„vTqva mijnuroba pirveli da tomi gvarTa zenaTa,

Znelad saTqmeli, saWiro gamosagebi enaTa;

igia saqme sazeo, momcemi aRmafrenaTa;

vinca ecdebis, Tmobamca hqonda mravalTa wyenaTa.’’

 

რუსთაველი ახდენს სიყვარულის დონეების  კლასიფიკაციას;

თავიდან საუბრობს „პირველ“ (უმაღლესი დონის) ,ღვთაებრივ სიყვარულზე, რომელიც  „საზეოა“, „გვართა ზენათა’’ ტომია ანუ თავისი არსით ღვთაებრივია.რუსთაველი თავის პოემაში არაერთგზის შეგვახსენებს,რომ სიყვარული ღვთაებრივი ბუნებისაა :

 

„mas erTsa mijnurobasa Wkvianni ver mihxvdebian,

 ena daSvrebis, msmenlisa yurnica davaldebian;

 

რუსთაველის მიხედვით სიყვარული უზენაესი ღირებულებაა და იგი ყოველივეზე აღმატებულია და სწორედ ამიტომაა  „საცოდნელად ძნელი გვარი“ და „საჭირო გამოსაგები ენათა“ ე.ი ძნელად გასაცნობიერებელი და  ენით ძნელად გამოსათქმელი.

რა არის სიყვარული ? ამის გაგებას მხოლოდ ჭკუით(რაციონალური გზით) ადამიანი ვერ შეძლებს.

„საზეო’’ ანუ ღვთაებრივი მიჯნურობის ამბის „მსმენელთა ყურნიცა დავალდებიან“(შეწუხდებიან) ,იმდენად ძნელი ასახსნელია ეს სიყვარული მსმენელისთვის.სულ სხვა ყური,სულ სხვა დამოკიდებულება ჭირდება ასეთი სიყვარულის გაგებას. ამ ტიპის სიყვარული აღმაფრენისა და ნეტარების მოგვრელია,თუმცა ვინც ასეთი მიჯნურობის გზას დაადგება,მას მრავალი განსაცდელის დათმენაც მოუწევს ( შუშანიკი,აბო ,ილიას -„განდეგილი’’)

 

ღვთაებრივი სიყვარულის შესახებ საუბრის შემდეგ რუსტაველი ახსენებს ამქვეყნიურ ტრფობას,რომელიც სიყვარულის ერთ-ერთი გამოვლინებაა და მოიცავს ადამიანის სულთან ერთად სხეულსაც („ხორცთა ჰხვდებიან“).პოეტი საგანგებოდ განმარტავს,რომ ამქვეყნიური ტრფობაც ღვთაებრივი სიყვარულის მიბაძვაა,ოღონდ თუ იგი სიძვისგან(სექსისგან) გამიჯნულია.

 

„vTqven xelobani qvenani, romelni xorcTa hxvdebian;

marT masve hbaZven, Tu odes ar siZven, SoriT bndebian.“

·        რუსთაველის ეპოქაში  მიჯნურს მოეთხოვებოდა :

 

„mijnursa Tvalad siturfe hmarTebs, marT viTa mzeoba,

 sibrZne, simdidre, siuxve, siyme da mocaleoba,

ena, goneba, daTmoba, mZleTa mebrZolTa mZleoba.

 visca es srulad ara sWirs, aklia mijnurT zneoba.“

 

ასეთი თვისებებით შემკული ფეოდალურ საქართველოში შეიძლებოდა ყოფილიყო პატრონყმური საზოგადოების რაინდული ფენა.

 

რუსთაველის პოემაში სწორედ ამ ფენის სამიჯნურო ამბებია გადმოცემული.

 

რუსთაველის მიხედვით სამიჯნურო  წესები(მამაკაცებისთვის):

 

mijnuroba aris turfa, sacodnelad Zneli gvari;

mijnuroba sxva ramea, ar siZvisa dasadari:

igi sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi mzRvari,

nuvin gahrevT erTmanerTsa, gesmas Cemi naubari!

 

xams mijnuri xanieri, ar meZavi, bilwi, mruSi,

ra mohSordes moyvaresa, gaamravlos sulTqma, uSi,

guli erTsa daajeros, kuSti mihxvdes, Tunda quSi;

mZuls ugulod siyvaruli, xvevna, kocna, mtlaSa-mtluSi.

 

  ama saqmesa mijnuri nu uxmobs mijnurobasa:

   dRes erTi undes, xvale sxva, sTmobdes gayrisa Tmobasa;

 ese mRerasa bediTsa hgavs vaJTa, ymawvilobasa.

 kargi mijnuri igia, vin iqms soflisa Tmobasa.

 

ars pirveli mijnuroba ar-daCena WirTa, malva,

Tavis-wina igonebdes, niadagmca hqonda xalva,

SoriT bneda, SoriT kvdoma, SoriT dagva, SoriT alva,

daTmos wyroma moyvrisagan, misi hqondes SiSi, krZalva.

 

xams, Tavissa xvaSiadsa arvisTana amJRavnebdes,

ar bediTad `hais~ zmides, moyvaresa ayivnebdes,

arsiT uCndes mijnuroba, arasada iferebdes,

misTvis Wiri lxinad uCndes, misTvis cecxlsa moidebdes.

 

mas uSmago viT miendos, vin moyvare gaamJRavnos?

amis meti ramca irgo: mas avnos da TviTca ivnos.

 raTamcaRa asaxela, ra sityviTa moayivnos?

ra hgava, Tu moyvaresa kacman guli ar atkivnos!

 

mikvirs, kaci rad iferebs sayvarlisa siyvarulsa:

vinca uyvars, rad ayivnebs misTvis mkvdarsa, misTvis wylulsa?!

Tu ar uyvars, rad ara sZuls? rad ayivnebs, raca sZulsa?!

avsa kacsa avi sityva urCevnia sulsa, gulsa.

 

Tu moyvare moyvrisaTvis tirs, tirilsa emarTlebis;

siaruli, martooba hSvenis, gaWrad daeTvlebis;

igonebdes, misgan kide nuraodes moeclebis,

da ar daaCndes mijnuroba, sjobs, Tu kacsa eaxlebis

 

 ხ

თინათინის  გამეფება  

1.ამბავი როსტევან არაბთა მეფისა

2.როსტევან მეფისაგან და ავთანდილისაგან ნადირობა

 

·              ავტორს პირველ თავში შემოჰყავს მთავარი პერსონაჟები:  თინათინი და ავთანდილი, მერეხარისხოვანი პერსონაჟები : როსტევანი და სოგრატი

·              ავტორი აღწერს სამეფო კარის ცხოვრებას: მეფედ კურთხევის რიტუალს,საზეიმო ნადიმს,საბოძვრის უხვად გაცემას

·             1- თავის  მეფედ კურთხევის და ნადიმის ეპიზოდებს მე-2 თავში  მოჰყვება ნადირობის აღწერა.

ჯერჯერობით პოემის სიუჟეტური ხაზი ერთმანეთისგან გამომდინარე თანმიმდევრული ამბების გადმოცემით არის გამართული

·              „ვეფხისტყაოსანში“ ნადირობის ბევრი სცენაა აღწერილი,არაბი დიდებულების გარდა,ნადირობენ ინდოელები,მულღაზანზარელები,ხატაელები,მაგრამ ვაჭართა ქვეყანაში (ზღვათა სამეფოში) ერთი მონადირეც კი არ შეგხვდებათ

·              პოემის გმირების მეტყველებას განმსჭვალავს დარბაისლური ტონი,ამაღლებული ინტონაცია.პოემის გმირები თავიანთ სათქმელს ჯერ ალეგორიებით შეამზადებენ და შემდგომ აკონკრეტებენ(მაგ. ვარდის,მზის,ზღვის ალეგორიები)

·              პოემაში გამოყენებულია ძველი ქართული სალექსო საზომი შაირი(16 მარცვლიანი ლექსი)

      

საყურადღებო ადგილები :

 

iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,

maRali, uxvi, mdabali, laSqar-mravali, ymiani,

mosamarTle da mowyale, morWmuli, gangebiani,

TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani.

