არსებითი სახელი

 

გაკვეთილი 1

 

ქართულ ენაში ათი მეტყველების ნაწილია.(სიტყვათა 10 ჯგუფია)

 

 ესენია: 

 

არსებითი სახელი: მაგიდა, სკამი, სახლი, სიხარული... 

ზედსართავი სახელი: ლამაზი, მწარე, თეთრი... 

რიცხვითი სახელი: ერთი, ათი, ასი, ბევრი, მეხუთედი... 

ნაცვალსახელი: მე, შენ, ისინი, ვინ, რა, თვითონ...

ზმნა: ვწერ, მივდივარ, ვზივარ, მეძინა... 

შენიშვნა :

„სახელები“  იბრუნვის  და ზმნა იუღლება

ბრუნვა  უცვლის ფორმებს  „სახელებს“
უღლება  უცვლის ფორმებს ზმნებს

·        ბრუნება არის სახელის ცვალებადობა ბრუნვების მიხედვით

·        უღლება არის ზმნის ცვალებადობა:პირის,რიცხვის,დროის და კილოს მიხედვით;

ფორმა უცვლელი  კლასებია(არც იბრუნება  და არც იუღლება)

ზმნიზედა: გუშინ, შარშან, გაისად, ზეგ... 

თანდებული: ვით, ზე, გან, შესახებ... 

კავშირი: და, რომ, როდესაც, რათა... 

ნაწილაკი: არა, ვერა, ხოლმე, მეთქი... 

შორისდებული: ყოჩაღ, ვაიმე, უჰ...

ხხ
დაიმახსოვრე 

·        მეტყველების ნაწილები (სიტყვების მთელი არსებული სიმრავლე ) ორ დიდ კლასადაც  იყოფა,იმის მიხედვით თუ რა ფუნქციას ასრულებებ წინადადებაში

 

·        არსებობს:

 ფორმაცვალებადი  სრულმნიშვნელიანი  სიტვების კლასი

ამ კლასში შედიან:
ა) ბრუნვადი სიტყვები(არსებითი,სახელები,ზედსართავი სახელები,რიცხვითი სახელები,ნაცვალსახელები) და ბ)უღლებადი სიტყვები(ზმნები)

ხ
   ფორმაუცვლელი  სიტყვების კლასში კი  შედიან :

სრულმნიშვნელოვანი  ფორმაუცვლელები :      ზმნიზედები

დამხმარე ფორმაუცვლელები  :  კავშირები,ნაწილაკები,შორისდებულები

 

გაკვეთილი 2

არსებითი სახელი 

 

·       ყოველ საგანს თავისი სახელი აქვს. 

·       განმარტება : საგნის აღმნიშვნელ სიტყვას არსებითი სახელი ჰქვია. 

 

·       არსებითი სახელის ამოსაცნობი კითხვებია: ვინ? რა? 

 

·       ვინ? კითხვა დაესმის მხოლოდ ადამიანის აღმნიშვნელ სახელს,

·       სხვებს - სულიერ და უსულო საგანთა სახელებს - დაესმით კითხვა რა? 

 

·       თუ არსებითი სახელი ერთ საგანს აღნიშნავს, იგი მხოლობით რიცხვშია. 

·       თუ არსებითი სახელი ერთზე მეტ საგანს აღნიშნავს, იგი მრავლობით რიცხვშია. 

 

·       არსებითი სახელი სხვა სიტყვებთან დაკავშირებისას შვიდნაირად იცვლება დაბოლოების მიხედვით.

 

·       სახელის შვიდნაირად ცვლილებას დაბოლოებათა მიხედვით ბრუნება ეწოდება, თითოეულ სახეს კი ბრუნვა ჰქვია. 

·       ქართულში შვიდი ბრუნვაა.

·       ეს ბრუნვებია: 

სახელობითი,

მოთხრობითი,

მიცემითი,

 ნათესაობითი,

მოქმედებითი,

 ვითარებითი

 წოდებითი. 

 

·       თვითოეულ ბრუნვას თავისი ნიშანი აქვს.

ეს ნიშნებია: 

 

სახელობითი -ი 

მოთხრობითი -მა 

მიცემითი -ს 

ნათესაობითი -ის 

მოქმედებითი -ით 

ვითარებითი -ად 

წოდებითი -ო 

 

·       სახელის იმ ნაწილს, რომელსაც ბრუნვის ნიშანი დაერთვის, ფუძე ჰქვია.

·        ფუძე რომ მოვნახოთ, სახელი უნდა ჩავსვათ მიცემით ბრუნვაში, ჩამოვაშოროთ ბრუნვის ნიშანი და, რაც დარჩება, ის იქნება ფუძე. 

·       სახელის ფუძე ან თანხმოვანზე ბოლოვდება, ან - ხმოვანზე.

·       ამის მიხედვით არსებობს თანხმოვანფუძიანი და ხმოვანფუძიანი სახელები.!!!!

