მარტივი წინადადება.მარტივი წინადადების ტიპები.

 

·        სიტყვათა შეკავშირება ქმნის წინადადებას.

·        წინადადება დამოუკიდებელ აზრს(შინაარსს) გამოხატავს.

ხ

·        ზოგჯერ ზმნა მოცემული  დამოუკიდებლად უკვე წინადადებაა.

(რადგან ცალკე ზმნასაც შეუძლია  დამოუკიდებელი აზრის გამოხატვა)

·        ამ როლში ხშირად გვევლინება  ე.წ. პირნაკლი ერთპირიანი ზმნები გვხვდება,რომელთა ის ერთადერთი პირიც გაუჩინარებულია.

 

მაგ.

წვიმს.

ირიჟრაჟა.

თოვს.

 

ასეთ წინადადებებს ერთწევრიანი წინადადებები ჰქვიათ.

ასეთი ზმნა-წინადადებების  შემდეგ იწერება წერტილი.

ხ

·        როგორც იცი ზმნას პირები შეეწყობა

·        ყურადღება: ეს პირები -ზმნის მეთაურობით-წინადადების ე.წ. აუცილებელი წევრებია.

·        ერთპირიანი ზმნის გამოყენებისას წინადადებაში მინიმუმ ორი აუცილებელი წევრი იქნება თავად ეს ზმნა და მათან შეწყობილი პირი;

 

მაგ.

 

ბიჭი ოცნებობს.

 

·                 ორპირიანი ზმნა მინიმუმ 3 წევრიან წინადადებას წარმოგვიდგენს;ზმნა+ მასთან შეწყობილი ორი პირი

 

გოგონა გაკვეთილს სწავლობს.

 

·                 სამპირიანი ზმნა მინიმუმ 4 წევრიან წინადადებას წარმოგვიდგენს;ზმნა+ მასთან შეწყობილი სამი პირი

 

გოგონამ ბიჭს წიგნი ათხოვა.

 

 

ხ

დაიმახსოვრე:

 

ზმნა წინადადების  ყველაზე მთავარი წევრია,რომელთანაც წინადების სხვა წევრები არიან დაკავშირებული უშალოდ ან გაშუალბულად;

ზმნასთან უშუალოდ დაკავშირებული ის წევრები იქნებიან,რომლებიც ზმნის პირებს წარმოადგენენ

გაშუალებულად  დაკავშირებული ის წევრები იქნებიან,რომლებიც თავის მხრივ,უშუალო წევრებს უკავშირდებიან.

 

უფროსმა გოგონამ პატარა ბიჭს სათავგადასავლო წიგნი  ათხოვა.

 

ხ

დაიმახსოვრე:

1.      ცალკეული სიტყვებიდან წინადადება რომ მივიღოთ სიტყვები საჭირო ფორმებით უნდა დაუკავშიროთ ერთმანეთს.

2.      სიტყვათა კავშირი წინადადებად,რომ ჩაითვალოს ის უნდა გამოხატავდეს დასრულებულ აზრს.

3.      წინადადებაში აუცილებელ წევრთა რაოდენობას განაპირობებს  ზმნის პირიანობა.

 

ხ

 

·      ზმნა და მასთან შეწყობილი პირები ქმნიან დასრულებულ წინადადებას;

·      ყოველი კონკრეტული ზმნის შესაბამისი წინადადება შეიცავს იმდენ აუცილებელ წევრს,რამდენიც არის ზმნასთან შეწყობილი პირი პლიუს 1 წევრი(თავად ზმნა)

ამრიგად:

ა.პირნაკლი ზმნა ქმნის ერწევრიან წინადადებას;  ცივა.წვიმს.ბნელა.

ბ.ერთპირიანი ზმნა ქმნის ორწევრიან წინადადებას; ჩიტი გალობს. ხბო დარბის.

გ. ორპირიანი ზმნა -სამწევრიან წინადადებას; ბიჭი ალაგებს ოთახს. კურდღელი ძოვს ბალახს.

დ.სამპირიანი ზმნა-ოთხწევრიან წინადადებას; ნიკო წიგნს უბრუნებს ბიბლიოთეკას.

 

 

ყურადღება:

ყოველი წინადადება,რომელშიც გვაქვს ზმნა და მისი პირიანობით განპირობებული წევრები,არის მარტივი წინადადება.

 

დააკვირდი:

მარტივი წინადადების აუცილებელი წევრებია ზმნა და მასთან შეწყობილი პირები.

ე.ი.  წინადადების აუცილებელი წევრებია:

ა.ზმნა

ბ.სუბიეტი

გ.პირდაპირი ობიექტი

დ.ირიბი ობიექტი

 

ყურადღება:

სინტაქსის სახელმძღვანელოებში წინადადების აღნიშნულ წევრებს ასეთი სახელწოდებებით შეხვდები:

ზმნა=შემასმენელი

სუბიექტი=ქვემდებარე

პირდაპირი ობიექტი= პირდაპირი დამატება

ირიბი ობიექტი=ირიბი დამატება

 

ხ

დაიმახსოვრე:

არსებობს 

ა. მარტივი წინადადებები რომელშიც არის: შემასმენელი,ქვემდებარე,პირდაპირი ობიექტი და ირიბი ობიექტი

ბ. მარტივი წინადადება რომელსაც აკლია  პირით გამოხატული რომელიმე აუცილებელი წევრი

გ.მარტივი წინადადება რომელსაც ემატება არაუცილებელი წევრი

 

ამ შემთხვევებს მოგვიანებით ცალკე განვიხილავთ;

 

ხ

დაიმახსოვრე :

მარტივ წინადადებაში უმთავრესი წევრი-ზმნა -შეიძლება მხოლოდ ერთი იყოს;

თუ წინადადებაში ორი ან მეტი ზმნაა ,ის უკვე მარტივი წინადადება აღარაა

 

ხ

შენიშვნა:

1.    შეიძლება წინადადებაში ზმნა არ ჩანდეს,მაგრამ იგულისხმებოდეს;ასეთი შემთხვევები გვხვდება სათაურებში არსებულ წინადადებებში.მაგ.