ხ

sxva Ze ar esva mefesa, marT oden marto asuli,

 soflisa mnaTi mnaTobi, mzisaca dasTa dasuli;

 

ხ

ra vardman misi yvavili gaaxmos, daamWnarosa,

igi wava da sxva mova turfasa sabaRnarosa;

ხ

raRaa igi sinaTle, rasaca axlavs bnelia?!  ( „ფიქრნი მტკვრის პირას“)

Cemi Ze davsvaT xelmwifed, visgan mze sawunelia“

ხ

„Tuca qalia, xelmwifed marT RmrTisa danabadia;

  lekvi lomisa sworia, Zu iyos, Tunda xvadia“

ხ

avTandil iyo spaspeti, Ze amir-spasalarisa,

sarosa mjobi nazardi, msgavsi mzisa da mTvarisa,

jerT uwveruli, sadaro brol-mina sacnobarisa;

mas TinaTinis Sveneba hklevdis wamwamTa jarisa.(ავთანდილის ვინაობა)

ხ

„arabeTs gasca brZaneba didman arabTa mflobelman: 

TinaTin Cemi xelmwifed davsvi me, misman mSobelman;

man gananaTlnes yovelni, viT mzeman manaTobelman.

modiT da naxeT yovelman Semsxmelman, Semamkobelman!(გამოუცხადეთ მორჩილება)

ხ

„mamisa taxtsa sajdomad Tavi ar eRirseboda,

amad tirs, baRi vardisa cremliTa aivseboda; ‘’(ჩანს თინათინის თავმდაბლობა)

 

ხ

„vardTa da nexvTa vinaTgan mze sworad moefinebis,

 didTa da wvrilTa wyaloba Senmca nu mogewyinebis!

uxvi axsnilsa daabams, igi TviT ebis, vin ebis.

uxvad gascemdi, zRvaTaca Sesdis da gaedinebis.“   მმართველის სიუხვეზეა

ხ

rasaca gascem, Senia; ras ara, dakargulia!

ხ

 ama mamisa swavlasa qali brZnad moisminebda,( ყურადღებიანი  მსმენელი)

TinaTin mzesa swunobda, magra mze TinaTinebda.(თინათის სილამაზეზეა )

ხ

moarTves. gasca uzomo, uangariSo, ulevi.

ხ

dilasa adre movida igi nazardi sosani,

ZoweuliTa mosili, pirad brol-badaxSosani,

pir-oqro ride exvia, hSvenoda qarqaSosani,

mefesa gaslvad awvevda, modga TeTr-taiWosani.

(ავთანდილის კიდევ ერთი პორტრეტი)

ხ

aha mSvildi da isari da mklavi dauSromeli!

ხ

„cxenTa maTTa naterfalni mzesa SuqTa wauxmides.

mihxocdes da miisrodes, mindors sisxlTa miasxmides“

ხ

უცხო მოყმის ნახვა. თინათინის დავალება

1.      ნახვა არაბთა მეფისაგან მის ყმისა ვეფხისტყაოსნისა

2.      თინათინისაგან ავთანდილის გაგზავნა მის ყმის საძებრად

3.      წიგნი ათანდილისა თავის ყმათა თანა.

 

·        წყლის პირას განმარტოებული ადამიანი მწერლობაში მხატვრობაში,მუსიკაში ამქვეყნიურ სიამეებზე როდი ფიქრობს.მდინარის ,ტბის ,ზღვის ხილვა ადამიანს ფიქრებს,სევდა-ნაღველს ესადაგება,ამგგვარ განწყობილებას,აღრმავებს,სრულყოფილ,ამაღლებულ სახეს ანიჭებს.

 

სამახსოვრო ადგილები :

„naxes ucxo moyme vinme, jda mtirali wylisa pirsa,

Savi cxeni sadaviTa hyva lomsa da viTa gmirsa,

xSirad esxa margaliti lagam-abjar-unagirsa.

cremlsa vardi daeTrTvila, gulsa mduRrad anatirsa.“(ტარიელის პორტრეტი)

ხ

mas tansa kaba emosa, gare-Tma vefxis tyavisa,

vefxis tyavisa qudive iyo sarqmeli Tavisa,

xelTa naWedi maTraxi hqonda usxosi mklavisa;(ტსტიელის პორტრეტი)

  

ხ

sxvagan qris misi goneba, misman Tavisa wonaman!

ese mefisa brZaneba erTxel kvla hkadra monaman.

arca daagdo tirili, arca ra gaigona man,

arca gaxliCa bageTaT Tavi vardisa konaman.

ხ

mefe gakvirda, ga-ca-wyra, guli uc misTvis mwyromare;

gagzavna mona Tormeti misi winaSe mdgomare,

ubrZana: `xelTa aiReT abjari Tqven saomare,

midiT da aqa momgvareT, vin aris iqi mjdomare 

(როსტევან მეფე იოლად წყრება და გამოდის წონასწორობიდან,იგნორირება შეურაცხმყოფელია)

ხ

monaTa xeli gamarTes mis ymisa Sesapyrobelad.

man, glax, igini daxadna mterTaca sawyalobelad:

hkra erTmanerTsa, daxocna Tavsa xel-aRupyrobelad,

zogsa gadahkris maTraxi mkerdamdis gasapobelad. (მათრახი აქვს მდაბიო მოწინააღმდეგებისთვის)

 

mefe gawyra, gagulisda, laSqarnica Seuzaxna;

man mdevarTa miwevnamdis ar uWvritna, arca naxna,(იგნორირება)

razomnica miewivnes, yovlni mkvdarTa daasaxna,

kaci kacsa Semostyorca, rostan amad ivaglaxna.(ირონია)

 

Sesxdes mefe da avTandil mis ymisa misawevelad.

igi laRi da ukadri miva tanisa mrxevelad,

taiWi miuqs meransa, miefinebis mze velad,

Seigna mislva mefisa misad ukana mdevelad

ხ

„kacman saqme moigvaros, veWv, Wmunvasa ese sjobdes~.(თინათინის სიტყვები,თინათინი რაციონალურად აზროვნებს))

ხ

he mefeo! rad emdurvi anu RmerTsa, anu bedsa?

rad daswameb simwaresa yovelTaTvis tkbilad mxedsa?

 borotimca rad Seeqmna keTilisa Semoqmedsa?!  

(კეთილი და ბოროტი ადამიანისთვის არსებობს მხოლოდ და არა ღმერთისთვის ღმერთი ყველასათვის ტკბილად მხედია )

ხ

avTandils mihxvda mosmena saqmisa sanatrelisa,

adga da kaba Caicva, mjobi yovlisa Wrelisa; (გრძელკალთებიანი ტანსაცმელი)

uxaris Seyra vardisa, ar erTgan Seuyrelisa.

amoa Wvreta turfisa, siaxle sayvarelisa!

ხ

gaZrcvilsa tansa emosnes yaryumni usapironi,

eburnes moSliT rideni, fasisa Tqmad saWironi,

hSvenodes Savni wamwamni, gulisa gasagmironi,

da mas TeTrsa yelsa exvivnes grZlad Tmani ar-uxSironi. (თინათინის პორტრეტი)

ხ

`asre giTxra, samsaxuri Cemi gmarTebs amad orad:

pirvel, yma xar, xorcieli arvina gvyavs Senad sworad,

merme, Cemi mijnuri xar, dasturia, ar naWorad;

wadi, igi moyme Zebne, axlos iyos, Tunda Sorad.

ხ

Sengan Cemi siyvaruli amiT ufro gaamyare,

merme modi, lomo, mzesa Segeyrebi, Semeyare 

(თინათინი ითხოვს სიყვარულის დამტკიცებას)

ხ

`samsa Zebne weliwadsa igi Seni saZebari;

hpovo, modi gamarjvebiT, mxiarulad moubari;

vera hpoveb, davijereb, iyo Ture uCinari;

kokobi da daufrWvneli vardi dagxvde daumWnari.(დავალება)

 

`ficiT giTxrob: Sengan kide Tu SevirTo raca qmari,

mzeca momxvdes xorcieli, CemTvis kacad Senaqmari,

srulad movswyde samoTxesa, qvesknels viyo dasanTqmari,

Seni mklvides siyvaruli, gulsa dana asaqmari~.(თინათინის ფიცი)

ხ

Tqva: `mzeo, vardsa siSore Seni damaCndes es adre,

broli da lali gasrulvar qarvisa uyviTlesad-re.

maSin raRa vqmna, ver-Wvreta ra momxvdes kvla ugrZesad-re!

xams moyvrisaTvis sikvdili, ese me damic wesad-re 

(ავთანდილის წესია იმისთვის ვინც უყვარს თავგანწირვა)

ხ

mefe yelsa moekida, gardakocna viTa Svili.

sxva maTebri ar yofila ar gamzrdeli, ar gazrdili!

yma adga da wamovida, mas dRe maTi Cans gayrili;

rostan misTvis aatira gonieri guli, lbili. 