 

გაკვეთილი 3

არსებითი სახელების კლასი შემდეგ ჯგუფებად იყოფა : 

1.     ვინ ?  ჯგუფის არსებითი სახელები -მხოლოდ ადამიანები

2.     რა ? ჯგუფის არსებითი სახელები -სხვა სულიერი არსებები და საგნები(ადამიანის გარდა ყველა დანარჩენი)

ხ

3.     სულიერთა ჯგუფი : ყველა ცოცხალი არსება ადამიანის ჩათვლით

4.     უსულოთა ჯგუფი: საგნები,არაცოცხალი არსებითი სახელები

ხ

5.     კონკრეტული არსებითი სახელების ჯგუფი,ის საგნები და მოვლენები,რომლებსაც აფიზიკურად აღვიქვამთ: ვხედავთ,ვეხებით,გვესმის ;

6.     აბსტრაქტული არსებითი სახელების ჯგუფი,ისეთი მოვლენები რომლებსაც ფიზიკურად ვერ აღვიქვამთ : ვერ ვხედავთ ,ვერ აღვიქვამთ გრძნობის ორგანოებით:

შენიშვნა:

აბსტრაქტულ არსებით სახელებს აწარმოებს: 

            ბოლოსართი -ობა .                  მეგობრ-ობა                      . 

         ან  ბოლოსართი -ება .                 ბედნიერ-ება                                   

თვსართ- ბოლოსართი : სი...ე .            სი-ცოცხლ-ე
   თავსართ-ბოლოსართი  : სი....ო.       სი-ტკბ-ო

7.საკუთარი სახელების ჯგუფი : ასეთი სახელები ერთ საგანს ან საგანთა ერთ ჯგუფს მოიცავს:

 პირთა სახელები,

გვარები,

ფსევდონიმები.

გეოგრაფიული სახელები,

ჟურნალ-გაზეთების,

ნაწარმოებების

დაწესებულებების,

შერქმეული ან

დარქმეული სახელები

ბრენდების სახელები

და ა.შ.
8.საზოგადო სახელების ჯგუფი : ერთგვაროვანი საგნების აღმნიშვნელი სახელები : ქვა,ხე, ქალაქი

ხ
9.კრებითი სახელების ჯგუფი:სულიერი არსებების კრებულის  საერთო სახელი,რომელიც სიმრავლეს მხოლობითის ფორმით გამოხატავს: ხალხი,რემა,ნახირი,ფარა,გუნდი,ჯგუფი,კლასი

ხ
10. ნივთიერებათა აღმნიშვნელი სახელების ჯგუფი: თხიერი,აიროვანი,ფხვიერი ,მყარი

 ნივთიერებები :ოქრო,წყალი,თაფლი,

ხ
11. მოქმედების აღმნიშვნელი არსებითი სახელები  ასეთი სახელები ზმნის გან არიან წარმოქმნილი ,გვანან ზმნებს,მაგრამ  დაესმით კითხვა რა ?  იბრუნებიან და არა იუღლებიან :წერა,კითხვა,თამაში,სწავლა,შენება,სირბილი,(ინგლისურში ინგ-იანი არსებითი სახელები)

 

ხ

დაიმახსოვრე:

რაიმე ტექსტში არსებითი სახელის ამოსაცნობი კითხვებია: ვინ ?  ან  რა ?

ხ

სახელის ფუძე

·        ბრუნვისას სახელის უცვლელ ნაწილს სახელის ფუძე ეწოდება

·        ბრუნვისას ცვალებად დაბოლოებას ბრუნვის ნიშანი ეწოდება

·        როგორ ვიპოვოთ სახელის ფუძე მარტივად?

·        ჩავსვათ სახელი მიცემით ბრუნვაში ;ჩამოვაცილოთ დაბოლოება-ს;რაც დარჩება არის სახელის ფუძე;

·        რატომ მიცემით ბრუნვაში? მიცემით ბრუნვაში ყველა სახელის ფუძე უცვლელია(ანუ არც შეკუმშულია და არც შეკვეცილი)

·        სახელი ფუძის დაბოლოების მიხედვით ორგვარია:

·        ფუძეთანხმოვნიანი-როცა ფუძე თანხმოვნით ბოლოვდება; დაიმახსოვრე  სახელობითში ასეთ ფუძეებს მოსდევს -ი: ქარ-ი; სახლ-ი

·        ხმოვან ფუძიანი,  დაიმახსოვრე :ასეთი სახელები სახელობით ბრუნვაში ფუძის სახითაა წარმოდგენილი ბრუნვის ნიშნის ი-ს გარეშე: წვიმა; ძმა

ხ

ფუძის კუმშვა

·        ფუძეთანხმოვნიანი სახელების ბოლო მარცვლიდან გარკვეულ ბრუნვებში შეიძლება ამოვარდეს ხმოვანი

·        ამგვარ ცვლილებას(ხმოვნის ამოვარდნას ფუძის ბოლო მარცვლიდან) ჰქვია კუმშვა

·        იკუმშება(ვარდება) ხმოვნები: ა;ე;ო   

·        ზოგჯერ ო შეიძლება გადაიქცეს ვ-დ

·        კუმშვა ხდება ნათესაობითში,მოქმედებითსა და ვითარებით ბრუნვებში

·        როგორ გავარკვიო არის თუ არა სახელის ფუძე კუმშვადი:

ა)ნახე ფუძე თანხმოვანზე მთავრდება ?
ბ)ფუძის ბოლო მარცვალი ა;ე,ო-ს შეიცავს ?
გ)ფუძის ბოლო მარცვალი: ლ,მ,ნ,რ თანხმოვნებზე მთავრდება ? 
მაშინ 100% კუმშვადია
დ) თუ სხვა თანხმოვანზე მთავრდება : შეამოწმე ბუნებრივად ჟღერს თუ არა შეუკუმშავი ფორმა ებ-იან მრავლობითში ;თუ არა ბუნებრივი გეჩვენა შეკუმშე(ამოაგდე ხმოვანი)

