6. "საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელები.„ნორმის ნორმატიული შინაარსის’’ არაკონსტიტუციურად ცნობა

 

        

·       „კონსტიტუციის დაცვა’’ ხორციელდება“საკონსტიტუციო კონტროლით’’

·        „საკონსტიტუციო კონტროლის’’ ყველაზე ეფექტური ფორმაა „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’

·        არსებობს „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ ორი მოდელი : 1) „კოცენტრირებული საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’ 2) „დიფუზიური საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’

 

 

ა) „დიფუზიური საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’

 

·        „დიფუზიური საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’  მოდელლის მიხედვით: „უზენაესი სასამარტლო’’[როგორც „სამოქალაქოო,სისხლის’’ და „ადმინისტრაციულ’’ საქმეთა განმხილველი [სასაკასაციო] უმაღლესი სასამართლო] ,ასევე  განიხილავს და წყვეტს „კონსტიტუციურ სამარტთლებრივ ‘’  დავებსაც

·        „დიფუზიურ მოდელში’’ საერთო იურისდიქციის ნებისმიერ სასამართლოს შეუძლია,ცნოს ესა თუ ის „კანონი ’’ არაკონსტიტუციურად,ხოლო თუ საქმე „უზენაეს სასამართლოში გასაჩივრდება’’ და „უზენაესი სასამართლო „კანონს ’’ ასევე „კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ’’ აღიარებს, მაშინ უზენაესი სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება უკვე „სავალდებულოა’’ ყველა სხვა სასამარტთლოსთვის.

ამასთან,უზენაესი სასამართლოს მიერ „არაკონსტიტუციურად ცნობილი’’ „კანონი’’ აგრძელებს მოქმედებას. მართალია,ამ „კანონს’’ არცერთი სასამართლო აღარ იყენებს ,მაგრამ იმისატვის,რომ კანონმა ოფიციალურად „შეწყვიტოს’’ მოქმედება,იგი უნდა გააუქმოს „პარლამენტმა’’[!]

ხ

·        სიტყვა „დიფუზიური’’ აქ იმას ნიშნავს,რომ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’ ერთი რომელიმე „ორგანოს’’ მიერ[„საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ მიერ]  კი არ ხორციელდება,არამედ „გაფანტულია’’  „საერთო სასამარტლოების’’ სისტემის შიგნით.

ხ

·        „დიფუზიური მოდელის’’ დადებთ მხარედ მიიჩნევა   „სამართლიანობის’’ „შეუფერხებელი’’ და „სწრაფი’’ აღდგენის შესაძლებლობა

·        „დიფუზიური მოდელის’’ უარყოფითი  მხარეა ის,რომ  შესაძლოა ხელმეორედ დადგეს „იგივე საკითხი’’ და სასამარტლომ ისევ უნდა იმსჯელოს და მიიღოს გადაწყვეტილება,რადგან ამ მოდელის პირობებში „გადაწყვეტილება’’ კონკრეტულია და მხოლოდ მხარეებზე ვრცელდება.

·        მართალია,შესაძლოა „გადაწყვეტილება’’  „პრეცენდენტის’’ საფუძველზე იყოს მიღებული,თუმცა არც ისაა გამორიცხული,რომ სასამართლომ „ახალი’’ „გადაწყვეტილება მიიღოს.

·        შესაბამისად“დიფუზიური საკონსტიტუციო  მართლმსაჯულების’’ დროს სახეზეა „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ არასტაბილურობა

·        მოქალაქეს „დიფუზიური საკონსტიტუციო  მართლმსაჯულების’’ დროს ვერ ექნება „კანონიერი’’ „განჭვრეტადი’’  და „განსაზღვრული’’  სამართლებრივი შედეგის  მოლოდინი ,თუნდაც იმ შემტხვევაში,როცა  „პრეცედენტი’’ მის სასარგებლოდ არსებობს,რადგან შესაძლოა,რომ „კანონი’’ ამ „საკითხს’’ კვლავ იმგვარად არეგულირებდეს,როგორც არეგულირებდა „პრეცედენტამდე’’ და პარლამენტს არც კი  გაუუქმებია კანონის ის ნორმა რომელიც ადრე სასამარტლომ კონკრეტულ საქმეში მოსარჩელის მიმართ „არაკონსტიტუციურად ‘’ მიიჩნია.