(როსტევანის დამოკიდებულება ავთანდილთან)

ხ

gamoemarTa avTandil, moyme mxne, laRad mavali.

oc dRe iara, Rameca dRezeda wahrTo mravali.

igia lxini soflisa, igia nivTi da vali

(ავტორის დამოკიდებულება ავთანდილთან)

ხ

qalaqi hqonda magari sazarod sanapirosa,

gare klde iyo, giambob zRudesa uqvitkirosa.

ymaman mun dayo sami dRe amosa sanadirosa,

gazrdili misi Sermadin daisva savazirosa(ახალი პერსონაჟი)

ხ

esea mona Sermadin, zemoTca saxel-debuli,

Tana-Sezrdili, erTguli da misTvis Tav-dadebuli.

(შერმადინის დახასიათება)

man ar icoda aqamdis mis ymisa cecxli debuli,

aw gaucxada sityvebi mis mzisa imedebuli.

ხ

`pirvel, yma var, wasvla minda patronisa samsaxurad,

- xams mefeTa erTguloba, yofa gvmarTebs ymasa ymurad,

   (პატრონყმური-ფეოდალური ურთიერთობები)

merme, cecxli dauvsia, aRara mwvavs gulsa murad.

xams, Tu kaci ar Seudrkes Wirs, miuxdes mamacurad

ხ

varT umoyvresni me da Sen yovelTa patron-ymaTasa,

amisTvis gnukev smenasa Sen ama CemTa xmaTasa:

Cem wil dagagdeb patronad, Tavadad CemTa spaTasa,

ama saqmesa vera viqm me gandobasa sxvaTasa.

 

`laSqarTa da didebulTa alaSqrebdi, hpatronobdi;

darbazs kacsa gahgzavnidi da ambavsa maTsa scnobdi,

wignsa swerdi Cem magier, ufasosa ZRvensa sZRvnobdi,

aqa sadme ar-yofasa Cemsa maTmca rad agrZnobdi!

 

`laSqroba da nadiroba Seni Cemsa daasaxe,

aqaT sam wel momicade, xvaSiadi Seminaxe,

me nuTumca Semovbrundi, alva Cemi ar daWna xe,

ar movbrunde, momiglove, mitire da mivaglaxe

ხ

glaxakTa miec saWurWle, oqro, vercxli da rvalia.

ხ

margaliti arvis mihxvdes usasyidlod, uvaWrelad.

kaci cru da moRalate xams laxvriTa dasaWrelad 

(ავთანდილის დამოკიდებულება მოღალატე კაცთან)

ხ

dawera, Tu: `Cemno ymano, gamzrdelno da zogno zrdilno,

erTgulno da misandono, amas zeda gamocdilno,

Tqven Cemisa sawadlisa midgomilno, viTa Crdilno,

wigni Cemi moismineT, yovlno erTgan Semoyrilno!

 

`miwaca Tqveni avTandil, ismineT, giwer me rasa:

(ჩანს ავთანდილის თავმდაბლობა)

TviT viqm xeliTa CemiTa ama wignisa werasa,

cotasa xansa varCive gaWra smasa da mRerasa,

purad da saWmlad mivendev Cemsa mSvildsa da cerasa.

 

`saqme rame mic Tavisa ze sadme gardsaxveweli,

davyo martod da Raribad ese wleuli me weli,

gemudarebi amisTvis, var Tqveni Semomxveweli,

me damaxvedroT samefo mterTagan dauleweli.

 

 `me Sermadin damigdia, Cemad kerZad patronobdes,

 sikvdilsa da sicocxlesa sadamdisca Cemsa scnobdes,

 yovlTa mzeebr mogefinos, vards ar zrvides, ar aWnobdes,

Semcodesa yvelakasa viTa cvilsa daadnobdes.

 

`Tqvenca iciT, gamizrdia, viTa Zma da viTa Svili.

amas asre hmorCilobdiT, ars viTamca avTandili, (ჩანს როგორ ენდობა)

buksa ikras, aqmnevineT yovli saqme, Cemgan qmnili;

me Tu dromdis ar movide, glova gmarTebs, ar sicili~.

ხ

Sermadin erTgan Seyarna xasni da didebulebi,

uCvena igi ustari, ambavi misi Tqmulebi.

ra moismines, yvelai darCa gul-danawylulebi,

Tavsa icemdes, ar iyo guli ucremlo, ulebi.

 

yovlTa hkadres: `Tuca yofa Cven umisod gvearmisca,

uSenosa sajdomi da taxti misi vismca misca?

ganaRamca gmorCilobdiT, Tu gvibrZano raca visca!

igi mona apatrones, yvelakaman Tayvanis-sca. 

(ჩანს ავთანდილის ყმათა ერთგულება)

ხ

უცხო მოყმის კვალდაკვალ 

1.           ავთანდილისაგან მის ყმის ძებნად წასვლა

2.           ამბავი ავთანდილისა,ასმატს რომ ეუბნების ქვაბშიგან

 

·  პატრონყმური ურთიერთობების წარმოჩენას პოემაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს

·  შერმადინთამ ერთად,პატრონის უმწიკვლო სამსახურის მაგალითს იძლევა ასმათი,რომელსაც პირველად ტექსტის ამ მონაკვეთში გავეცნობით.

·  ავთანდილის და ასმათის შეხვედრა ახალი კუთხით დაგვანახებს ორივე პერსონაჟის ხასიათს

·  გვაოცებს ასმათის უტეხი ნება,ხასიათის სიმტკიცე,მაგრამ,ამასთანავე,ვიხიბლებით მისი ქალური მგრძნობელობით,მიჯნურთა გასაჭირის გათავისების უნარით(ანუ თანაგრძნობით)

სამახსოვრო ადგილები :

 

yovli piri qveyanisa movlo, srulad moiara,

asre rome casa qveSe ar daurCa, ar iara,

magra igi mis ambisa msmenelsaca ver mimxvdara.

amaSigan weliwadi sami sam Tved miiyara.

 

mihxvda rasme qveyanasa ugemursa, metad mqissa,

Tve erT kacsa vera naxavs, veras Svilsa adamissa,

 igi Wiri ar unaxavs ar ramins da arca vissa,

dRe da Rame igonebda sayvarelsa masve missa.

 

mas mihxvda wveri sadgurad maRlisa mTisa didisa,

gamoCnda muniT mindori, savali dRisa Svidisa.

mis mTisa Zirsa wyali dis, arad sandomi xidisa,

orgniTve tyesa Seekra napiri wylisa kidisa.

 

zed waadga, Seeqcevis, droTa, dReTa angariSobs;

Tveni esxnes oraniRa, amad sulTqvams, amad iSobs; `

va Tu saqme gamimJRavndes! - kvla amisTvis gul-moSiSobs, -

 avsa kargad vervin Sescvlis, Tavsa axlad vervin iSobs.

 

ხ

gangebasa vervin Sescvlis, ar-saqmneli ar iqmnebis

 

ხ

`anazdad moyme gamoCnda kuSti, pir-gamquSavia,

zeda jda Savsa taiWsa, - merani rame Savia, -

Tavsa da tansa emosa gare-Tma vefxis tyavia,

jerT misi msgavsi Sveneba kacTagan unaxavia  

(ტარიელის პორტრეტი)

 

ხ

`umcrossa Zmasa miveciT, ufrosTa davezideniT;

xeli mohkida, «dadego!», eseca hkadra kid eniT;

 man xrmalsa xeli ar mihyo, Cven amad daverideniT,

Tavsa gardahkra maTraxi, vnaxeT sisxlisa ki deniT

 

`miT erTiTa maTraxiTa Tavi asre gardahfriwa,

viTa mkvdari usulo qmna, viTa miwa daamiwa,

misi rasme mkadrebeli moamdabla, moamiwa,

TvalTa wina wagvivida laRi, kuSti, amayi, wa!

 

aRar dabrunda, wavida wynarad da auCqareblad,

 agera miva, naxeo, igi mzeebr da mTvareblad~.