 

ხ

ფუძის კვეცა

 

·        ფუძეხმოვნიანი სახელის ბრუნების დროს შესაძლებელია ფუძის ბოლოკიდურა ხმოვანი დაიკარგოს(კლდე-მ ;კლდ-ის;კლდ-ით)

·        ფუძის ამგვარ ცვლილებას- კვეცა ეწოდება

·        იკვეცება მხოლოდ ორი ხმოვანი: ა და ე 

·        კვეცა ხდება ორ ბრუნვში ნათესაობითსა და მოქმედებითში

·        ყურადღება: ა და ე ხმოვნიანი ყველა ფუძე კვეცადი არ არის ;

·        არ შეიძლება შეკვეცა  როცა ეს ხმოვნები აშკარად ფუძის მაწარმოებლებია და მათი დაკარგვა აზრის დაკარგვას იწვევს(მელა) ან როცა ფუძეები უცხო ენიდან შემოსული სიტყვების ფუძეებია(კაშნე)

·        როგორ გავიგო ფუძე კვეცადია თუ არა?

ა) ნახე,ფუძე ხმოვნით მთავრდება ?
ბ)ნახე,ფუძე ა და ე ხმოვანზე მთავრდება ?
გ) ა და ე ფუძის მწარმოებელია?;სიტყვა უცხო წარმომავლობისაა ? თუ არა, მაშინ კვეცადია ;თუ კი , მაშინ არ არის კვეცადი

ყურადღება:

·        არსებობს ათიოდე ფუძეხმოვნიანი სახელი,როლებშიც კუმშვა და კვეცა ერთდროულად ხდება ,ესენია:

·        ქარხანა,ფანჯარა,ქვეყანა,ბეგარა,პეპელა,მოყვარე,მხარე

·        ყურადღება : კუმშვა-კვეცის დროს სახელი ვითარებით ბრუნვაშიც იკვეცება:

ქარხნ-ით ; ფანჯრ-ით; ბეგრ-ით; პეპლ-ით ; მოყვრ-ით; მხრ-ით

 

ბრუნვის ტიპები:

დაიმახსოვრე:

·        სახელის(სახელში იგულისხმება სახელების 4-ვე ჯგუფი) ფორმის ცვლას ბრუნება ეწოდება

·        სახელს აქვს იმდენი ბრუნვის ფორმა,რამდენნაირადაც იცვლის ის სახეს მეტყველებაში გამოყენებისას;

·        ქართულში სახელს აქვს 7 ბრუნვა

·        თითოელ ბრუნვას თავისი სახელი ჰქვია :

·        ბრუნვების თანმიმდევრობა უნდა დაიხსომო და ზუსტად დაიცვა:

ხ

·        სახელობითი- რაიმე სახელის მთავარი ბრუნვაა,სწორედ ამ ფორმით ვასახელებთ რაიმე საგანს როცა ვპასუხობთ კითხვაზე  ვინ ? ან რა ?

·        სახელობითი,მოთხრობითი,მიცემითი სუბიექტის (მოქმედი პირის) ბრუნვებია; სუბიექტი წინადადებებში ამ ბრუნვებში გვხვდება

შენიშვნა: 
მოთხრობით ბრუნვაში წინადადებაში მხოლოდ სუბიექტი გვხვდება
სახელობითში და მიცემითში კი შეიძლება ობიექტიც შეგვხვდეს

ხ

არსებობს ბრუნების 5 ტიპი:
1.თანხმოვანფუძიანი უკუმშველი სახელების ბრუნება მაგ. წიგნი :
სახელობითი                                                       -ი
მოთხრობითი                                                  -მა
მიცემითი                                                          -ს
ნათესაობითი                                                  -ის
მოქმედებითი                                                  -ით
ვითარებითი                                                     -ად
წოდებითი                                                         -ო

2. თანხმოვან ფუძიანი კუმშვადი სახელების ბრუნება მაგ  მგელი
სახელობითი                                                       -ი 

მოთხრობითი                                                     -მა 

მიცემითი                                                              -ს 

ნათესაობითი                                                      -ის 

მოქმედებითი                                                      -ით 

ვითარებითი                                                         -ად 

წოდებითი                                                              -ო

3. ხმოვანფუძიანი  კვეცადი სახელების ბრუნება მაგ. ძმა
სახელობითი                                                   -ნიშანი  არ არის 

მოთხრობითი                                                    -მ

მიცემითი                                                           -ს 

ნათესაობითი                                                      -ის 

მოქმედებითი                                                     -ით 

ვითარებითი                                                       -დ 

წოდებითი                                                            -ვ/-ო

4. ხმოვანფუძიანი  უკვეცი სახელების ბრუნება მაგ. წყარო

სახელობითი                                                       - არ არის 

მოთხრობითი                                                        -მ 

მიცემითი                                                               -ს 

ნათესაობითი                                                         -ს (ი)

მოქმედებითი                                                         -თ (ი)

ვითარებითი                                                             -დ 

წოდებითი                                                                 -ვ

 

ხ
5. კუმშვად-კვეცადი ფუძის მქონე სახელების ბრუნება:   მაგ.ქვეყანა
სახელობითი -                              არ არის 

მოთხრობითი -                                 მ 

მიცემითი                                        -ს 

ნათესაობითი                                  -ის 

მოქმედებითი                                -ით 

ვითარებითი                                 -ად 

წოდებითი                                      -ვ 

ყურადღება:  სალიტერატურო ენაში სახელების ბრუნებისას ამ წესების დაცვა სავალდებულოა