ხ

·        ამრიგად, „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების დიფუზიური მოდელის’’ პირობებში მოსარჩელე „საერთო იურისდიქციის სასამართლოს’’ ვერ მიმართავს  მანამ,სანამ „კონკრეტული დავა’’[კონკრეტული კონფლიქტი] არ წარმოიშობა და რაიმე არსებული კანონი არ დაარღვევს „კონსტიტუციით გარანტირებულ’’ მის რომელიმე უფლებას

·        შესაბამისად,“დიფუზიური საკონსტიტუციო კონტროლის’’ უარყოფით მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს ის ფაქტი,რომ ამა თუ იმ  „ნორმის“ „არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ’’  სამარტალწარმოება ვერ დაიწყება თუ კონკრეტული პირის კონლრეტული უფლების დარღვევას ადგილი არ აქვს’’

 

ბ) „კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელი

 

·        „კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის მიხედვით „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულებას’’ „კონცენტრირებულად’’ ახორციელებს ამისთვის სპეციალურად  შექმნილი ორგანო [ ან „საკონსტიტუციო სასამართლო’’ ან „საკონსტიტუციო საბჭო’’ ან „საკონსტიტუციო კომიტეტი’’ ან „საკონსტიტუციო პალატა’’ და სხვა]

·        ეს ორგანოები „საკონსტიტუციო მარტლმსაჯულებას’’ ახორციელებენ  „საკონსტიტუციო სამარტალწარმოების’’ გზით

ხ

·        „კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის თავისებურებებია:

 

a.      „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ დამოუკიდებლობა „საერთო მართლმსაჯულების’’ სისტემისგან

b.      კარგად ორგანიზებული „სპეციალიზებული ორგანოს’’ არსებობა,რომელიც უფლებამოსილია ,აკონტროლოს „ნორმატიული აქტების’’ მთელი სისტემის  „კონსტიტუციურობა’’

ხ

·        „კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელი საკმაოდ ქმედითია;„სპეციალიზებული ორგანოს’’ მიერ[როგორც წესი ,„საკონსიტუციო სასამართლოს’’ მიერ] „არაკონსტიტუციურად’’ გამოცხადებული სამართლებრივი აქტები „უქმდება’’ პარლამენტის „დამატებითი ‘’ გადაწყვეტილების გარეშე[!]

·        „საკონსტიტუციო სასამარტლოს’’ „გადაწყვეტილება“ [არაკონსტიტუციური ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ]  არის საბოლოო,სავალდებულო ხასიათის და ვრცელდება ყველაზე ,არამ ხოლოდ საკონსტიტუციო პროცესში მონაწილე მხარეებზე

ხ

„კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის უპირატესობებია :

 

a.      „დიფუზიური’’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის პირობებში ,“ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმების საკითხი’’ დგება მხოლოდ კონკრეტული დავის განხილვისას.ხოლო როცა „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება’’ ერთ ორგანოში , „საკონსტიტუციო სასამარტლოში’’ ,არის  კონცენტრირებული   ,მას შეიძლება მიმარტოს მოსარჩელემ „კონკრეტული დავის’’ გარეშეც,  ამა თუ იმ “ნორმის’ არაკონსტიტუციურობის’’  საფუძვლით

b.      „დიფუზიური’’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის პირობებში  “კონკრეტულ საქმეთა’’ განხილვა შესაძლებელია მხოლოდ „საერთო სასამართლოების ინსტანციიების გავლით’’,რასაც შეიძლება საკმაოდ დიდი დრო დასჭირდეს[რადგან იქ სამოქალაქო ,სისხლის და ასმინისტრაციული საქმეებიც იხილიება და წყდება] და საკმაოდ ძვირიც დაჯდეს . „საკონსტიტუციო სასამართლო’’ კი მხოლოდ ამა თუ იმ “ნორმის’’ ან „სამართლებრივი აქტის’’  „არაკონსტიტუციურობის საკითხს’   განიხილავს და დროშიც უფრო სწრაფად ახორციელებს ამას.

c.      „დიფუზიური’’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის მიხედვიტ სასამარტლოს არ აქვს „კანონის’’ ძალადაკარგულად გამოცხადების უფლება.ამისათვის სასამარტლომ უნდა მიმარტოს პარლამენტს „ნორმის გაუქმების’’ მოტხოვნით,რაც დროში გაწელილი პროცესია და მტელი ამ დროის განმავლობაში“არაკონსტიტუციური ნორმა’’ განაგრძობს მოქმედებას[ძალაშია],თუმცა იგი აღარ გამოიყენება.„კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის პირობებში კი „საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ მოსამარტლეებს აქვთ „მონოპოლია’’ „კონსტიტუციის საბოლოო ინტერპრეტაციაზე[განმარტებაზე]’’,რაც „სამარტლებრივ უსაფრტხოებას’’ ამყარებს,რადგან მოქალაქეებს აღარ აქვტ“კონსტიტუციის სხვაგვარად განმარტების’’  მოლოდინი.