Sors uCvenebdes avTandils mtiralni gauxareblad,

oden Cnda Savi taiWi misi mis mzisa mareblad

 

ხ

ese uTxra da wavida, cxeni gaqusla deziTa,

viTa gavazi gafrinda, ar-gaSvebuli xeziTa,

 an mTvare, mzisa Semyreli, mze sinaTliTa zeziTa.

 daivso cecxli Semwveli misiTa man mizeziTa.

 

miewura, igonebda, axlos Seyra viTa agos: `

saubarman umecarman Smagi ufro gaaSmagos!

xams, Tu kacman gonierman Zneli saqme gamoagos,

ar siwynare gonebisa moiZulos, moiZagos. (შმაგს წყნარად უნდა ესაუბრო)

 

`raTgan isi aris sadme ucnobod da isre retad,

rome kacsa ar miuSvebs saubrad da misad Wvretad,

mivewevi, SeviyrebiT erTmanerTis cema-Jletad,

anu momklavs, anu movhklav, daimalvis metis-metad~.

 

avTandil ityvis: `ezomni Wirnimca rad vacudeni?

racaRa aris, ara ars, Tumca ar edgnes budeni;

sadaca miva, mivides, razommc movlodes zRudeni,

muniTgan vZebnne Roneni Cemni ar-dasamrudeni

 

ხ

qvabisa karsa gamodga qali jubiTa SaviTa,

atirda maRlad cremliTa, zRvaTaca SesarTaviTa,

igi yma cxensa gardaxda, yelsa moeWdo mklaviTa.

ხ

igi tevri gaexSira danaglejsa maTsa Tmasa,

erTmanerTsa exveodes: yma qalsa da qali ymasa;

izaxdian, moTqmidian, moscemdian kldeni xmasa.

avTandil sWvrets gakvirvebiT maTsa egre qceva-zmasa

ხ

gaTenda, qali gamodga, mosili miTve feriTa,

Savsa audva lagami, swmendda ridisa wveriTa,

 Sekazma, moaqvs abjari wynarad, ar rame CxeriTa.

ხ

qali tirs da mkerdsa icems, Tmisa tevrsa gaiglejda;

erTmanerTsa moexvivnes, akoca da cxensa Sejda;

asmaT, agre daRrejili, kvla ufrore daiRrejda.

ხ

`aw amas CemTvis RmrTisagan sxva saqme ra vamjobino?

 qali Sevipyra, mis ymisa ambavi vaambobino,

Cemica vuTxra yvelai, marTali gavabrWobino,

da mas ymasa xrmali ara vhkra, arc misi davisobino~.

ხ

ver icna, - saxe ar hgvanda misi mis ymisa saxesa,

- ficxla gaiqca, mihmarTa zaxiliT kldesa da xesa;

yma gardaiWra, daaba, viTa kakabi maxesa;

xmas scemdes kldeni qalisa zaxilsa mun erT-saxesa.

 

mas ymasa Tavi ar misca, Wvretadca ebilweboda,

viTa kakabi arwivsa qveSe mi da mo Zrweboda,

 tariels visme uzaxda mwed, Tuca ar emweboda,

avTandil muxlTa uyrida, TiTiTa exveweboda

ხ

Tu ar Smagi xar, damexsen; Smagi xar, modi cnobasa!

ხ

Sen erTxel metyvi, «miTxaro», me asjer getyvi «verasa»

 

ხ

kvlaca hkiTxa zenarobiT, miuyarna muxlni wina,

 magra vera ver dahyara, mudaroba moewyina,

pirsa zeda gagulisda, TvalTa sisxli moedina,

 adga, TmiTa wamozidna, yelsa dana daabrjina.

(ავთანდილის ძალადობრივი ქცევა)

ხ

ege ambavi cocxalsa eniTa ver maTqmevino!

me Tavi Cemi nebiTa CemiTa mogaklvevino,

viTa ustari bediTi advilad dagaxevino.

ხ

„ver gicnob, vin xar, vis giTxrne sityvani misandonia?“

ხ

sxvasa rasme movigoneb, sjobs saqmisa gamorCeva~.

 gauSva da calke dajda, tirs, dauwyo cremlTa frqveva,

(ათანდილი ეშმაკობას მიმართავს ცდილობს თავი შეაცოდოს)

ხ

qali daujda kuSt-gvarad, quSobs, jerT ar damtkbaria;

avTandil qve zis tirilad, aRaras moubaria;

vardisa baRsa mogubda cremlisa sagubaria.

kvla iqiT qali atirda, misTvis gul-nalmobaria.

ხ

kvla uTxra: `dao, mijnuri mterTaca Seebralebis;

eseca ici, sikvdilsa TviT eZebs, ar ekrZalebis.

 

`var mijnuri, xeli vinme, gauwyvedlad sulTa dgmisad;

 Cemman mzeman gamomgzavna saZebarad ima ymisad;

Rrubelica ver mihxvdebis, me misrulvar sada, mi, sad!

 guli Tqveni mipovnia, misi Senda, Seni misad.

 

`misi saxe gulsa Cemsa xatad asre gamovxate,

 misTvis xelman, gamoWrilman, lxini Cemi vaalqate.

orisagan erTi miyav: tyve mqmen, anu maazate,

an macocxle, anu momkal, Wiri Wirsa momimate

 

ხ

qalman uTxra ymasa sityva pirvelisa uamesi:

`ege sityva moigone dia rame ukeTesi.

weRan saqme mterobisa gulsa Cemsa STamosTesi,

aw moyvare gipovnivar, disaganca ufro desi.

ხ

ymaman uTxra: `ege saqme amas hgavso, ara sxvasa:

orni kacni modiodes sadaurni sadme gzasa,

ukanaman wina naxa Cavardnili Sigan Wasa,

zed miadga, Cahyioda, tirs, iZaxis vaglax-vasa

 

egre uTxra: «amxanago, iyav manda, momicdide,

waval TokTa mosaxmelad, mwadso, Tumca amogzide»;

mas qveSeTsa gaecina, gaukvirda metad kide,

Semohyivla: «ar gelode, sad gageqce, sad wavide?» 

(ავთანდილის იგავი კაცზე,რომელსაც გმხოლოდ ერთი გამოსავალი აქვს)

ხ

qalman uTxra: `momewona, ymao, Seni naubari.

xar ucilod kargi vinme, moyme, brZenTa saqebari

ხ

amartis ferad Secvala broli cremlisa banaman.

didxan itires ymaman da man qalman Saosanaman;

Sexsna, SeiRo abjari, cxenica Seiyvana man;

dadumdes, cremlni mohkveTna Savman giSrisa danaman.

ხ

ტარიელი თხრობას იწყებს

1.      შეყრა ტარიელისა და ავთანდილისა

2.      ტარიელისაგან თავის ამბის მბობა,ოდეს ავთანდილს უამბო

3.      ამბავი ტარიელის გამიჯნურებისა,პირველ რომ გამიჯნურდა

4.      წიგნი ნესტან-დარეჯანისა საყვარელსა თანა მიწერილი პირველი

5.      წიგნი ტარიელისა საყვარელსა  თანა მიწერილი პირველი

6.      წიგნი ტარიელისა ხატაელთა თანა და კაცის გაგზავნა(ულტიმატუნი)

7.      ნესტანისაგან ტარიელის ხმობა

8.      წიგნი ხატაელთა მეფისა ტარიელის წინაშე მიწერილი(პასუხი ულტიმატუმზე)

9.      ტარიელისა და ნესტანის პირის-პირ შეყრა.

 

ხ

·        ტარიელის მიერ თავის თავგადასავლის თხრობას მკითხველი გადაჰყავს ახალ სიუჟეტურ რკალში,რომელშიც უფრო მეტად იჩენს თავს ზღაპრული ელემენტები

·        მოქმედება არაბეთიდან გადადის ინდოეთში.ორივე სახელმწიფოში ერთნაირი საზოგადოებრივი წყობაა-პატრონყმობა(ფეოდალიზმი).ინდოეთის სამეფო კარს ერთ-ერთი ვასალი(ხატაეთის მეფე) ეურჩება

·        ამ ნაწილში შემოდის პერსონაჟი  დავარი - ფარსადან მედის და,“ქვრივი ქაჯეთს გათხოვილი ‘’,რომელიც შემდეგში საბედისწერო როლს ითამაშებს ნესტან-დარეჯანისა და ტარიელის ცხოვრებაში

·        ბოროტების ბუდე ქაჯეთი პირველად პოემის ამ ნაწილშია ნახსენები.