არ იცავენ ამ წესებს დასავლეთ საქართველოს დიალექტებში

ხ

ყურადღება ამ წესებიდან გამონაკლისები:

ღვინო- ერთადერთი ო ხმოვნიანი ფუძეა,რომელიც იკვეცება
ღვინ-ის ღვინ-ით

ხუცეს-ი
შეიძლება ტექსტებში შეკუმშულიც შეგხვდეს: ხუც-ის,ხუც-ით,ხუც-ად
და შეუკუმშავიც ხუცეს-ის

ღმერთ-ი   ეს ფუძე ადრე იკუმშებოდა სათანადო ბრუნვებში : ღმრთ-ის,ღრმთ-ით ;ღმრთ-ად; ტექსტებში შეიძლება შეგხვდეს კუმშვის ორ ვარიანტი   ღმრთ-ის რაც ძველი ფორმაა და ღვთ-ის რაც ახალი ფორმაა

ამბავ-ი
 კუმშვადია ოღონდ ბოლო ავ მარცვალი იკარგება: ამბ-ის ამბ-ით ამბ-ად

დრო  :    ფუძეუკვეცელია სწორი ფორმაა დრო-ის და არა დრო-სი ;სწორია დრო-ით და არა დრო-თი

მხარე: კუმშვა-კვეცადი სახელია მხრ-ის;მხრ-ით; მხრ-ად
მაგრამ თანამედროვე გამოყენებისას ის მხოლოდ კვეცადია:მაგ.  მხარ-ის დეპუტატი

ხხხხხხხხხხხხხხხხხხხხ

სავრცობი !!!!!!!!!!!!!

ყურადღება:

·        სავრცობი-ბრუნვის ნიშნის !!!! გავრცობას ახდენს 

თანხმოვან ფუძიანი სახელების ბრუნვის ნიშნების გავრცობა:

სახ.          -ი
მოთხ.    -მ(ა)
მიც.        -ს(ა)
ნათ.       -ის (ა)
მოქმ.     -ით(ა)
ვით.     -ად (ა)
წოდ       -ო

ხმოვან ფუძიანი სახელების ბრუნვის ნიშნების გავრცობა: 

 

სახ.         -არ არის

მოთხ.     -მ (მა)

მიც.         -ს (ა)

ნათ.         -ს(ი) ს(ა)

მოქმ.       -თ(ი)  ან თ(ა)

ვით.         -დ 

წოდ         -ვ

ხ

ყურადღება:

·        ხმოვანი ე.წ. სავრცობი შეიძლება დაემატოს მხოლოდ  თანხმოვანზე დასრულებულ ბრუნვის ნიშნებს

·        როგორც წესი სავრცობი  არის ა ხმოვანი

ხ
მოკლედ თანხმოვანზე დასრულებული ბრუნვის ნიშანი ხან წარმოდგენილია გაუვრცობელი ფორმით ხან გავრცობილით
ხ
სავრცობის გამოყენების წესები:

სავრცობის ა გამოყენება სავალდებულოა ც ნაწილაკის დართვისას თანხმოვანზე დასრულებულ ბრუნვის ნიშნებთან

მაგ. სახლ-ს-ა-ც    ;სახლ-ის-ა-ც ;სახლ-ით-ა-ც ;სახლ-ად-ა-ც

ხოლო  ნაწილაკის -ვე  დართვისას  სავრცობი ა სავალდებულო არ არის :

სახლ-ს-(ა)-ვე

სავრცობი ა-ს გამოყენება სავალდებულოა ნაწილაკი -ვით-ის დართვისას  ან მიცემით ბრუნვაში
ძმა-ს-ა-ვით
კაც-ს-ა-ვით

ხ
ნათესაობით ბრუნვაში თანდებულების-კენ  ;-გან ;-თვის დართვისას სავრცობი ა სავალდებულო არ არის:
სახლ-ის-(ა)-კენ
კაც-ის-(ა)-თვის
ღმერთ-ის-(ა)-გან

გინდა გამოიყენებ და გინდა არა სავრცობს
სავრცობს  იყენებენ ხშირად პოეტები თუ დაჭირდათ მარცვალი სტრიქონში;

ხ
სავრცობის სავალდებულო გამოყენების სხვა შემთხვევები:

როცა  ნათესაობით ბრუნვაში მდგომი მსაზღვრელი სახელი   საზღვრულის შემდეგ დგას:

ძმ-ის სახლი   (ძმ-ის აქ არაა საჭირო გავრცობა ბრუნვის ნიშნის)
სახლი ძმ-ის-ა( ძმ-ის-ა  აქ საჭიროა ბრუნვის ნიშნის გავრცობა )
ხ
და  & თუ კავშირების წინ 
როცა ეს კავშირები აკავშირებს ერთიდაიმავე ბრუნვაში მდგომ არსებით სახელებს:

და-ს-ა  და ძმა-ს
ძმა-ს-ა და და-ს  

სავრცობი დაერთვის და-კავშირის წინ მდგომ არსებით სახელის ბრუნვის ნიშანს და არ დაერთვის შემდგომ მდგომი არსებითი სახელის ბრუნვის ნიშანს;