d.     „ძირითადი უპირატესობა’’ რაც კონცენტრირებულ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელს [„საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ არსებობას] გააჩნია არის „სამართალწარმოების’’ მაღალი ხახარისხი. გაცილებით ეფექტურია „მარტლმსაჯულება’’ რომელიც „სპეციალიზებული სასამართლოს ‘’ მიერ ხორციელდება

e.      „სპეციალიზებული სასამართლო ორგანოო’’ იძლევა „კონსტიტუციური სამართლებრივი კონფლიქტის ‘’ უფრო დეტალურად და ამომწურავად  შესწავლის შესაძლებლობას,რაც ნაკლებად  შესაძლებელია „საერთო სასამართლოების’’ პირობებში.

f.       კონცენტრირებული ‘’ „საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელის პირობებში გამოტანილი „გადაწყვეტილება’’ „საყოველტაო ხასიატს ‘’ ატარებს.იგი ვრცელდება „ყველაზე’’; ამასთან, ესა ტუ ის „ნორმა’’ პირდაპირ ცხადდება „არაკონსტიტუციურად’’ და „დამატებითი მიმარტვა’’ სხვა ორგანოსთვის ამ ნორმის „გასაუქმებლად’’ აღარ არის საჭირო.

g.      „საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ „გადაწყვეტილება „საბოლოოა’’,მაშინ როცა „საერთო სასამართლოებში’’ მოქმედებს „ინსტანციურობის პრინციპი’’. ამის გამოც უკეთესია „კონცენტრირებული საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’ მოდელი

 

ხხხხ

 

 

„საკონსტიტუციო მარტლმსაჯულების’’ ქართული მოდელი

 

·        საქართველოში მოქმედებს „კონცენტრირებული საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების’’  მოდელი

·        ყურადღება: „საქართველოს  საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ მხოლოდ „ნორმატიული აქტების’’ „კონსტიტუციური კონტროლის ‘’ უფლებამოსილება აქვს მინიჭებული [იხ. კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტი]

ხ

·        შესაბამისი უფლებამოსილების არ არსებობის გამო „საქართველოს კონსტიტუციურ სასამარტლოს’’  დღემდე არ შეუძლია „ინდივიდუალური სამარტლებრივი აქტების’’[„ინდაქტების’’] [რომლებიც შესაძლოა არღვევდნენ „ადამიანის ძირიტად უფლებებს’’]„კონსტიტუციურობის’’ დადგენა 

ხ

·        შესაბამისი უფლებამოსილების არ არსებობის გამო „საქართველოს კონსტიტუციურ სასამართლოს’’ ასევე  არ შეუძლია „საერთო სასამართლოების’’ მიერ მიღებული „გადაწყვეტილებების’’  [რომლებიც შესაძლოა არღვევდნენ „ადამიანის ძირიტად უფლებებს’’] „კონსტიტუციურობის’’ დადგენა 

ხ

·        ამრიგად,თუკი  საქრთველოში ადამიანის „ძირითადი უფლებები’’ რომელიმე „ნორმატიული აქტით’’[საკანონმდებლო ან აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ გამოცემულით] ,მას[ პირს] უფლება აქვს მიმარტოს „საქარტველოს საკონსტიტუციო სასამარტლოს’’

·        მაგრამ თუკი მისი „რომელიმე „კონსტიტუციური უფლება’’ სასამართლოს „გადაწყვეტილებით ‘’ დაირღვა,იგი ვერ გამოიყენებს „კონსტიტუციური კონტროლის’’ მექანიზმს

·        საკუთარი უფლებების დასაცავად მას „სხვა’’ მექანიზმების გამოყენება დასჭირდება[მაგ. ქვეყნის გარეთ“ადამიანის უფლებატა ევროპულ სასამართლოში’’ ეძიოს სამართლიანობა]

ხ

·        „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამარტლო’’ თავისი უფლებამოსილებიდან გამომდინარე ,“ვერ გადასინჯავს’’   „საერთო სასამართლოების’’ გადაწყვეტილებებს.