·        ტარიელის მამის სარიდანის სიკვდილს ინდოეთში გლოვა მოჰყვა.მწუხარების ნიშნად „ბნელში ჯდომა“ უძველესი რწმენა-წარმოდგენების გამოძახილია.

·        წუთისოფლიდან 3 დღიანი გარიდება სულიერი განვითარების გზაზე პიროვნების შედგომაის მომასწვებელია მრავალ მითოლოგიურ,ფოლკლორულ თუ ადრინდელ ლიტერატურულ ძეგლში(იონა 3 დღეს იყო ვეშაპის მუცელში,ბიბლიურმა იოსებმა 3 დღე დაჰყო ჭაში,სამი დღის მკვდარი იყო ლაზარე,როცა ის მაცხოვარმა აღადგინა) სამდღიანი უგონოდ ყოფნის შემდეგ იწყება დიდი სიახლე ტარიელის არსებაში.იწყება მიჯნურობის ტკბილ-მწარე გზა.

·        მიჯნურთა შეხვედრის ორ ეპიზოდს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს.

მართალია,ნესტანი ადრე თავად გამოუტყდა სიყვარულში ტარიელს,მაგრამ მასთან პირველი შეხვედრისას კდემისაგან სიტყვის დაძვრა ვერ შეძლო.ილია ჭავჭავაძემ „გენოისური კალმის მოსმა’’ უწოდა მიჯნურთა ამ „მდუმარე დიალოგს“.

„დიდი გულისთქმა,ჭეშმარიტი გრძნობა მუნჯია,უტყვია“-ილია

რიდი ,კრძალვა და სინაზე ახლავს მიჯნურთა მეორე შეხვედრასაც.

ძველი მითის,ზღაპრის და ეპოსის არაერთი ქალი პერსონაჟის მსგავსად ნესტანი საგმირო დავალებას აძლევს მიჯნურს.ნესტანი სახელმწიფოებრივ მიზანს უსახავს და გაურჩებული ვასალის შემომტკიცებას ავალებს.

 

სამახსოვრო ადგილები:

 

 

 

 

gamoegeba tariel, hmarTebs orTave mze darad,

anu ciT mTvare uRrublo SuqTa mohfendes qve barad,

rome maTTana alvisa xeca vargiyos xed arad,

hgvandes SvidTave mnaTobTa, sxvadmca risad vTqvi me da rad!

 

maT akoces erTmanerTsa, ucxoobiT ar dahrides,

vardsa xleCdes, bageTagan kbilni TeTrni gamosWvirdes,

yeli yelsa gardaaWvdes, erTmanerTsa autirdes,

qarvad Seqmnnes iagundni maTni, Tuca lalad Rirdes.

 

ხ

tarielis vardi iyo daTrTviluli, ar dazruli;

ymasa uTxra: `meswrafebis, miTxar Seni dafaruli,

 vin xar, anu siT mosrulxar, sadauri, siT mosruli?

me sikvdilsa aRar vaxsov, var misganca ganwiruli~.

 

ხ

avTandil gasca pasuxi, sityvebi lamazebia:

`lomo da gmiro tariel, vis Tavi ginazebia,

me var arabi, arabeTs ars Cemi darbazebia,

mijnurobiTa damwvarvar, cecxli uSreti mgzebia.

 

`me patronisa Cemisa asuli Semyvarebia;

TviT mefed maTad mas xedven monebi mklav-magrebia.

Tuca ar micnob, ginaxav, Tavi viT giazrebia,

gaxsovsca, odes dahxoce monebi ar-sapyrebia?

 

`Sen mindors gnaxeT gaWrili, Cven zeda gardgekideniT,

 patroni Cemi gagiwyra, Cven xafad wagekideniT,

gixmeT, ar moxvel, laSqarni ukana gamogkideniT,

 Sen velni wiTlad SehReben srulad sisxlisa mideniT.

 

`yvelakasa maTraxiTa Tavi uxrmlod gardahkveTeT.

mefe Sejda, dagvekarge, kvali Seni ver movkveTeT,

viTa qaji dagvemale, monebica davafeTeT,

 aman ufro dagvaSmagna, Tavi srulad gavaSeTeT.

 

`Wmunva Seeqmna, Tqvenc iciT, xelmwife nebieria.

mognaxes, gZebnes yovelgan, maT ruka dauweria,

ver naxes Seni mnaxavi verca yma, verca beria;

aw gamomgzavna, romelsa ver mze hgavs, ver eTeria.

 

`mibrZana: «mican ambavi mis ymisa warxdomilisa,

 maSin var mqmneli saqmisa, mis Sengan mondomilisa».

 sam wlamdis miTxra dadena umisod cremlTa milisa.

ar gikvirs, gavZel ver-Wvreta misisa me Rimilisa?!

 

aqanamdis mnaxavica kaci Seni ar menaxa;

qurdni vnaxen, rome TqvenTvis sityva rame gaemkvaxa;

 maTraxiTa Camogegdo erTi, mkvdarTa dagesaxa;

maT maswavles, Zma romelTa sul-mobrZavi same, glax, a

 

ხ

`ras maqmnevdiT, ra gindoda, erTmanerTsa riTa vhgvandiT?

Tqven morWmulni sTamaSobdiT, Cven mtiralni RawvTa vbandiT.

 

ხ

movixede, momewia ra patroni Seni, vnaxe,

xelmwifobiT Semebralnes, amad xeli ar Sevaxe,

TvalTa wina gamoveqec, meti ara Sevuzraxe. ~

Cemi cxeni uCinos hgavs, sxvasamca ras davasaxe!

 

`kacman ver aswras Tvalisa dafaxva, dawamwameba,

mas gaveqcevi, visganca Cemi ara vcna ameba;

ხ

 

`ama dReman damaviwya, guli Cemi vin dabinda;

 damigdia samsaxuri, igi iqmnas, raca ginda;

iagundi egreca sjobs, aTasjermca mina minda,

 Sen geaxlo sikvdilamdis, amis meti ara minda!

(ავთანდილი თხოვს ტარიელს თან იახლოს)

ხ

tariel uTxra: `me Seni guli aw memxurvalebis;

 mikvirs, Tu: nacvlad magisad Sen Cemi ra gevalebis!

 magra wesia, mijnuri mijnursa Seebralebis,

Sen sayvarelsa gagyaro, ese rad genacvalebis!

 

ხ

ymasa uTxra: `vinca kacman Zma iZmos, Tu daca idos, xams,

Tu misTvis sikvdilsa da Wirsa Tavi ar dahridos;

RmerTman erTi viT acxovnos, Tu meore ar wawymidos!

Sen ismendi, me giambob, raca ginda wamekidos.

ხ

 

`indoeTs SvidTa mefeTa yovli kaci xarT mcnobeli:

 eqvsi samefo farsadans hqonda, TviT iyo mpyrobeli,

uxvi, mdidari, ukadri, mefeTa zeda mflobeli,

 tanad lomi da pirad mze, omad mZle, razmTa mwyobeli.

(ნესტანის მამის პორტრეტი)

 

mama-Cemi jda meSvide, mefe mebrZolTa mzaravi,

saridan erqva saxelad, mterTa srvad daufaravi;

 vervin hkadrebdis wyenasa, ver cxadi, verca mparavi;

 nadirobdis da iSvebdis sawuTro-gaumwaravi.

(ტარიელის მამის პორტრეტი)

 

`xalva mosZulda, Seeqmna guls kaeSanTa jarebi.

 Tqva: «wamiRia mterTagan ZleviT napirTa arebi,

yovlgniT gamisxman, morWmiT vzi, maqvs zeimi da zarebi»;

brZana: «waval da mefesa farsadans Sevewynarebi».

 

ხ

`Ze ar esva mefesa da dedofalsa mzisa darsa,

Wmunva hqonda, Jami iyo, miT aexvnes spani zarsa.

va, krulia dRemca igi, me miveci amirbarsa!

mefem brZana: «Svilad gavzrdi, TviT Cemive gvari arsa».

 

mefeman da dedofalman mimiyvanes Svilad maTad,

 sapatronod mzrdides srulTa laSqarTa da qveyanaTad,

brZenTa mimces saswavlelad xelmwifeTa qceva-qmnaTad;

 moviwife, davemsgavse mzesa Tvalad, lomsa nakvTad.

(ტარიელი საკუთარ თავს ახასიათებს)

 

ხ

`me xuTisa wlisa viyav, daorsulda dedofali~.

ese ra Tqva, ymaman sulTqna, cremliT brZana: `Soba qali~.

dabnedasa miewura, asmaT asxa gulsa wyali;

Tqva: `maSinve mzesa hgvanda, aw medebis visgan ali!