ანალოგიურად თუ კავშირის შემთხვევაში უნდა დავწეოთ ასე:
სახლ-ს-ა თუ კარ-ს

ასევე იქნება ნათესაობით ბრუნვაში :
ძმ-ის-ა და დის
სახლ-ის-ა თუ კარ-ის
ასევე იქნება მოქმედებით და ვითარებით ბრუნვებში;
შენიშვნა: მოთხრობით ბრუნვაში მდგარ არსებითებთან არაა რეკომენდირებული ა სავრცობის გამოყენება: შეიძლება მაგრამ ზოგჯერ არ ივარგებს
ძმა-მ-ა და და-მ (არ ვარგა)
სახლ-მ-ა თუ კარ-მ-ა (ვარგა)

ი სავრცობი სავალებულოა უკვეცელ სახელებში ნათესაობით ან  მოქმედებით ბრუნვებში

წყალი   წყაროს-ი

ხ

საკუთარი სახელების ბრუნება:!!!!!!!!!!!!

 

საკუთარი სახელები იბრუნება სხვა წესით ვიდრე საზოგადო სახელები

1.პირთა ან ცხოველთა  სახელების ბრუნება
(დაიმახსოვრე პირთა სახელი არც იკვეცება და არც იკუმშება ანუ ფუძე არ იცვვლება)
თამარ-ი   პაატა
სახელობითი                -ი ან არ არის(ხმოვან ფუძიანებთან)

მოთხრობითი               -მ(ა) 

მიცემითი                       -ს 

ნათესაობითი               -ის( ან სი) 

მოქმედებითი               -ით ან თ(ი) 

ვითარებითი                  -ად ან დ

წოდებითი                      - ფუძის სახით ბრუნვის ნიშანი საჭირო არაა


გვართა ბრუნება
(არ იკვეცება გვარები რომლებიც ა ხმოვანზე ბლოვდება)
-ია -ავა - ბა
პერტაია,კუკავა,ავიძბა
სახელობითი                  -ფუძის სახით

მოთხრობითი                  -მ(ა) 

მიცემითი                           -ს 

ნათესაობითი                    -ს(ი) 

მოქმედებითი                   -თ(ი) 

ვითარებითი                      -ად 

წოდებითი                           -ვ/ო (ბრუნვის ნიშანს დაირთავენმხოლოდ თანხმოვანფუძიანები,ხმოვანფუძიანები ფუძის სახით)

ე-ზე დაბოლოებული გვარები (-ე, ან -ძე) იკვეცება
ტაბიძე ,მენაბდე
სახელობითი                             ფუძის სახით 

მოთხრობითი                             -მ 

მიცემითი                                     -ს 

ნათესაობითი                             -ის 

მოქმედებითი                               -ით 

ვითარებითი                                 -დ 

წოდებითი -                               ფუძის სახით


გვარები რომლებიც კუმშვად მარცვალზე ბოლოვდება(ა,ე,ო-ს შემცველ მარცვალზე) არ იკუმშება
ხოტივარ-ი  ჩრდილელ-ი
სახელობითი -                     ი

მოთხრობითი                     -მა 

მიცემითი                             -ს 

ნათესაობითი                      -ის 

მოქმედებითი                      -ით 

ვითარებითი                         -ად 

წოდებითი                              -ო

გამონაკლისია და  იკუმშება: წერეთელი და მაჩაბელი

გეგრაფიულ ადგილთა სახელების ბრუნება

(ადგილთა სახელები იკუმშება კიდევაც და იკვეცება კიდევაც,ისე როგორც საზოგადო სახელები)
მცხეთა(იკვეცება)  ;ყვარელი(იკუმშება) წილკანი(იკუმშება)
სახელობითი -                ფუძის სახით(ხმოვანფუძიანები)  ან ი(თანხმოვან ფუძიანები)

მოთხრობითი                  -მ(ა) 

მიცემითი                           -ს 

ნათესაობითი                   -ის

მოქმედებითი                   -ით

ვითარებითი                      -ად 

წოდებითი                          -ო/ვ

დასკვნა:

სახელები: არც იკუმშება არც იკვეცება
გვარები: ა-ზე დაბოლოებულები არ იკვეცება
               ე-ზე დაბოლოებულები იკვეცება
                გვარები არ იკუმშება  გამონაკლისებია წერეთელი და მაჩაბელი                                 
გეოგრაფიულ ადგილთა სახელები:

ა/ე დაბოლოებით იკვეცება ახმეტ-ის ველისციხ-ის  დ

ა,ე,ო-ს შემცველ ბოლო მარცვალის შემცველი იკუმშება ალაზნ-ის დიღმ-ის

ხ
ი ხმოვანზე დაბოლოებულ ფუძიანი  უცხო სიტყვების ბრუნება

ჩაი,ტრამვაი   აქ ი ფუძის ნაწილია (ასეთი სიტყვები იშვიათია და უცხოური წარმოშობისაა)

მოთხრობითი ჩაიმ  (და არა ჩამ)

ი ხმოვანზე დაბოლოებული საკუთარი სახელების ბრუნება

განვიხილოთ სახელები : გიორგი და გრიგოლი (ბერძ.)