 

თებერვალი-ზამთრის ბოლო თვე(იგულისხმება  “არის“)

„ორნი ნავში“( იგულისხმება „არიან“)

 

2.    ზმნა,როგორც წინადადების წევრი,შეიძლება იყოს როგორც მარტივი(აფარია),ასევე შედგენილი(დაფარებული აქვს)

 

შედგენილ ზმნას წინადადებაში წრმოქმნის -მიმღეობის (ან რაიმე სახელის) და მეშველი ზმნის(არის,იყო,იქნება,აქვს,ჰყავს,ექნება..) შეერთება

 

მაგ.

მდინარეზე გადებული იყო ხიდი.

მანქანას ხეები ჰქონდა მიბმული.

იოსები სოფლის ექიმი ყოფილა.

 

გადებული იყო,ჰქონდა მიბმული,ექიმი ყოფილა - ერთ წევრად ითვლებიან,  ესენი შედგენილი ზმნებია; 

ხ

სრული მარტივი წინადადება

 

·        სრულია წინადადება,რომელიც ყველა მთავარ წევრს შეიცავს;

·        სრულია ზმნის პირიანობის მიხედვით შედგენილი წინადადებები:

ა.წვიმს.

ბ.ბიჭი ოცნებობს.

გ.მოსწავლე ლექსს იზეპირებს.

დ.გოგონამ ბიჭს წიგნი ათხოვა.

 

·        სრულ მარტივ წინადადებას არცერთი მთავარი წევრი არ აკლია.

 

ხ

უსრული მარტივი წინადადება

·        უსრულია წინადადება,რომელსაც ერთი ან რამდენიმე მთავარი წევრი აკლია.

 

ა. უმცროსმა გზა დაუთმო 

წინადადებას ზმნის პირიანობის მიხედვით ერთი წევრი აკლია (დაუთმო მან ,მას,ის).ერთი წევრი (ირიბი ობიექტი „მას’’) აკლია;ანუ ეს წინადადება  უსრულია.

 

·        უსრული წინადადებები ხშირად გვხვდება მხატვრულ ტექსტებში,

განსაკუთრებით-დიალოგების გადმოცემისას.(„განსაკუთრებით“ ჩართულია.)

 

-მეზვრემ მწვანილი მოიტანა?

-მოიტანა-პასუხობს მოურავი.

 

პირველი წინადადება (ლუარსაბის) სრულია

მეორე წინადადება(მოურავის)  უსრულია(აკლია სუბიექტიც და ობიექტიც)

 

დააკვირდი:

 

ეს წინადადებაც რომ სრული ყოფილიყო,დიალოგი არაბუნებრივი გამოვიდოდა.

 

-მეზვრემ მწვანილი მოიტანა?

-მეზვრემ მწვანილი მოიტანა.

 

დაიმახსოვრე:

უსრული წინადადების გამოყენებას  სტილისტიკური დანიშნულება აქვს.

 

ხ

 

გაუვრცობელი მატრივი წინადადება

 

მარტივ წინადადებას,რომელშიც მხოლოდ მთავარი წევრები გვაქვს არის გაუვრცობელი წინადადება.

 

გიორგიმ მეგობარს ბურთი ათხოვა.

 

გაუვრცობელი წინადადება ემთხვევა სრულყოფილ სასრულ(სრულ)  წინადადებას.

 

ხ

გავრცობილი მარტივი წინადადება

 

როგორც კი სასრულ მარტივ  წინადადებაში გაჩნდება თუნდაც ერთი არამთავარი წევრი,წინადადება გავრცობილი ხდება.

 

დაიმახსოვრე:არამთავარი წევრის არსებობა განაპირობებს წინადადების გავრცობას.

 

გუშინ გიორგიმ მეგობარს ბურთი ათხოვა.

 

შენიშვნა:ერთსა და იმავე წინადადებას შეიძლება მრავალგვარი გავრცობილი სახე ჰქონდეს,რადგანაც წინადადებაში არამთავარი წევრების რაოდენობა განუსაზღვრელია

 

ხ

 

შევაჯამოთ:

 

ჩვენ გავეცანით მარტივი წინადადების ოთხივე ტიპს.

 

 

წინადადების რომელ წევრებზეა დამოკიდებული მისი სისრულე და უსრულობა ?

წინადადების რომელ წევრებზეა დამოკიდებული მისი გაუვრცობლობა და გავრცობილობა?

 

 

 

უპასუხე :მართებულია თუ არა შემდეგი დებულებები?

 

·        გაუვრცობელი წინადადება შეიძლება იყოს სრულიც და უსრულიც.

·        სრული წინადადება შეიძლება იყოს გავრცობილიც და გაუვრცობელიც.

·        უსრული წინადადება არ შეიძლება იყოს გავრცობილი.