 

ხ

`mas qalsa nestan-darejan iyo saxelad xmobili.

 Svidisa wlisa Seiqmna qali wynari da cnobili,

 mTvarisa msgavsi, SvenebiT mzisagan ver-Sefrobili;

 missa viT gasZlebs gayrasa guli almasi, wTobili!

(ნესტანის მცირე პორტრეტი ტარიელისგან)

 

`igi asre moiwifa, me SemeZlo Seslva omsa;

mefe qalsa viT xedvida mefobisa qmnisa mwTomsa,

mamasave xelTa mimces, ra Seviqmen ama zomsa;

vburTobdi da vnadirobdi, viT katasa vxocdi lomsa.

 

mefeman saxli aago, Sigan samyofi qalisa:

qvad fazari sxda, kubo dga iagundisa, lalisa,

karzeda baRCa, sabanlad saraji vardis wyalisa;

igi mun iyvis, medebis visgan saxmili alisa!

 

dRe da Rame mujamriTa ekmeodis alva Tlili;

zogjer koSks jdis, zogjer baRCas Camovidis, ra dgis Crdili.

 davar iyo da mefisa, qvrivi, qajeTs gaTxovili,

mas sibrZnisa saswavlelad TviT mefeman misca Svili

 

ხ

cru da muxTali sofeli miwyiv avisa mqmnelia,

 

ხ

`mefeman axma durajTa miTxra mitanad qalisa,

gamovuxven da wavediT Cemad sadeblad alisa;

maSin daviwye gardaxda me sawuTrosa valisa.

almasisa xams laxvari laxvrad gulisa salisa!

ხ

`mimndoni sawuTrosani misTa nivTTagan rCebian,

iSveben, magra umuxTlod bolod ver mourCebian;

vaqeb Wkuasa brZenTasa, romelni eurCebian.

ismendi CemTa ambavTa, Tu sulni Se-Ra-mrCebian.

 

ხ

daveci, davbndi, wamixda Zali mxarTa da mklavisa,

ra sulad move, Semesma xma tirilisa da visa:

 gare momrtymodes jalabni, viTa Camsxdomni navisa

ხ

`srulni muyrni da mulimni me gare Semomcvidian;

maT xelTa hqonda musafi, yovelni ikiTxvidian;

mter-dacemuli vegone, ar vici, ras Cmaxvidian.

sam dRemdis viyav usulod, cecxlni uSretni mwvidian.

 

ხ

me wamovje. mefisagan kaci dia movidoda.

axarebdes: «wamojdao», dedofali gamorboda;

mefe morbis Tav-SiSveli, ar icoda, ras iqmoda,

igi RmerTsa adidebda, sxva yvelai uCumoda

 

ხ

`zafranis ferad Secvala broli cremlisa banaman,

 guli ufrore damiWra aTiaTasman danaman.

sawols mekare Semodga, molare gaiyvana man;

 vTqvi Tu: «ra icis ambavi, netar, an iman, an aman?»

 

 «monaao asmaTisi». - «ra iciso», varqvi, «hkiTxe».

 Semovida, saaSiko wigni momca, wavikiTxe;

gamikvirda, sxvad viTamca vqmen gulisa mwvelTa siTxe?

misgan eWvi ara mqonda, sevdad mawva gulsa miT xe.

 

`me gamikvirda: «siT vuyvar, anu viT mkadrebs Txrobasa?

miuyoloba ar varga, damwamebs uzraxobasa,

 Cemgan imedsa gardaswyveds, merme damiwyebs gmobasa».

 davwere, raca pasuxad hmarTebda aSikobasa.

 

ხ

«bediTi bneda, sikvdili ra mijnuroba ggonia?

sjobs, sayvarelsa uCvenne saqmeni sagmironia!

 

ხ

„wa, Seebi xataelTa, Tavi kargad gamaCvene“

 

ხ

`asmaTs mivarTvi rCeuli Tvali oqrosa jamiTa;

 man miTxra: «ara, ar minda, var gamaZRari amiTa».

 erTi aiRo beWedi, marT awonili dramiTa:

«ese kma niSnad, savse var sxvad xelis SesabamiTa».

(ასმათი არ არის დახარბებული ძვირფასეულობას,ღირსება აქვს)

 

ხ

`gavgzavne kaci xataeTs da wigni Cem-magieri;

mivswere: «mefe indoTa arismca RmrTulebr Zlieri:

 maTi erTguli gaZRebis yoveli suli mSieri,

vinca urC eqmnas, iqmnebis Tavisa ar-madlieri.

 

 `Cveno Zmao da patrono, Tqvengan ar gavimwarebiT;

ese ra hnaxoT brZaneba, aqamca moiarebiT;

Tqven Tu ar moxvalT, Cven movalT, zeda ar mogeparebiT.

sjobs, rome gvnaxne, Tavisa sisxlTa nu eziarebiT».

( ტარიელის ულტიმატუმი ხატაელებს)

ხ

`asmaT lxinsa miqadebda, Caviare Sigan baRi;

miTxra: «egre waslvisaTvis nu gaCnia gulsa daRi,

simZimilTa erdo daxaS, sixarulis kari aRi;

sircxvili aqvs saubrisa, merme Tavsa hkrZalavs laRi»

 

ხ

 

`xataeTs myofni movides, maTgan moslvisa dronia,

 sityvani SemoeTvalnes laRni da ukadronia:

«arca Tu Cven varT jabanni, arc cixe-umagronia,

 vin aris Tqveni xelmwife? Cvenzeda ra patronia?»

 

`moewera: «ramaz mefe wignsa giwer tariersa.

gamikvirda, ra ewera wignsa Sengan monawersa!

 ragvara Tu manda gexme, vin vhpatronob bevrsa ersa?

 amis metsa numca vnaxav kvlaRa wignsa Sen-miersa»

 

ხ

`vubrZane wveva laSqarTa, gavgzavne marzapania.

 igi varskvlavTa uricxvi mokrbes indoTa spania,

SoriT da axloT yvelai marT Cemken monasxpania,

erTob laSqriTa aivso mindori, klde, kapania.

 

 `ficxla movides, ar eqmna maT Sina xan-dazmuloba;

aRlumi vnaxe, mekeTa laSqarTa mokazmuloba,

siCauqe da sikeTe, keklucad darazmuloba,

 taiWTa maTTa simale, abjarTa xvarazmuloba.

 

`avmarTe droSa mefisa, almiTa wiTel-SaviTa,

dilasa vbrZane gamarTva laSqriTa uTvalaviTa

 

ხ

`movaxsene: «ar mewyalvis Tavi SenTvis dasawvelad,

magra raTgan damarCine, ar gamosCndi Cemad mklvelad

, Sen sinaTled TvalTa CemTa miCnde mzeebr sanaxvelad,

 da aw Seveba xataelTa, mun gamovCnde lomi qvelad.

 

«aw rasaca me maRirseb, xorcieli ara Rirs a;

mowyaleba iCqiTia, RmrTisa amad ara mkvirsa;

SenTa SuqTa Semomadgam, bnelsa gulsa zeda mWvirsa,

Seni viyo, sadamdisca damiyofdes miwa pirsa»  (ტარიელის ფიცი ნესტანს)

 

ხ

ხატაეთის ომი.თათბირი ინდოთ მეფის სასახლეში

1.    ტარიელისგან ხატაეთს წასვლა და დიდი ომი

2.   წიგნი ტარიელისა ინდოთ მეფის წინაშე და გამარჯვებით შემოქცევა

3.   წიგნი ნესტან-დარეჯანისა საყვარელსა თანა მიწერილი

4.   ტარიელის ტირილი და დაბნედა

5.   წიგნი ტარიელისა საყვარელსა თანა მიწერილი

6.   რჩევა ნესტან-დარეჯანის გათხოვებისა

7.   ტარიელისა და ნესტან-დარეჯანის თათბირი და გამორჩევა

 

ტექსტის  წაკითხვამდე:

 

·        ყურადღებაა გაამახვილე ინდოეთის ლაშქრისადმი ტარიელის მიმართვაზე

·        ყაბაჩა და რიდე .სიუჟეტის განვითარებაში  ხატაეთიდან ტარიელის ჩამოტანილ რიდეს და ნესტანის ნაჩუქარ სამკლავეს გარკვეული როლი ეკისრება.