 

·        მაგრამ გარკვეულ შესაძლებლობას იძლევა  საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ე.წ.  „ნორმის’’ „ნორმატიული შინაარსიის’’ „არაკონსტიტუციურად ცნობის’’ ახლადდამკვიდრებული პრაქტიკა.

 

 ხ

„საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ მიერ „ნორმის ნორმატიული შინაარსის’’ არაკონსტიტუციურად ცნობა

·        საქართველოს „საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ ბოლოდროინდელ „სამართალწარმოებაში’’ ფართოდ დამკვიდრდა ახალი პრაქტიკა „ნორმის ნორმატიული შინაარსის’’  „არაკონსტიტუციურად ცნობა’’

·        მოსარჩელეს შეუძლია მოითხოვოს არა მხოლოდ  „ნორმის’’ ან მისი „ნაწილის’’ „გაუქმება’’,არამედ „სადავო ნორმის „ნორმატიული შინაარსის’’ „არაკონსტიტუციურად’’ ცნობაც’’.

·        ამრიგად, თუ მოსარჩელეს  მიაჩნია,რომრომელიმე კონკრეტული „ნორმა’’ სხვაგვარი „ნორმატიული შინაარსის’’ მატარებელი უნდა იყოს,იგი „სარჩელო მოთხოვნად’’  ამ „ნორმის’’ „ნორმატიული შინაარსის’’ „არაკონსტიტუციურად ‘’ ცნობას მოითხოვს

ხ

·         ნორმის „ნორმატიული შინაარსი ‘’ მრავალგვარი შეიძლება იყოს.

·        „საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ ახალ პრაქტიკაში მომრავლდა „გადაწყვეტილებები’’,რომლებითაც „გაუქმდა’’ არა „სადავო ნორმა’’ ან „მასში გამოყენებული სიტყვები’’,არამედ  მასში „ნაგულისხმევი შინაარსი’’

·        ასეთ  დროს „ნორმა’’ რჩება „კანონის ტექსტში’’,მაგრამ ეს „ნორმა’’ „ზოგიერთ შემტხვევაში’’ –„არ მოქმედებს’’[!]

ხ

·        „სადავო ნორმის „ნორმატიული შინაარსის’’ „არაკონსტიტუციურად’’ ცნობის’’ პრაქტიკის საშუალებით „საკონსტიტუციო სასამართლო’’ უფრო „მოქნილი’’ გახდა და შეუძლია ეფექტიანად დაიცვას ადამიანის „ძირითადი უფლებები’’,მიუხედავად იმისა ,რომ მას არ აქვს“ინდივიდუალურ-სამართლებრივ აქტებზე’’[ინდაქტებზე]  „გადაწყვეტილების’’ გამოტანის უფლებამოსილება

·        იმის გატვალისწინებით,რომ“საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ „გადაწყვეტილება’’ „საბოლოოა’’ და მისი „გასაჩივრების უფლება’’ პირს არ აქვს, „საკონსტიტუცი სასამარტლო’’ ეფექტურად იყენებს „ძირითადი უფლებების’’ ამ „ბოლო’’ „შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის ინსტრუმენტს’’- ანუ „სადავო ნორმის „ნორმატიული შინაარსის’’ „არაკონსტიტუციურად’’ ცნობას

ხ

·        „სადავო ნორმის „ნორმატიული შინაარსის’’ „არაკონსტიტუციურად’’ ცნობას’’  აქვს  თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები

·        „ნორმატიული შინაარსის’’ ინსტიტუტი  მართალია შეიცავს „რეალური  კონტროლის’’ ნიშნებს,მაგრამ“განსაზღვრული სისტემატიზაციის გარეშე’’

·        რადგან „საკონსტიტუციო სასამართლოს’’  „რეალურ კონტროლს’’ ახასიათებს:

1.„ყველა სამართლებრივი გზის ამოწურვის’’ მოთხოვნა

2.“კონკრეტული ვადის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამარტლოსადმი მიმართვა“

 

·        საქართველოში „საკონსტიტუციო სასამართლოს’’ მიერ დამკვიდრებულ „რეალური  კონტროლს’’ ეს არ ახასიათებს;

·        შესაბამისად, პირმა შესაძლოა, საქართველოში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართოს იმ შემთხვევაშიც,როცა „საქმე’’ „საერთო სასამართლოშში წარმოების რომელიმე ეტაპზეა’’ და „ნებისმიერ დროს’’,ყოველგვარი ვადის დაცვის გარეშე