მოთხრობითში: გიორგიმ (ი ფუძის ნაწილია ფუძეა გიორგი)    გრიგოლმა(ი იყო სახელობითი ბრუნვის ნიშანი ფუძეა გრიგოლ)

თანხმოვან ფუძიანი სახელების ბრუნვის ნიშნები: 

 

სახ. -                           ი 

მოთხ.                        -მა 

მიც.                            -ს 

ნათ.                          -ის 

მოქმ.                        -ით 

ვით.                          -ად 

წოდ-  გიორგი(ფუძე) გრიგოლ(ფუძე)

გიორგის მსგავსად იბრუნვის: აკაკი,ალექსი,დომენტი,ამბერკი,რატი,დაჩი,მერი,ნაზი და სხვა. ი მათთან ფუძის ნაწილია
ხ
როგორ შევამოწმოთ ი ფუძის ნაწილია თუ სახელობითი ბრუნვის ნიშანი ?
ჩავსვათ სახელი სახელობითში და მოთხრობითში ბრუნვის ნიშანი იქნება  -მა ან -მ;
თუ -მა ბუნებრივად გვეჩვენება სახელი ყოფილა თანხმოვან ფუძიანი,ხოლო ი ყოფილა სახელობითი ბრუნვის ნიშანი:
მერაბი,მერაბიმ,მერაბმა(ბუნებრივია)- ამიტომ ფუძეა მერაბ
თამაზი,თამაზიმ,თამაზმა(ბუნებრივია)- ამიტომფუძეა თამაზ
აკაკი,აკაკიმ,აკაკმა(არა ბუნებრივია)- ამიტომ ფუძეა აკაკი


საკუთარი სახელების წოდებითი ბრუნვა

ყურადღება:

წოდებით ბრუნვაში პირთა სახელები გამოიყენება -ფუძის სახით; წოდებითის ბრუნვის ნიშანს არ დაირთავენ
პირთა სახელს არც ხმოვან ფუძიანს ,არც თანხმოვან ფუძიანს არ შეიძლება ჰქონდეს ბრუნვის ნიშანი წოდებით ბრუნვაში:

წოდებთში იქნება: მერაბ !  რატი! მანანა!-არც ერთს ბრუნვის ნიშანი არ ექნება აკაკი, გიორგი,დაჩი

გვარები წოდებით ბრუნვაში :
ასევე წოდებითი ბრუნვის ნიშანს არ დაირთავენ ფუძეხმოვნიანი გვარები:!!!
წოდებითში იქნება: ტაბიძე; გაგუა;

წოდებითი ბრუნვის ნიშანს დაირთავენ თანხმოვანფუძიანი გვარები:
ჟღენტ-ო
დადიან-ო

გეოგრაფიული სახელები წოდებით ბრუნვაში

ხმოვან ფუძიანიც და თანხმოვანფუძიანიც წოდებითი ბრუნვის ნიშანს დაირთავენ:

თბილისო ! მთაწმინდავ!
ხ
გვარებს წოდებით ბრუნვაში ექნებათ ბრუნვის ნიშანი-თანხმოვანფუძიანებს
ბარათაშვილ-ო
ხმოვანფუძიან გვარებს არ ექნებათ წოდებითი  ბრუნვის ნიშნები დაბოლოებაში იქნება;
ტაბიძე (ფუძეა)
პერტაია(ფუძეა)

შენიშვნა: გამოძახებისას უნდა ვთქვათ ბარათაშვილო და არა ბარათაშვილი(შეცდომაა) რადგან თანხმოვანფუძიანია

ხ
ადგილთა აღმნიშვნელ არსებით სახელებს წოდებითში ,ისევე როგორც საზოგადო სახელებს აუცილებლად უნდა დაერთოს წოდებითი ბრუნვის ნიშნები:

მცხეთა-ვ!
თბილის-ო!

ხ
სახელისა და გვარის ერთად მართლწერა:

მერაბ ნატროშვილი

როცა პირველი იწერება სახელი შემდეგ გვარი

ბრუნებისას იბრუნება გვარი ხოლო სახელი რჩება უცვლელი:

მერაბ ნატროშვილმა
მერაბ ნატროშვილს
მერაბ ნატროშვილის
მერაბ ნატროშვილით
მერაბ ნატროშვილად
მერაბ ნატროშვილო

როცა სახელი წინ უსწრებს გვარს: სახელი უცვლელად,ფუძის სახით არის წამოდგენილი ყველა ბრუნვაში
გრიგოლ ორბელიანმა
ილია ჭავჭავაძის
ვაჟა ფშაველათი

თუ დავწერთ   შებრუნებით ასე იბრუნვის:
ნატროშვილ-ი მერაბ (არ აქვს ბრუნვის ნიშანი)
ნატროშვილ-მა მერაბ-მა
ნატროშვილ მერაბ-ს
ნატროშვილ მერაბი-ის
ნატროშვილ-მერაბ-ით
ნატროშვილ მრეაბ-ად
ნატროშვილ-ო მერაბ(არ აქვს ბრუნვის ნიშანი)

შენიშვნა: რაიმე სიის ჩამოწერისას ეს წესი უნდა იქნას გათვალისწინებული  (სახელობითში ბრუნვის ნიშანი სახელს არ უნდა დაუწერო თუ სახელი გვარის შემდეგ წერია;)

 

ხხხხხხხხ

მრავლობითი რიცხვის წარმოება

·        რიცხვი-გრამატიკული კატეგორიაა

·        რიცხვი აქვს ა)არსებით სახელს ბ) ზმნას

·        რიცხვი გვიჩვენებს ა)საგანი არის ერთი თუ ერთზე მეტი ბ)ერთი მოქმედებს თუ ერთზე მეტი

·        არსებობს მხოლობითი რიცხვი და არსებობს მრავლობითი რიცხვი;

·        არსებითი სახელის მხოლობითი რიცხვი გვიჩვენებს რომ საგანი არის-ერთი

·        არსებითი სახელის მრავლობითი რიცხვი გვიჩვენებს რომ საგანი არის-ერთზე მეტი

·        რიცხვი ყველა არსებით სახელს არ ეწარმოება

·        რიცხვი ეწარმოება მხოლოდ თვლად არსებით სახელებს;

·        რიცხვი არ ეწარმოება უთვლად არსებით სახელებს;

ხ
მრავლობითი რიცხვის წარმოება !!!!!!!!