·        ყურადღება მიაქციე ომონიმური რითმებით დაწეილ სტროფებს(ერთნაირი ბგერწერისა და სხვადასხვა შინაარსის მქონე სიტყვებს)

·        ისტორიული პარალელი : სასიძო ხვარაზმიდან - სასიძო  რუსეთიდან(გიორგი რუსი) და ქვეყნისთვის შექმნილი პრობლემები.

·        მთვარე ნესტანის მეტაფორაა

·        ვეფხვი- ნესტანის მეტაფორაა

 

სამახსოვრო ადგილები :

lomman mivhmarTe xataeTs, vervin mizraxavs xrdlobasa,

ugzosa vlides laSqarni, ar gaivlides gzobasa.

ხ

davagde mzRvari indoTa, mevlo paStai xania;

 ramazis kaci memTxvia, vin xataeTis xania,

man miTxra mociquloba gulisa mosafxania:

«CvenTa mgelTaca dasWamen, indono, Tqvenni Txania».

 

`me SemomZRvnes ramazisgan ZRvnad saWurWle saSineli,

 miTxres: «gkadrebs, - nu amogvwyved, aris Sengan arsaqmneli,

 zenaari gamogviRe, miT gvabia yelsa wneli,

 mourbevlad mogaxsenneT Tavni, Svilni, saqoneli.

 

«raca SegcodeT, Segvindev, TviT Cvenve Segvinania;

Tu RmrTulebr Segviwyalebde, aqa nu movlen spania;

qveyana Cveni ar awydes, risxviT ar dagvtyden cania;

Cven mogceT cixe-qalaqi, mogyvnen cotani ymania»

(ოკუპაციის თავიდან არიდებას ითხოვენ)

ხ

`gverdsa davisxen vazirni, viubenT, gavizraxeniT;

miTxres, Tu: «xaro ymawvili, brZenni miT gkadrebT, glax, eniT:

 arian metad muxTalni, - Cven erTxel kvlaca vnaxeniT, -

aramca mogkles Ralatad, aramca vivaglaxeniT!

 

«Cven amas varCevT, waxvide kargiTa marT mamaciTa,

laSqarni axlos gekidnen, scnobden ambavsa kaciTa;

 gul-marTlad iyvnen, miende, afice RmrTiTa da ciTa,

ar dagmorCilden, Sehrisxdi risxviTa kvla da kvlaciTa».

 

mekeTa ese TaTbiri, vazirTa navazirebi;

SevsTvale: «ramaz mefeo, vcan Seni danapirebi;

sikvdilsa gijobs sicocxle, dagvidgams ver qvitkirebi;

 laSqarTa davhyri, cotaTa wamoval, Sen kerZ virebi».

 

`maT laSqarTagan samasni kargni moymeni, qvelani,

 Tana wamomyves, wa-ca-ve, davyaren spani yvelani,

 davhvedre: «sada me mevlos, vleniT igive velani,

axlos momdevdiT, miSveldiT, gixmob, Tu minden Svelani»

ხ

`kargi saqme kacsa zeda azom Ture ar waxdebis:

erTi kaci ukmo-re-swyda, modga, malviT meubnebis:

«didi maco Tqveni vali, Cemgan Znelad gardixdebis,

 gawirva da daviwyeba Cemgan Tqveni ar iqmnebis.

 

«me mamisa Tqvenisagan var cotai ganazardi.

Tqveni mesma saRalato, sacnobelad gamovvardi;

mkvdari mimZim sanaxavad tani mWevri, piri vardi,

yvelasave mogaxseneb, gamigone, damiwynardi.

 

 «rome cudad ar mohRorde, isi kacni gRalatoben,

 erTgan SenTvis damalulni spani asjer aTasoben;

kvla sxvagan giTqs sami bevri, asre ficxlad miT gixmoben,

awve Tavsa ar ewevi, faTeraksa Segaswroben.

 

«mefe cotaT mogegebvis, vis mWvretni ver gelevian;

malviT Caicmen abjarsa, miendo, miT geTnevian;

kvamlsa Seiqmen, laSqarni yovelgniT mogexvevian.

ra erTsa gcemden aTasni, egreca mogerevian»

ხ

`mas kacsa amod veuben da madlsa gardvixdidia:

«rome ar movkvde, SemogzRo, Sen amas inatridia;

aw amxanagTa ar gigrZnan, wadi, maTTana vlidia,

Tu dagiviwyo, uTuod memca var ganakidia!»

 

arvis gavendev sul-dgmulsa, davmale viTa Woria.

raca iqmnebis, iqmnebis, yovli TaTbiri sworia!

 magra spaTaken gavgzavne kaci, Tu gzaca Soria,

 SevsTvale: «ficxlad wamodiT, mogragneT mTa da goria»

 

ხ

`vTqvi, Tu: «Zmano, isi kacni Cven Ralatsa gvidgebian,

mklavTa TqvenTa simagreni amisTvismca rad dalbian?

vinca mokvdes mefeTaTvis, sulni maTni zecas rbian.

 aw SevebneT xataelTa, xrmalni cudad ras gvabian?»(მიმართვა ლაშქარს)

 

ხ

`SevsTvale, Tu: «meca vici, raca CemTvis gagigia;

Tqven rasaca sTaTbirobdiT, ar iqmnebis, ar, igia!

brZaneT, modiT, SegvebeniT, viTa wesi da rigia,

meca Tqvenad dasaxoclad xeli xrmalsa damigia».

ხ

`Subi vsTxove, xeli Cavyav muzaradis dasarqmelad;

saomarad atexili viyav maTad gamtexelad;

erTsa wavswvdi utevansa, wavgrZeldi da wave grZelad.

maT uricxvi razmi ewyo, wynarad dges da auSlelad.

 

axlos mive, Semomxedes, «Smagiao», ese Tqvesa.

mun mivhmarTe mklav-magarman, sad ufrosi jari dgesa;

kacs Subi vhkar, cxeni davec, marT ornive mihxdes mzesa,

Subi gatyda, xeli Cavyav, vaqeb, xrmalo, vinca glesa!

 

 `Sigan asre gaverive, gnolis jogsa viTa qori,

kaci kacsa Semovstyorci, cxen-kacisa davdgi gori;

kaci, Cemgan ganatyorci, brunavs viTa tanajori,

erTob srulad amovwyvide wina kerZo razmi ori.

 

`erTobilni momexvivnes, mgrgvliv Seiqmna omi didi;

vhkri rasaca, ver damidgis, sisxlsa mCqefrsa aRmovRvridi;

cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi.

siTca viyvi, gameqcian, maT Seqmnian Cemi ridi.

 

ხ

`gavgzavnen yovlgniT laSqarni, alafi avaRebine,

erTob savseni movides, Tavica valaRebine,

CemTa mebrZolTa sisxliTa mindori SevaRebine,

 ar vbrZole, kari qalaqTa uomrad gavaRebine.

 

ხ

`maSinRa Seve xataeTs movlad da mosaTvalavad;

kliteni saWurWleTani momarTvnes daumalavad;

qveyana Cavsxi, vubrZane: «iyveniT Tqven ukrZalavad,

 mzeman ar dagwven, icodiT, dagyaren gaugvalavad».

 

`saWurWleni gardavnaxen Tavis-Tavis, kidis-kide.

ucxo ferTa saWurWleTa, davSvrebi, Tu movsTvalvide;

 erTgan vnaxe sakvirveli yabaCa da erTi ride,

 Tumca hnaxe, saxelisa codnasaca inatride!

 

`vera Sevigen, ra iyo, anu naqmari raulad!

 visca vuCveni, ukvirdis, RmrTisagan Tqvis saswaulad;

arca larulad hgeboda mas qseli, ar orxaulad;

simtkice hgvandis naWedsa, vTqvi cecxlTa SenarTaulad

 

`igi saZRvnod misad davdev, visi Suqi manaTobda;

mefisaTvis davarCive, saarmaRnod raca sjobda:

 jor-aqlemi aTjer asi, - yvelakai wviv-magrobda, -

 datvirTuli gavugzavne, ambavsaca kargsa scnobda~.

 

ხ

`ramaz mefe mas winaSe Sepyrobili moviyvane;

 tkbilad naxa xelmwifeman, viTa Svili saakvane,

orguli da moRalate namsaxursa davamgvane,

ese aris mamacisa metis-meti sigulvane! 