·        მრავლობითი რიცხვი ორნაირად იწარმოება

სხელობით  - ებ-ი                   -ნ-ი
მოთხრობითი -ებ-მა              -თ-ა
მიცემითი        -ებ-ს(ა)           -თ-ა
ნათესაობითი  -ებ-ის(ა)           -თ-ა
მოქმედებითი  -ებ-ით (ა)        არ არის
ვითარებითი    -ებ-ად              არ არის
წოდებითი         -ებ-ო              -ნ-ო

ხ
ა-ზე დაბოლოებული არსებითი სახელები მრავლობითის ფორმაში  იკვეცება:
ქვა   ქვ-ებ-ი

ე-ზე დაბოლოებულ არსებით სახელებში  კი  გვექნება ორი- ე

კლდე    ლდე-ებ-ი

ხ
გამოყენება:
ებ-იანი მრავლობითის წარმოება უნივერსალური გამოყენებისაა

ნარ-თანიანი მრავლობითი გამოიყენება სპეციფიკურ შემთხვევებში, კერძოდ;
მაღალფარდოვანი ან ირონიული სტილის დროს

ნარ-თანიანის ნათესაობითი ფორმა ასევე  გამოიყენება ოფიციალური დაწესებულებების  სახელწოდებების აღსანიშნავად:
მწერალთა კავშირი
დედათა და ბავშვთა სანატორიუმი
ფეხოსანთა დივიზია

ხ
როგორ ამოვიცნოთ -თ(ა) დაბოლოებიანი ფორმა მოთხრობითია,მიცემითია,თუ ნათესაობითი ?
ამისათვის აუცილებელია ასეთი  ფორმის ადგილას ჩასვა შესაბამისი ებ სუფიქსიანი ფორმა:
მაგ.  ძმა-თა უთხრეს
        ძმ-ებ-მა უთხრეს;(მოთხრობითი ბრუნვა ყოფილა)


ხ
ებ-იანი მრავლობითის ფორმების  ბრუნების თავისებურებები

·        ა ფუძეხმოვნიანი სახელები მრავლობითში იკვეცება ძმა -ძმ-ებ-ის

·        ასევე იკვეცება ზოგიერთი  მხოლობითში უკვეცელი ფუძე: მელა-მელ-ებ-ი

·        არ იკვეცება ე ფუძეხმოვნიანი სახელები ხე-ხე-ებ-ი

·        ზოგიერთი სახელი ებ-იან მრავლობითში თავისებური სახით შეიძლება შეგხვდეს ხბო  -ხბო-ებ-ი ან ხბორ-ებ-ი

 

ხ

თანდებულ დართული  არსებითი სახელების ბრუნება !!!!!!!!!!!!!

 

·        თანდებული არის დამოუკიდებელი მნიშვნელობის არ მქონე ბგერათა ჯგუფი

·        თანდებული დაერთვის სახელის  ამათუ იმ ბრუნვის ნიშანს

·        აღნიშნავს რაიმე დამოკიდებულებას საგანთან :მიმართულებას,მდებარეობას,მსგავსებას და სხვა

·        თანდებული შეიძლება იყოს სახელის წინაც(როცა ცალკე იწერება) და მოდიოდეს შემდეგაც(ეს შემთხვევები უფრო ხშირია)

·        თანდებული შეიძლება იწერებოდეს სახელთან ერთად შეიძლება ცალკე იდგეს

·        ყურადღება: თანდებული დაერთვის 7 ბრუნვიდან მხოლოდ  ხუთს;(არ დაერთვის მოთხრობით და წოდებით ბრუნვებს) ზოგ ბრუნვაში კი მხოლოდ ერთი თანდებული გვხვდება

·        განვიხილოთ თანდებულები ბრუნვების მიხედვით:

1.     სახელობითი ბრუნვა:  -ვით თანდებული აღნიშნავს მსგავსებას( სახელობითში დაერთვის თანხმოვანფუძიანებს მხოლოდ) ბავშვ-ი-ვით ;ლომ-ი-ვით

ხ

1.     მიცემითი ბრუნვა: -ვით დაერთვის როგოც თანხმოვან ფუძიანებს ისე ხმოვანფუძიანებს( კატა-ს-ა-ვით ;ქალ-ს-ა-ვით)- ბრუნვის ნიშანის გავრცობილია ა-თი

დაიმახსოვრე
-ვით თანდებული იხმარება მხოლოდ სახელობით ბრუნვასთან და მიცემითთან
თუ დაწერ ნათესაობით ბრუნვასთან იქნება შეცდომა:კატ-ის-ა-ვით ;ქალ-ის-ა-ვით;

-  თან თანდებული აღნიშნავს თანაობას,ახლომყოფობას( ცხენ-(ს)-თან) შენიშვნა ს  მიცემითი ბრუნვის ნიშანი დაკარგულია ფუძეთანხმოვნიანებთან და თანდებული პირდაპირ ფუძეს ერთვის
კედელ-თან
ნაპირ-თან