(დამარცხებული მტრის დანდობა ვაჟკაცის წესია)

 

mas mefesa xataelsa umaspinZla, ualersa,

Jamierad ubrZanebdis saubarsa maTsa fersa.

 ciskrad mixmes, mibrZanebdes me sityvasa lmobiersa:

«Seundobo xataelsa, mas aqamdis Senamtersa?»

 

me vhkadre: «RmerTi vinaTgan Seundobs Secodebulsa,

 uyaviT Tqvenca wyaloba mas Rone-gacudebulsa»

 ramazs ubrZanebs: «icodi, gaggzavni Sewyalebulsa,

magra nu gnaxavT kvlacaRa Cvens wina gawbilebulsa!»

 

`xaraja dasdves, SehkveTes drahkani asjer asia,

 kvla xatauri mravali, sxva stavra, sxva atlasia.

 merme yvelai damosa, igi da misi xasia,

 Sewyalebuli gagzavna, uyo risxvisa fasia.

 

ხ

`mas mzesa tansa emosnes narinjis-ferni jubani,

zurgiT uTqs jari xadumTa, das-dasad, uban-ubani;

srulad naTliTa aevso saxli, Suka da ubani,

mun vardsa Sua Svenodes Zow-margalitni tyubani.

 

ხ

«RmerTman Tu mca ena Cemi qebad Senda uSenosa,

 SenTvis mkvdari, aRar vityvi, maSa momklav uSenosa;

mzeman lomsa vard-giSeri baRi baRCad uSenosa;

Senman mzeman, Tavi Cemi arvis hmarTebs uSenosa!

 

«Tuca migdis Rvari cremlTa, magra cudad ar ideno,

amas iqiT nuRara stir, Wirsa Tavi arideno;

Senni mWvretni CemTa mWvretTa agineben, ar ideno;

 rome weRan mogexvivnes, igi CemTvis arideno.

 

«igi me momcen rideni, romelni weRan gSvenodes,

ra mnaxo, Senca geamos, SeneuliTa mSvenodes;

 ese samklave Seibi, Tu Cemi ga-Ra-gvlenodes,

erTi aseTi cocxalsa sxva Rame ar gagTenodes»

 

ხ

igi Seixsna, moiRo, TvalviT ar daifasebis,

pirsa daidva, da-ca-bnda, qve mkvdarTa daedasebis.

ხ

«ganaRamca viwinaSe, aha ride, rome mTxove;

 yabaCaca aseTive, amisebri vera vpove;

 

ხ

«aw qalisa CvenisaTvis qmari gvinda, sad movnaxoT,

 rome mivsceT taxti Cveni, saxed Cvenad gamovsaxoT,

samefosa vapatronoT, saxelmwifo SevanaxoT,

 ar amovwydeT, mterTa CvenTa xrmali CvenTvis ar vamaxoT».

 

`vTqvi: «Tqveni Zisa ara-sma gulsa viT miefarebis,

magra kma Cvenad imedad, vin mzesa daedarebis;

 visca sTxovT Svilsa sasiZod, mas didad gaexarebis,

sxvamca ra gkadreT! TviT iciT, magas ra moegvarebis».

ხ

mefeman brZana: «xvarazmSa, xelmwife xvarazmelia,

Tu mogvcems Svilsa sasiZod, misebriv ar-romelia».

 

`rome pirvelve daeskvna, maT ese Seetyveboda;

erTmanerTsaca uWvretdes, sityvaca agre swbeboda.

 Cemgan daSlisa kadreba marT ambad ar egeboda,

oden davmiwdi, davnacrdi, guli mi da mo krTeboda.

 

`dedofalman Tqva: «xvarazmSa mefea morWmiT mjdomeli,

 maTsamca Svilsa sasiZod CvenTvis sxva sjobda romeli?»

 Secilebamca viT vhkadre, raTgan TviT iyo mndomeli!

 mowmoba davhrTe, daeskvna dRe Cemi sulTa mxdomeli.

 

ხ

Seve, vnaxe igi mTvare; Wirman yovlman ukumridna,

 gulsa Suqi Semomadga, magra guli ar damidna.

 

 `iyo ar-naTlad naTeli, fardagsa Semomdgomeli;

 ebura moSliT pir-oqro ride, me mivec romeli;

miTve mwvaniTa uebro miwoliT taxtsa mjdomeli,

cremlisa Rvarsa moecva piri, elvaTa mkrTomeli.

 

 `qve wva, viT kldisa napralsa vefxi pir-gamexebuli,

(ვეფხი ნესტანის მეტაფორა)

arca mze hgvanda, arc mTvare, xe alva, edems xebuli;

asmaTman damsva Sors-gvarad gulsa me laxvar-xebuli;

merme wamojda warb-SerWmiT, gamwyrali, garisxebuli.

 

ხ

«Sen ar ici xvarazmSasi saqmrod Cemad moyvaneba?!

Sen jdomilxar savazirod, Seni hrTula amas neba,

Sen gastexe fici Cemi, simtkice da igi mcneba,

RmerTman qmnas da dagirCino cudad Seni xelovneba!

ხ

«amas vbrZaneb: vinca ginda epatronos indoeTsa,

 egrec me maqvs patronoba, ugzod vliden, Tunda gzeTsa!

 ege agre ar iqmnebis, wa, momcTarxar mosaceTsa,

azrni Senni Senve ggvanan, mtyuansa da Sen ageTsa!

 

«cocxal viyo, Sen indoeTs, RmerTo, xani vera dahyo!

 Tu ecado dayofasa, xorcTa SenTa suli gahyo!

sxva Cemebri vera hpovo, caTamdisca xeli ahyo!»

ese sityva daasrula, yma atirda, sulTqna, ah-yo.

ხ

«me mefeTa darbazs mixmes, Seqmnes didi vaziroba.

maT winasve daepira ima ymisa Seni qmroba.

 dameSala, ver davSlidi, damrCeboda umecroba;

Tavsa vuTxar: «miemowme, Jamad gijobs gul-magroba».

 

«memca daSla viTa vhkadre, raTgan igi ver mimxvdara?

ar icis, Tu indoeTi upatronod ar gamxdara?!

tariel ars memamule, sxvasa hmarTebs arad ara,

 vis moiyvans, ara vici, anu igi vin momcdara?

ხ

me da Sen davsxdeT xelmwifed, sjobs yovlsa siZesZlobasa».

ხ

molmobierda, momitkba gamwyrali, garisxebuli,

anu mze iyo qveyanad, an mTvare pir-gavsebuli;

axlos damisva, maRirsa aqamdis ar-Rirsebuli;

ხ

`mibrZana, Tu: «gonieri xams arodes ar aCqardes,

 raca sjobdes, moagvaros, sawuTrosa dauwynardes;

Tu sasiZo ar mouSva, va Tu mefe gagimwardes,

Sen da igi waikidneT, indoeTi gardaqardes!

(ნესტანი ისევ ავლენს სახელმწიფოებრივ პოზიციას)

 

«kvla Tu siZe SemouSva, me SemirTos, iyos asden,

erTmanerTsa gaveyarneT, Zoweulni gagviflasden,

maT morWmulTa moivlinon, Cven patiJni gagviasden,

 ese ambad ar egebis, rome sparsni gagvixasden»

 

ხ

`mibrZana, Tu: «xams diaci diacurad, saqme-dedlad,

didsa sisxlsa ver Segaqnev, ver viqmnebi Sua kedlad:

ra movides siZe, mokal, misTa spaTa auwyvedlad.

 qmna marTlisa samarTlisa xesa Seiqms xmelsa nedlad.

 

«asre qmen, Cemo lomo da mjobo yovelTa gmirTao,

miparviT mokal sasiZo, laSqarTa nu moirTao,

misTa spaTaca nu dahxoc, zroxaTa, viTa virTao,

- sisxli kacisa ubralo kacmanmca viT itvirTao?

 

«igi ra mohkla, euben patronsa, Cemsa mamasa,

hkadre, Tu: «sparsTa vera viqm indoeTisa Wamasa,

Cemia mkvidri mamuli, ar mivscem arca dramasa,

da ar damexsnebi, gagixdi qalaqsa viTa tramasa!»

 

«Cemi yola nura ginda siyvaruli, nuca ndoma,

amiT ufro mogecemis samarTlisa Sen moxdoma;

qmnas mefeman yel-motexiT Semoxvewa, Semokvdoma,

xelTa mogces Tavi Cemi, Segvferodes erTgan sxdoma»