ს მიცემითი ბრუნვის ნიშანი ნარჩუნდება ხმოვან ფუძიან სახელებთან  :

წყარო-ს-თან ;კერა-ს-თან

-ში თანდებული  და -ზე თანდებული  (ქარქაშ-(ს)-ში; კოვზ-(ს)-ზე)  ს- ბრუნვის ნიშანი ამ თანდებულების დროს დაკარგულია ყოველგვარ სახელთან  
კედელ-ზე
წყარო-ზე
ცა-ში
ძირ-ში

გამონაკლისია :ს შენარჩუნებულია
მა-ს-ზე; მა-ს-ში



3.ნათესაობითი ბრუნვა:

ნათესაობით ბრუნვაში სახელებს ყველაზე მეტი თანდებული დაერთვის:

1.     -თვის (დანიშნულებას აღნიშნავს) -კაც-ის -თვის ბრუნვის ნიშანი შენარჩუნებულია 

2.     -და (იშვ.  გამოყენება აქვს ამ თანდებულს ) მის-და;ჩემ-და;თქვენ-და

ბრუნვის ნიშანი ის დაკარგულია: თქვენ-(ის )-და

3.-გან (მაგ. ხ-ის-გან) ბრუნვის ნიშანი შენარჩუნებულია
4.გამო (აღნიშნავს მიზეზს)(ყურადღება: ცალკე იწერება (ამის გამო,იმის გამო)
5.მიმართ ,მომართ (აღნიშნავს მიმართულებას)(ცალკე იწერება (სხვ-ის მიმართ, ადამიან-ის მიმართ)
6. გარდა (აღნიშნავს გამორიცხვას)  (ამ-ის გარდა,იმ-ის გარდა ; ჩემ-(ი)ს-გარდა) იწერება ცალკე
7. -კენ თანდებული(მიმართულებას აღნიშნავს) (სახლ-ის-(ა)-კენ)ბრუნვის ნიშანი შენარჩუნებულია  და გავრცობილია შეიძლება სახლ-ის-კენ  ფორმაც (გავრცობის გარეშე)
8-ებრ(აღნიშნავს მსგავსებას)(მგლ-ის -ებრ) ბრუნვის ნიშანი შენარჩუნებულია და გაუვრცობელია
9.-დამი (იშვიათი თანდებული მიმართულებას აღნიშნავს) (ჩემ-დამი ;შენ-დამი) იწერება ერთად ;ის ბრუნვის ნიშანი დაკარგულია
10. მიერ -თანდებული აღნიშნავს მოქმედ პირს (ცალკე იწერება   ადამიანის მიერ ; შენ-(ი)ს მიერ;ჩემ-(ი)ს მიერ
11. შესახებ-თანდებული აღნიშნავს რაზეა საუბარი;იწერება ცალკე;( ლიტერატურ-ის შესახებ;ამინდ-ის შესახებ;)
12-თანავე  დაერთვის ე.წ. საწყის ფორმას. ბრუნვის ნიშანი ის შენარჩუნებულია და გაუვრცობელია
მოსვლ-ის- თანავე (ერთად იწერება)
გაღვიძებ-ის-თანავე

ეს იყო ნათესაობითი ბრუნვაში მდგარი სახელის  თანდებულები 

ნათესაობითს  აქვს ცალკე მდგომი თანდებულები;

ესენი ძირითადად ზმნიზედებია,რომლებიც ,როცა სახელს დაერთვიან,თანდებულის ფუნქციას არულებენ;

მაგ. ეს ამბავი წინათ მოხდა.

აქ წინათ-ზმნიზედაა.

ეს ამბავი ორი კვირის წინათ მოხდა.

აქ კი წინათ თანდებულია.

ცალკე მდგომი (ცალკე იწერება) თანდებულები:მიერ,გამო,მაგიერ,ქვეშ,ირგვლივ,ახლოს,მხრივ,გარდა

ხ
მოქმედებითი ბრუნვა:

1.     -ურთ თანდებული აღნიშნავს თანაობას ,ერთად ყოფნას(მეგობრ-ით-ურთ ) ბრუნვის ნიშანი ნარჩუნდება გაუვრცობელი ფორმით 

მეგორ-ით-ურთ
შვილებ-ით-ურთ

1.     -(ი)დან თანდებული ეს თანდებული გაჩნდა (-ით და -გან) ორი თანდებულისგან  მოხდა თ-ს და გ-ს შერწყმა და  წარმოიქმნა (ი)დან (სახლ-იდან; წყარო-დან)

ხ
ვითარებითი ბრუნვის თანდებული:

-მდე  (სახლ-ა(დ)-მდე) თანხმოვან ფუძიანებთან ბრუნვის ნიშანიდან -დ იკარგება ნარჩუნდება ა და გვაქვს სახლ-ა-მდე
ფუძეხმოვნიანებთან ბრუნვის ნიშანი -ად იკარგება და თანდებული ერთვის ფუძეს
წყარო-მდე

-მდის    თანდებული ანალოგიურად
სახლ-ა-მდის
წყარო-მდის

   
ხ
შორის და შუა - ცალკე მდგომი თანდებულები(ცალკე იწერება)  წყვილში პირველს ემატება სავრცობი ა

ქალაქსა და ქალაქს შორის 

ქალაქსა და სოფელს შუა